West-Europese politieke leiders hebben het af en toe wel eens over de noodzaak van een ‘strategische autonomie’ ten opzichte van de VS. Met name Emmanuel Macron stelde deze aan het begin van zijn presidentschap acht jaar geleden centraal in zijn buitenlands beleid. Sindsdien heeft hij het onderwerp meermaals aangekaart.

Dat Europa zich strategisch autonoom zou opstellen in plaats van zijn buitenlandpolitiek uit te besteden aan Washington, is geen nieuwe gedachte, maar eerder een herhaling van de ideeën van Charles de Gaulle over internationale betrekkingen uit de jaren 1950.

Tafereel in het toerismebureau Colombey waar hij begraven is: generaal Charles de Gaulle, president tussen 1959 en 1969. De Franse leider voer een eigenzinnige koers in relatie tot de VS / Beeld Wikimedia share alike 3.0

Noodzaak autonomie

Er zijn in de 21e eeuw een paar opmerkelijke momenten geweest waarop strategische autonomie in de praktijk werd gebracht. Frankrijk onder president Jacques Chirac en Duitsland onder kanselier Gerhard Schröder, weigerden deel te nemen aan de inval in Irak in 2003.

De opgegeven reden was dat de dubieuze inlichtingen over de massavernietigingswapens van Saddam Hussein hen niet konden overtuigen. De werkelijke reden was dat Frankrijk en Duitsland geen interesse hadden in het beoogde resultaat van die oorlog: de Amerikaanse controle over Iraks enorme reserves van gemakkelijk te winnen olie van hoge kwaliteit.

Tegen herhaalde waarschuwingen in van de Amerikaanse regeringen onder zowel Obama, Trump als Biden nam Duitsland deel aan de planning en de bouw van de Nord Stream 2-pijplijn, die goedkoop aardgas vanuit Rusland via de Oostzee naar Midden-Europa moest transporteren.

Eveneens in weerwil van ‘vriendschappelijk advies’ van de regering-Obama gingen Frankrijk, Duitsland, Groot-Brittannië, Italië en Spanje in 2016 in zee met de Aziatische Investeringsbank voor Infrastructuur, een Chinees project gevestigd in Peking. En dit terwijl de VS al meerdere jaren met hun project Pivot to Asia bezig waren.

De Britse premier Starmer en de Franse president Macron legden recent bezoeken af aan het Witte Huis. Foto: Wikimedia Commons / attribution 2.0 generic licence

Overwicht VS

Toch bleef ‘strategische autonomie’ meer wens dan werkelijkheid in een door de VS gedomineerde naoorlogse internationale orde. Strategische autonomie, het is gemakkelijker gezegd dan gedaan wanneer de VS feitelijk het economische en militaire overwicht hebben.

De centrale rol van de Amerikaanse dollar in de wereldeconomie en de manier waarop het IMF en de Wereldbank zich voor het karretje van Wall Street laten spannen, maken dat westerse regeringen twee keer nadenken voordat ze instructies van het Witte Huis negeren.

Overigens zijn het de VS die voor het overgrote deel de spierkracht leveren voor een imperialistische wereldorde waarvan ook West-Europa profiteert –samen met Japan, Canada en Australië – zij het niet in dezelfde mate als de VS zelf.

‘Geen markt zonder wapenindustrie’ is samengevat de gevleugelde uitspraak van deze journalist in de VS, Thomas Friedman.  Foto: Wikiquote / CC BY-SA 2.0

“McDonald’s kan niet bloeien zonder McDonnell Douglas”. Uiteindelijk spelen het kernwapenarsenaal van de VS, de honderden militaire bases in het buitenland, een uitgebreid systeem van troepen- en wapenleveringen over de hele wereld, evenals de NAVO allemaal een rol in het onderhouden van de winststromen van periferie naar metropool.

Schuilen onder lekkende paraplu

Het zit dus ingebakken in het imperialistische wereldsysteem dat de economische en strategische belangen van de VS altijd voorrang krijgen. Voor de keuze geplaatst om ofwel het pad van een multipolaire wereld te bewandelen ofwel te schuilen onder een lekkende en steeds brozere Amerikaanse paraplu, heeft Europa eerder voor het laatste gekozen.

De voorbeelden zijn talrijk. De betrokkenheid van Groot-Brittannië in Aukus  [een militair veiligheidspact tussen Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten] de Franse en Britse gretigheid om door oorlog een regimewisseling te bewerkstelligen in Libië, de Europese sancties tegen China op volledig fictieve beschuldigingen van mensenrechtenschendingen in Xinjiang, om er maar een paar te noemen.

Toxische relatie

Maar nergens was deze toxische relatie duidelijker dan in de totale ondergeschiktheid van Europa in de proxy-oorlog van de NAVO tegen Rusland in Oekraïne. Dit is een oorlog waar de VS van hebben geprofiteerd en die Europa in gelijke mate pijn heeft gedaan. Het Amerikaanse militair-industriële complex heeft er goed garen bij gesponnen.

De aandeelhouders in de Amerikaanse frackingindustrie zitten er warmpjes bij, terwijl Europese gepensioneerden zitten te bibberen tijdens weer een lange winter met hoge energieprijzen als gevolg van sancties tegen Russisch aardgas. En dit alles in naam van een rampzalig en volkomen onnodig conflict, waarin naar schatting een miljoen mensen het leven hebben gelaten.

Nieuwe Koude Oorlog

Nu is ineens Donald Trump terug en klinkt er weer een ander geluid uit het Pentagon. Team Trump is duidelijk tot de conclusie gekomen dat het voor de VS beter is om, in plaats van een nieuwe Koude Oorlog op meerdere fronten te voeren, een verzoening met Rusland te bewerkstelligen en de krachten te bundelen tegen China.

Dat is inmiddels op basis van koopkrachtpariteit [nvdr: een manier om de koopkracht van landen te vergelijken] de grootste economie ter wereld, de belangrijkste handelspartner van twee derde van alle landen en de voortrekker in een multipolaire wereld.

Europees dilemma

Om deze weg in te slaan is het voor de VS essentieel om zich te onttrekken aan die onmogelijk te winnen oorlog in Oekraïne. Maar Europa bevindt zich in een dilemma.

Enerzijds zou een terugtrekking uit Oekraïne, die Starmer en Macron kunnen toeschrijven aan de wispelturige en onberekenbare bewoner van het Witte Huis, hen mooi kunnen uitkomen.

Anderzijds is het pijnlijk voor Londen, Parijs en Berlijn om hun ondergeschikte rol in de hiërarchie van grootmachten zo genadeloos blootgelegd te zien.

Bovendien, als Trump zich tegen China keert, kan dat betekenen dat Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland gedwongen worden om zich ‘los te koppelen’ van China en de handel en investeringen aanzienlijk te verminderen. Dit zal waarschijnlijk een nog schadelijker effect op hun economieën hebben dan de sancties tegen Rusland.

Multilateralisme en soevereiniteit

Al met al was dit het perfecte moment geweest voor Europa om serieus aan zijn strategische autonomie te werken, om te aanvaarden dat de wereld zich in de richting van multilateralisme en soevereiniteit beweegt.

Het was het moment om te aanvaarden dat imperialisme in verval is en om positieve en wederzijds voordelige betrekkingen te ontwikkelen met China, Rusland, Iran, de landen van Azië, Afrika, Latijns-Amerika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan. Zo’n programma is allesbehalve makkelijk, maar het is noodzakelijk.

Georgia Meloni, premier van Italië en CDU-partijleider Friedrich Merz, de beoogde Duitse bondskanselier. Foto’s: Wikimedia / CC BY 3.0 it en CC BY-SA 4.0

Wanhopig zo niet zielig

Helaas is dit niet de richting waarin de zaken zich bewegen. Starmer, Macron, Merz en Meloni proberen, in plaats van zich aan te passen aan een veranderende realiteit, op een wanhopige (om niet te zeggen ‘zielige’) manier Trump ervan te overtuigen de groep weer bijeen te brengen en zich opnieuw in te zetten voor de oorlog in Oekraïne.

Eeuwige havik Starmer, die graag Tony Blair en George W. Bush naspeelt, heeft een ‘coalitie van de bereidwilligen’ voorgesteld, waarmee hij ‘een duurzame vrede’ naar Oekraïne wil brengen door, nou ja, de oorlog zo lang mogelijk te rekken.

Hij heeft zelfs Britse ‘manschappen op de grond en vliegtuigen in de lucht’ aangeboden. Gezien de vaak herhaalde en niet onredelijke positie van Rusland dat het nooit zal toestaan dat NAVO-troepen in Oekraïne komen, zou een dergelijke Britse inzet waarschijnlijk meer lijken op ‘vliegtuigen op de grond en soldaten in de lucht’.

Bezuinigingen slikken

Ondertussen zegt de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, dat “Europa dringend moet herbewapenen en de lidstaten de fiscale ruimte moeten krijgen om de defensie-uitgaven te verhogen”. Anders gezegd, de Europese arbeiders moeten steeds verdergaande bezuinigingen slikken om onze wapenfabrikanten te steunen en onze democratie te verdedigen tegen de Vreselijke Vladimir: ‘Big Bad Vlad’.

Als Europa deze verraderlijke weg blijft inslaan, zal het continent verdere achteruitgang, armoede, ongelijkheid, instabiliteit en conflict tegemoet gaan, onvermijdelijk gepaard met racistische zondebokpolitiek en de opmars van extreemrechts. Arbeiders en onderdrukte gemeenschappen zouden zich moeten afvragen of ze zo’n lot wel willen.

Dit opiniestuk van Carlos Martinez uit Londen verscheen eerder in de Britse krant Morning Star,  de vertaling is van Hilde Baccarne. De auteur noemt zich ‘schrijver, lezer, muzikant, marxist en anti-imperialist’.