Eenzaam Europa heeft meer diplomatieke durf nodig

Europa is een Jackson Pollock schilderij. Kleurrijk. Chaotisch. Waardevol. Het surreële product van het onderbewustzijn van Europeanen én van goede marketing. Ontvlambaar, dat ook.

Verzekeraar VS zei op 20 januari 2025 onze polis op. Trump ziet geen meerwaarde in Europese eenheid. Shock en ontkenning domineren de publieke reacties. Onze Minister van Oorlog is nu een poedel op de pechstrook, hopend dat het baasje maar voor even weg is.

Teken hier voor uw kolonisering, zei het baasje tegen Zelensky en de Denen. En hou je mond tenzij om dank u te zeggen. Dat America-First ten koste van Europa gaat, is enkel voor ideologisch blinden nog steeds niet duidelijk.

Imperiale overmoed

Het VS imperialisme was er lang voor Trump ermee pochte. De val van de Sovjet-Unie resulteerde in extra overmoed in de VS.

Europa volgde de VS als een fregat in het zog van een door ijs brekend vliegdekschip

De strijd om Oekraïne begon niet in 2022, net zoals de genocide in Gaza niet in 2023 begon. De VS brak de belofte dat de NAVO niet zou groeien naar het Oosten (1999), trok zich unilateraal terug uit de Anti-Ballistic Missile Treaty (2002), maakte Oekraïne en Georgië geopolitiek gezien gekke militaire beloftes (2008) en steunde een coup in Oekraïne (2014). Europa volgde de VS als een fregat in het zog van een door ijs brekend vliegdekschip.

Geen van die feiten praat goed wat Poetin doet, maar ze zijn ook niet irrelevant. Ook niet geheel onbelangrijk: de EU is een schiereiland van Euro-Azië en vier keer kleiner dan Rusland. We compenseren die kleine status met verhalen over Europese grootsheid gebouwd op normen, waarden en wetten die superieur zouden zijn.

Buiten Europa is het discours over ons in twee woorden samen te vatten: bende hypocrieten

In mijn boek Frontlijnen. Een reis langs de achterkant van de wereld ging ik buiten de Europese bubbel kijken naar wat Europese keuzes buiten Europa teweegbrengen. Lang voor de projectie van de Israëlische vlag op de Berlaymont voelde ik plaatsvervangende schaamte. Buiten Europa is het discours over ons in twee woorden samen te vatten: bende hypocrieten.

Ik kan zowel voor Europese hypocrisie als voor de waarde van bepaalde Europese principes pleiten. Ik kan zowel om humanistische als om egoïstische redenen voor Europese eenheid pleiten. Ik voel mij tegelijk onzeker en overtuigd dat het anders kan dan hoe we deze geopolitieke crisis aanpakken. In die context durf ik deze tien gedachten met u delen:

1. Wees realistisch: hoop niet op de empathie van een narcistische sekteleider uit de VS.
2. Denk niet dat als Trump weg is, de NAVO wel teruggaat naar een VS polis voor de EU.
3. Zes politiezones voor één stad is te veel, 27 legers voor één Euraziatisch schiereiland ook.
4. Eén Europees leger is niet de facto méér militarisering, dat kan vooral slimmer en beter.
5. Er is geen Europees leger zonder Europese cultuur. Een Europese cultuur vergt minder nationalisme en atlantisme en meer Europeanisme met ook positieve toekomstbeelden.
6. Europeanisme is niet hetzelfde als pro-EU zijn. Een sterk Europees politiek blok vergt democratische innovatie om algemeen belang weer boven bedrijfsbelang te krijgen.
7. De Europese cultuur omvat ook diplomatie. Europa klaagt dat ze niet aan tafel mag, maar speelt zijn diplomatieke rol niet. Net ons land kan daar een grote rol in spelen.
8. Rotte appels steken de rest aan. Orban moest al lang uit de EU zijn. Xi, Poetin en Trump gebruiken hem om de EU te saboteren en slagen daar veel te goed in.
9. Illustreer dat de EU het cliché van vrouwe Justitia waard is. Toon de kracht van een blok dat rechtvaardigheid boven straffeloosheid zet zodat we de waarde van Europa voelen.
10. Hou je vrienden dichtbij en je vijanden dichterbij. Als je verre vriend het conflict met je buur niet meer helpt oplossen, moet je nieuwe methodes voor vrede een kans geven.

Dit laatste vergt veel, omdat mijn generatie de internationale rechtsorde even evident vond als ademen: niet iets om over na te denken. Tot het acuut ontbreekt. Orban, Trump en velen met hen volgen het pad van Poetin, weg van zowel de rechtsstaat als de internationale rechtsorde.

Die trend is ook hier al ver gevorderd. Een studie door advocaten over de Belgische partijen toonde aan dat na Vlaams Belang geen andere partij zulke aanvallen op de rechtsstaat voorstelt als de N-VA. Als het aanvallen van de rechtsstaat te abstract klinkt: denk aan de meer dan 1500 terroristen die in de VS uit de gevangenis mochten om wraak te kunnen nemen op alle mensen die de waarheid vertellen over wat er op 6 januari 2021 gebeurde: een poging tot coup.

Moskou ligt dichter dan de VS en dat zal altijd zo zijn

Geografie is niet heiligmakend, maar heeft een iets grotere invloed op onze stabiliteit dan de meeste mensen weten of willen aanvaarden. Hoogleraar internationale politiek Tom Sauer schreef in De Tijd: “Rusland moet plek krijgen in Europese veiligheid orde". Moskou ligt dichter dan de VS en dat zal altijd zo zijn. Dat stellen is niet capituleren voor Poetin. Het is hooguit een voorstel om dik tegen onze zin met iets feitelijks en onveranderbaar rekening te houden.

Het probleem van een Pollock is ook het probleem van de Europese cultuur: wel populair bij wat intelligentsia, maar verafschuwd in de door nationalisten bespeelde massa. Ik ben Joost Klein dankbaar voor zijn hippe liedje Europapa, maar er gaat veel méér nodig zijn voor Europese cultuurvorming. Europese kanonnen maken is makkelijk, het échte werk is de Europese Canon.

In ‘Meyn wereld’ wisselt auteur Nick Meynen af met mensen die hij van harte een luide stem in het publieke debat toewenst. Meynen schreef vier boeken bij EPO en schrijft ad hoc voor De Standaard, De Morgen en een reeks media in binnen- en buitenland.