Volgens John Mearsheimer heeft de NAVO-uitbreiding Rusland in het nauw gedreven, wat uiteindelijk leidde tot de oorlog. Mearsheimer voorspelt ook een drastische hertekening van de geopolitieke machtsverhoudingen, met de Verenigde Staten die zich steeds verder terugtrekken uit Europa en zich richten op de confrontatie met China.

Hij zei dit in een opmerkelijk interview in Der Spiegel. Hieronder geven we een samenvatting ervan.

Trump en Europa: relatie op losse schroeven

De relatie tussen de Verenigde Staten en Europa staat onder druk als nooit tevoren. Volgens John Mearsheimer, een invloedrijk Amerikaans politicoloog en een van de grondleggers van het ‘offensief realisme’, betekent het nieuwe presidentschap van Trump een keerpunt.

“De regering-Trump is vastbesloten om de rol van de VS binnen de NAVO drastisch te verminderen of zelfs volledig terug te trekken,” stelt Mearsheimer. “Trump wil goede betrekkingen met Rusland, terwijl Europa Rusland als een bedreiging ziet. Die fundamentele tegenstellingen zijn niet te overbruggen.”

“Over vijf jaar is het helemaal niet zeker dat artikel 5 van de NAVO nog enige betekenis heeft”

Trump heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij de NAVO achterhaald vindt en Europa verantwoordelijk wil maken voor zijn eigen defensie. Dit beleid heeft diepe implicaties voor de toekomst van de Europese veiligheid. “Over vijf jaar is het helemaal niet zeker dat artikel 5 van de NAVO – het principe van collectieve verdediging – nog enige betekenis heeft,” waarschuwt Mearsheimer.

Europa moet op eigen benen staan

De mogelijke breuk tussen de VS en Europa dwingt de Europese leiders om strategisch na te denken over hun eigen defensie. Duitse bondskanselier-in-spe Friedrich Merz heeft al laten weten dat het versterken van de Europese militaire capaciteit zijn ‘topprioriteit’ wordt. Mearsheimer denkt dat Trump dat alleen maar zal toejuichen.

“Trump wil een deal met Poetin, en Europa moet zelf maar uitzoeken hoe het daarmee omgaat”

“Trump wil dat Europese landen, zoals Duitsland, zelf verantwoordelijk worden voor hun veiligheid,” zegt hij. “Zijn visie is simpel: hij wil een deal sluiten met Poetin om de oorlog in Oekraïne te beëindigen, en als Europa en Oekraïne daar niet mee akkoord gaan, trekt de VS zich gewoon terug.”

De trans-Atlantische scheiding zal tijd kosten, maar is onvermijdelijk. Europese politici zoals Macron, Starmer en Merz trekken nu massaal naar Washington om de schade te beperken. “Maar ze beseffen ongetwijfeld zelf ook dat Trump zich niet zomaar laat overtuigen.”

Oorlog in Oekraïne: onnodige tragedie

De oorlog in Oekraïne is volgens Mearsheimer grotendeels het gevolg van strategische fouten van het Westen. Hij bekritiseert al jaren de uitbreiding van de NAVO en waarschuwde er begin jaren 90 al voor dat Oekraïne een doelwit zou worden als het zich bij het Westen zou aansluiten.

“De NAVO-uitbreiding was de echte oorzaak van deze oorlog, niet Poetins vermeende imperialisme”

“Ik begrijp de wens van de Oekraïners om lid te worden van de EU en de NAVO,” zegt hij. “Maar Rusland is een grootmacht en heeft duidelijk gemaakt dat het Oekraïne liever vernietigt dan dat het zoiets laat gebeuren.”

Volgens Mearsheimer had de oorlog voorkomen kunnen worden als Oekraïne zich had neergelegd bij een neutrale status. “Als de Oekraïners mijn advies hadden opgevolgd, zou Oekraïne vandaag nog intact zijn.”

De realiteit is echter anders. Poetin is niet van plan om zich terug te trekken, en Trump is niet bereid om nog langer miljarden dollars te investeren in een conflict dat volgens hem geen Amerikaanse belangen dient.

Rusland en China: een ‘Reverse Kissinger’?

Terwijl Trump afstand neemt van Europa, zoekt hij toenadering tot Rusland. Zijn doel? China isoleren. In de jaren ’70 probeerde Henry Kissinger een wig te drijven tussen China en de Sovjet-Unie. Het lijkt erop dat Trump nu het omgekeerde probeert: hij wil Rusland uit de Chinese invloedssfeer halen.

“Met de uitbreiding van de NAVO hebben we Rusland dom genoeg in de armen van de Chinezen gedreven”

“Trump wil de Amerikaanse troepen uit Europa terugtrekken zodat hij zich op Azië kan richten. En hij wil de Russen aan de kant van de VS hebben en niet aan die van China. Met de uitbreiding van de NAVO en de daaruit voortvloeiende oorlog in Oekraïne hebben we Rusland dom genoeg in de armen van de Chinezen gedreven. Trump probeert de Russen minstens in een neutrale positie te krijgen – of idealiter Rusland samen met ons op één lijn tegen China.”

Het is maar zeer de vraag of dit zal lukken. Rusland is economisch zwakker dan China en heeft veel te winnen bij een betere relatie met het Westen. Maar of Poetin bereid is om zich los te maken van Beijing, is nog maar de vraag. De banden tussen Moskou en Beijing zijn de afgelopen jaren steeds sterker geworden, onder andere door hun gedeelde weerstand tegen de hegemonie van de VS.

Eigen Europese kernmacht?

Als de VS zich echt uit Europa terugtrekt, wordt de vraag naar een Europese kernmacht steeds urgenter. Mearsheimer sluit niet uit dat Duitsland op termijn kernwapens zal willen ontwikkelen.

“Aangezien de Duitsers zichzelf er – ten onrechte – van hebben overtuigd dat het Russische leger op het punt staat Europa te overrompelen, is de kans groot dat ze kernwapens zullen verwerven.” Maar op basis van een feitelijke en logische analyse vormt Rusland geen serieuze dreiging voor Duitsland, waardoor het land volgens Hearsheimer op korte of middellange termijn geen kernwapens nodig heeft.

Een nieuwe wereldorde

Mearsheimer wordt vaak als een cynicus gezien, maar hij noemt zichzelf een realist. De huidige ontwikkelingen geven hem gelijk: de unipolaire wereldorde waarin de VS de dominante macht was, is voorbij. “Het realisme is vandaag springlevend,” concludeert Mearsheimer.

Mearsheimer zegt het in dit interview zelf niet met zoveel woorden, maar de logische gevolgtrekking van deze nieuwe wereldorde is dat Europa zijn eigen weg zal moeten zoeken, dat Oekraïne met Poetin zal moeten onderhandelen en dat de VS zich zal richten op China.

De volledige vertaling van dit interview verscheen ook in Knack.