“Niemand hecht belang aan filmkritiek. Het geschreven woord gaat de dinosaurussen achterna”. Toen de Amerikaanse acteur Bruce Willis zijn passage op het filmfestival van Cannes in 1997 aangreep om deze bom te lanceren was hoongelach zijn deel. Ruim een kwarteeuw later wordt er echter vooral groen gelachen en overheerst het cultuurpessimisme. Filmcritici kunnen amper als filmjournalisten overleven, redactionele aandacht voor film blijft afnemen en print is quasi doodverklaard.

Zaman – Patrick Le Bon

The way of the dinosaur

Het is veelzeggend dat Vlaanderen geen gedrukt filmtijdschrift meer heeft, na het verdwijnen van Vertigo, Humbug en Fantômas – en het eerdere ter ziele gaan van het decennialang actieve Filmmagie/Film & Televisie en veel vroeger nog een buitenbeentje als Andere Sinema. In tegenstelling tot Nederland, waar Filmkrant de combinatie tussen print en online met veel cinefiele passie en verve kan blijven maken.

In Vlaanderen regeert de dooddoener “er is geen interesse meer in print” en kregen de filmliefhebbers die met tomeloze energie en aanstekelijk enthousiasme een filmmedium in print in leven probeerden te houden, niet het respect en de middelen die ze verdienden. Dat schrijven over film steeds nadrukkelijker een onderdeel van marketing communicatie wordt, helpt natuurlijk niet (dat de subsidiërende overheid een gelijkheidsteken zet tussen ondersteuning en promotie evenmin). Met ‘the written word’ dreigt helaas ook een dosis filmgekheid te verdwijnen. Een onbaatzuchtige (film)liefde die inzicht verschaft en de verbeelding prikkelt.

Belgische cinema in 24 frames

Slow publisher voor cultuurliefhebbers

Een ‘slow publisher’ die ”vorm en inhoud laat samensmelten tot een mooi object” via non-fictie boeken over cultuur is in deze context meer dan welkom. Zeker wanneer het opzet is om stil te staan bij dingen en het geschreven woord in ere te herstellen. Flaneur uitgevers verwijst naar het idee van de ‘flaneur’, “de stadswandelaar die nieuwsgierig de tijd neemt om cultuur te ontdekken”, en wil uitpakken met visueel en inhoudelijk sterke boeken over film en andere kunstvormen. Doel is een “langzame, bewuste verkenning van cultuur” via originele print-uitgaven.

Starten doet Flaneur met een uitgave die meteen ook het beginsein is voor een (hopelijk) lange reeks. Het ‘24 frames’-concept van deze serie grijpt terug naar het hart van cinema: stilstaande beelden die zorgen voor emoties en beweging. 24 beelden uit evenveel films die een aanzet vormen tot 24 verhalen. Deze 24 beelden zijn volgens de uitgever “net genoeg om één seconde film te vullen – of om een hele carrière of genre speels te overschouwen”. De 24 beelden en teksten zijn verbonden met een rode draad – in het eerste deel zorgt Belgische cinema voor het thema – en leveren via een subjectieve insteek meer een analyse dan een oordeel op.

C’est arrivé près de chez vous – Rémy Belvaux, André Bonzet & Benoît Poelvoorde

Grasduinen door de filmgeschiedenis

Elf auteurs leverden bijdragen. Alhoewel de link tussen ‘frame’ en reflectie niet altijd overtuigt, zijn hun stukken best interessant. Zo wordt onder meer toegelicht waarom Patrick Lebons cultfilm Zaman “een iconisch stuk Vlaams filmerfgoed is”. We lezen dat Les rendez-vous d’Anna van Chantal Akerman “een werveling is van emotionele gaten en de pogingen om ze op te vullen.” Er wordt onderstreept hoezeer de onbetrouwbare verteller van André Delvauxs De man die zijn haar kort liet knippen ondertussen filmtraditie werd en kijkers doet “twijfelen aan de realiteit op het scherm.” En de loftrompet galmt voor Rosie van Patrice Toye, “de eerste Vlaamse langspeelfilm geregisseerd door een vrouw”, en voor de “milde blik” van Fien Trochs Holly.

Soms kan men zich vragen stellen bij gemaakte keuzes. Lukas Dhondt buiten beeld houden bijvoorbeeld. En Raoul Servais. Of Marion Hänsel. Adil El Arbi en Bilall Fallah. Terwijl de volgspot richten op Koen Mortier en Jaco Van Dormael prima is, maar 22 mei en Le tout nouveau testament helaas niet hun beste films zijn.

Meer geslaagd is het pleidooi voor “het nog steeds springlevende” C’est arrivé près de chez nous, een sneer naar Daens, maar vooral ook een scherpe analyse van deze internationaal gewaardeerde film van Rémy Belvaux, André Bonzel & Benoît Poelvoorde. Ook puik is de analyse van het werk van een ander ijzersterke filmmaker, Fabrice du Welz (Maldoror). “Voor wie zijn Belgische cinema graag donker en pervers heeft, is Calvaire een unieke freakshow. Verknipte, grimmige hinterlandhorror met een wrange knipoog.” Klopt.

Een griekse tragedie – Nicole Van Goethem

Buitenbeentjes belicht

Enkele bijdragen verdienen toch wel een extra vermelding. Zo wordt het eigenzinnige oeuvre van Dominique Abel, Fiona Gordon en Bruno Romy, makers van Rumba (en het heerlijke La Fée), geduid en verbonden met een terechte bedenking: “In een subsidiesysteem dat steun in de eerste plaats verleent op basis van scenario’s, zullen films waarbij het visuele aspect belangrijker is dan het verhalende, altijd moeilijker gefinancierd raken. Zeker wanneer die films eerder op de lachspieren dan op de traanklieren werken.”

Ook sterk is de manier waarop getracht wordt regisseur Nicole Van Goethem, maker van het Oscarbekroonde Een griekse tragedie, uit de vergetelheid te halen. Daarbij wordt onderstreept dat haar beelden, haar frames, meer zijn dan simpele verhaaltjes. En dat achter haar werk een auteur én een mens van vlees en bloed schuilgaan. “Via haar dansende kariatiden lijkt Van Goethem ons iets duidelijk te willen maken. Dat ze een gelijkaardige vrijheid ambieert. Dat ze compromisloos zichzelf wil zijn. Als mens. Als kunstenaar. Als vrouw. Of als al die rollen tezamen.” En ook: “De ziel van Van Goethem is te vinden in elke lijn die ze op papier zette.”

De man die zijn haar kort liet knippen – André Delvaux

Selectief en subjectief

De keuze van de 24 beelden en films verliep subjectief. Dat is geen minpunt, het is zelfs eerder de sterkte van dit boek. De auteurs vertrekken immers vanuit hun band met een bepaalde film om persoonlijke analyses te maken en dat komt de kwaliteit van de bijdragen ten goede. Het echte probleem is dat er heel veel films niet beschikbaar zijn voor een visie. “Het is moeilijk schrijven over films die je niet kan zien, laat staan over één bepaald beeld uit zo’n film”, lezen we in het voorwoord.

Het ontbreken van Belgische films uit de jaren dertig en veertig in de selectie “valt daardoor deels te verklaren.” Deels want CINEMATEK leverde baanbrekend werk door zowel films van Henri Storck te restaureren en beschikbaar te maken via Dvd/Blu-ray (de vier collecties Boerensymfonie, Misère au Borinage, Images d’Ostende, Art & Cinema) als het werk van Edith Kiel & Jan Vanderheyden (dvd Edith Kiel, Jan Vanderheyden en de Vlaamse Volksfilm) vanonder het stof te halen. Daar ligt toch wel een gemiste kans. Maar toegegeven, verder is er van deze periode heel weinig beschikbaar en blijven de inspanningen om dit filmisch erfgoed te ontginnen beperkt.

Soundtrack to a Coup d’Etat – Johan Grimonprez (ook openingsbeeld)

Fysieke dragers

Dat de fysieke drager ondertussen ook “de weg van de dinosaurus” uitgaat helpt niet. Het is een illusie te denken dat wat ondertussen door de klassieke streaming-platformen wordt aangeboden (een piepklein deel van de Belgische film) ook altijd beschikbaar zal blijven. Daarom blijven we naast initiatieven als Avila (een streaming-platform dat online Belgische hedendaagse films en klassiekers aanbiedt) ook de zeldzaam wordende Dvd/Blu-ray uitgaven koesteren. Ook in de hoop dat een vinyl-achtige hype de fysieke drager kan reanimeren én bibliotheken toch hun rol van ‘geheugen’ blijven spelen, ondanks de besparingsdruk.

En – vreugdesprongetje! – de twee meest recente films die Belgische cinema in 24 frames afsluiten kunnen ons filmmuseum aan huis aanvullen. Hulde aan Imagine dat tegen de stroom oproeit en zowel Augure als Soundtrack to a Coup d’Etat uitbrengt. Respectievelijk een poëtische fictiefilm die de diversiteit van onze hedendaagse samenleving weerspiegelt en een kritische documentaire die in het verleden duikt en “diep in de bloedband tussen België en Congo snijdt.” Hulde ook aan Flaneur om het belang van deze cinematografische parels te belichten in Belgische cinema in 24 frames.

Belgische cinema in 24 frames

In print:

BELGISCHE CINEMA IN 24 FRAMES, Johannes De Breuker, Sarah Schrauwen & Mathieu Vancamp (red.), Flaneur Uitgevers, Antwerpen, 2025, 112 blz.. Info: www.flaneuruitgevers.be.

Belgische cinema in 24 frames

Op fysieke drager:

AUGURE van Baloji. België 2023, 90’. Met Marc Zinga, Lucie Debay, Yves-Marina Gnahoua, Eliane Umire, Marcel Otete Kabeya. Scenario Baloji & Thomas van Zuylen. Muziek Lisa van de Aa. Fotografie Joachim Philippe. Montage Bertrand Conard & Bruno Tracq. Productie Benoit Roland. Distributie dvd/Bluray Imagine.

SOUNDTRACK TO A COUP D’ETAT van Johan Grimonprez. België-Nederland-Frankrijk 2024, 150’. Met Eva Gabor, Malcolm X, Louis Armstrong, Nina Simone, Miles Davis, Ela Fitzgerald . Scenario Johan Grimonprez & Daan Milius. Fotografie Jonathan Wannyn. Montage Rik Chaubet. Productie Daan Milius & Rémi Grellety. Distributie dvd/Bluray Imagine.

Augure – Baloji