De willekeur van hyperkapitalisme en fascisme

De macht van multinationals en financiële elites groeit ongeremd. Grote technologiebedrijven, de zogenaamde GAFA-conglomeraten (Google, Amazon, Facebook, Apple), hebben zoveel kapitaal en data verzameld dat ze regeringen dicteren wat wet wordt. Hun invloed reikt zelfs tot in de hoogste regionen van de VS en de EU.

Het liberale recht, dat beweert een tegengewicht te bieden tegen machtsconcentratie, slaagt er nauwelijks in deze bedrijven te reguleren. Integendeel, staten leggen vaak zelf de rode loper uit voor de hyperkapitalisten, in de hoop economische groei en investeringen aan te trekken.

Ondertussen verliest de gewone burger steeds meer zeggenschap over zijn eigen leefwereld.

Parallel daaraan ontstaat wereldwijd een netwerk van autoritaire, fascistische regimes die de belangen van de rijken beschermen. Staten worden ontmanteld, publieke voorzieningen geprivatiseerd en arbeidersrechten uitgehold.

Hyperkapitalisme en fascisme versterken elkaar in hun drang naar macht en controle

Waar democratie ooit een middel was om sociale rechtvaardigheid af te dwingen, wordt ze steeds meer een instrument om de macht van de elite te bestendigen. Regeringen schrikken er niet voor terug repressie in te zetten tegen vakbonden, protestbewegingen en sociale organisaties die zich tegen deze gang van zaken verzetten.

De liberale democratie die ooit een buffer moest vormen tegen willekeur, lijkt steeds minder in staat om het sociale weefsel te beschermen.

De rechtsstaat: een klasse-instrument?

De liberale rechtsstaat claimt bescherming te bieden tegen willekeur, maar in de praktijk werkt ze vooral in het voordeel van kapitaal en bezit. De basisstructuren van het kapitalisme zijn wettelijk verankerd, terwijl arbeidersrechten vaak louter formeel bestaan.

Wanneer bedrijven of overheden fundamentele sociale rechten schenden, zoals het recht op een leefbaar loon of het recht op organisatie, is juridische bescherming vaak ontoereikend. Rechters kunnen slechts binnen de contouren van bestaande wetgeving oordelen, en die wetgeving is vrijwel altijd geschreven in het voordeel van economische elites.

Rechtvaardigheid is vaak enkel bereikbaar voor wie het kan betalen

Rechtvaardigheid is duur. Toegang tot kwaliteitsvolle rechtsbijstand is niet voor iedereen weggelegd. Grote bedrijven en vermogende individuen kunnen zich de beste advocaten veroorloven, terwijl arbeiders en sociale organisaties moeten rekenen op beperkte juridische ondersteuning.

Veel sociale rechten zijn bovendien vaag geformuleerd en bieden burgers slechts een symbolische bescherming. Het recht op werk, op huisvesting of op een gezond leefmilieu zijn in theorie verankerd, maar in de praktijk afdwingen blijkt zo goed als onmogelijk.

Zelfs als de rechter in het voordeel van werkenden beslist, kunnen bedrijven en overheden nieuwe regels opstellen om de status quo te handhaven.

Controle op bedrijven

Liberale democratieën zijn gebaseerd op het principe van macht en tegenmacht. Regeringen worden gecontroleerd door parlementen, rechtbanken en burgers. Maar in het economisch systeem is deze logica zoek. Bedrijven kunnen macht accumuleren zonder noemenswaardige tegenstand.

Terwijl regeringen zich moeten verantwoorden tegenover kiezers, zijn grote bedrijven alleen verantwoording verschuldigd aan hun aandeelhouders. Dit betekent dat hun enige echte drijfveer winstmaximalisatie is, ongeacht de sociale of ecologische gevolgen van hun beslissingen.

Wie controleert de macht van de techgiganten en financiële elites?

Multinationals maken regels naar eigen goeddunken en dicteren arbeidsvoorwaarden. Ze negeren vakbonden, drukken lonen en vermijden belastingen via internationale constructies.

Wanneer regeringen al maatregelen nemen tegen deze praktijken, blijken ze vaak tandeloos. De controlemechanismen die moeten waken over eerlijke concurrentie en consumentenrechten, zijn niet opgewassen tegen de schaal en invloed van deze bedrijven.

Ondertussen blijven miljoenen arbeiders in precaire omstandigheden werken, zonder enige garantie op sociale bescherming.

Kan de wet een rol spelen?

Hoewel het recht vooral de kapitalistische structuren bevestigt, zijn er wel mogelijkheden om het in te zetten als instrument voor sociale strijd. Het erkennen van collectieve arbeidersrechten, zoals vakbondsrechten en het stakingsrecht, is bijvoorbeeld een manier waarop recht als tegenmacht kan werken.

Maar ook hier is de invloed van het hyperkapitalisme duidelijk zichtbaar. Overheden en bedrijven proberen vakbondsrechten steeds verder uit te hollen. In verschillende Europese landen worden stakingsacties steeds vaker als ‘illegaal’ bestempeld. Werkgevers gebruiken juridische procedures om arbeiders te intimideren en collectieve acties te bemoeilijken.

Recht kan een bondgenoot zijn, maar alleen als arbeiders het afdwingen

Het recht is niet neutraal. Het is een weerspiegeling van de machtsverhoudingen in de samenleving. Wanneer arbeiders in opstand komen tegen onrechtvaardige arbeidsvoorwaarden, worden ze vaak geconfronteerd met juridische beperkingen.

Het recht kan dus een bondgenoot zijn in de strijd, maar alleen als arbeiders en sociale bewegingen voldoende druk uitoefenen om juridische uitspraken in hun voordeel af te dwingen.

Van sociaal verzet naar internationaal arbeidersverzet

De strijd tegen hyperkapitalisme en fascisme kan niet alleen op nationaal niveau gevoerd worden. De werkende klasse wordt wereldwijd uitgebuit. Daarom moet de tegenmacht ook internationaal georganiseerd worden.

Nationale vakbonden en sociale organisaties slagen er steeds minder in om op zichzelf iets te veranderen. De macht van multinationals en financiële instellingen overstijgt nationale grenzen, en dus moet ook het verzet grensoverschrijdend zijn.

De strijd tegen hyperkapitalisme en fascisme stopt niet aan de landsgrenzen

Vakbonden en sociale bewegingen moeten zich niet alleen richten op defensieve acties, maar ook een strategisch offensief opzetten. Dit betekent bouwen aan een wereldwijd netwerk van arbeidersverzet, dat in staat is om structurele veranderingen af te dwingen.

Dit vereist internationale samenwerking, gedeelde strategieën en een hernieuwde focus op klassensolidariteit. Zonder een krachtige arbeidersbeweging die de belangen van werkenden verdedigt, zullen de rechten van miljoenen mensen wereldwijd blijven afbrokkelen.

Tijd voor actie

De opmars van fascisme en de uitbuiting door hyperkapitalisten vereisen een doordacht en krachtig verzet. Een sterke internationale arbeidersbeweging kan niet alleen rechten verdedigen, maar ook een alternatief bieden voor een systeem dat steeds meer mensen uitsluit.

Sociale rechten worden niet gegeven, ze worden afgedwongen

Het kapitalisme zal zichzelf niet hervormen. Het is aan werkenden, vakbonden en sociale bewegingen om een alternatief af te dwingen. Het is tijd om een nieuwsoortig Sociaal Wereldplatform samen te roepen dat het arbeidersverzet de nodige legitimiteit verschaft. Dit moet gebeuren met respect voor de VN-grondrechtenverdragen.

De oefening lijkt en is ambitieus, maar is zonder meer broodnodig. De vraag is niet óf, maar hóé we deze strijd aangaan. Enkel door sociale tegenmacht op te bouwen, kunnen we de destructieve logica van kapitaal doorbreken en een menswaardigere toekomst afdwingen.

Marc Rigaux is voorzitter van Masereel Fonds Antwerpen.

Lees ook:

– Hyperkapitalisme, fascisering en de nood aan een alternatief
– Sociaal verzet is essentieel in de strijd tegen hyperkapitalisme
– Tax the rich!