In april 2019 liep het Soedanese volk over van hoop en moed. Door massabetogingen hadden ze dictator Omar-al-Bashir tot ontslag gedwongen. Andere generaals namen de macht over en zetten een overgangsregering op poten die een nieuwe grondwet en verkiezingen moest organiseren. De macht werd gedeeld door het leger met aan de top Fattah-al-Burhan en een burgerlijk platform waarin de politieke partijen waren vertegenwoordigd.

Toen volgens het akkoord een burgerlijke regering de macht diende over te nemen pleegde Al-Burhan een putsch en installeerde terug een militaire dictatuur. De Janjaweed-milities, met een naamsverandering in Rapid Support Forces (RSF), waren vroeger al door Al-Bashir in het leger opgenomen als zijn persoonlijke lijfwacht. De RSF stond onder leiding van Mohamed Hamdan Dagalo, beter bekend als Hemedti.

Deze zelfbenoemde generaal trok meer macht naar zich toe door het leveren van troepen aan Saudi-Arabië in de strijd tegen de Houthi rebellen en aan generaal Haftar die vocht tegen het Libische regeringsleger. Met die militaire leiders sloot de toenmalig minister van migratie een akkoord om vluchtelingen op weg naar Libië tegen te houden. Europa betaalde zelfs Hemedti voor die gruweloperaties.

Naast de oorlogen in Oekraïne, Gaza en Congo is de oorlog in Soedan een van de grootste drama’s van de laatste jaren

Hemedti wierp zich hoe langer hoe meer op als de echte heerser over Soedan. In april 2023 barstte de bom en ontploften de spanningen in een oorlog tussen de voormalige bondgenoten, tussen de paramilitairen van de RSF van Hemedti en het leger van generaal Al-Burhan. De Sudanes Armed Forces SAF werden gesteund door vooral Egypte en Turkije, de RSF door vooral de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en Rusland. Ondertussen is het bilan van deze bijna twee jaar durende oorlog: tienduizenden doden en meer dan 12 miljoen ontheemde mensen, binnen en buiten Soedan. Naast de oorlogen in Oekraïne, Gaza en Congo een van de grootste drama’s van de laatste jaren.

Hoe evolueert de situatie aan het front?

Aanvankelijk realiseerden de RSF een snelle opmars en konden ze Darfoer, bijna de hele hoofdstad Khartoem en het zeer rijke landbouwgebied El Jezira tussen de witte en blauwe Nijl veroveren. Dankzij de controle over de goudwinning en de financiële en militaire steun van de VAE kon Hemedti veel jongeren rekruteren omdat hij een hoge soldij kon uitbetalen. De gevechtservaring die hun officieren, inclusief overgelopen officieren van het reguliere leger, in Jemen en Libië hadden opgedaan, kwam nu goed van pas. Bovendien kregen de huurlingen vrij spel om alle veroverde gebieden te plunderen.

Kaart van Soedan met de regio’s onder controle van SAF, RSF of kleinere bevrijdingslegers. Bron: Small Arms Survey, Briefing Paper January 2025.

Winkels, fabrieken, scholen en ziekenhuizen werden geplunderd. Alles wat niet te vast stond werd ontmanteld. In gestolen trucks en auto’s werd de buit naar hun thuishavens versleept. In zulke chaos was het niet moeilijk om allerlei jongeren en bandieten in te lijven in de RSF. Het reguliere leger van de SAF behield de controle over Oost- en Noord-Soedan.

Maar de vele pluspunten van Hemedti gingen stilaan in zijn nadeel uitvallen. Veel plunderaars keerden niet terug om hun posities in het leger in te nemen. Door hun plunderen, moorden en verkrachten verloren de RSF alle vertrouwen bij de nog achtergebleven bevolking van Soedan.

Veel jongeren die gisteren op de barricades stonden en de confrontatie aangingen met de soldaten van de militaire dictator Al-Burhan zochten nu de weg naar die troepen om zich bij hen aan te sluiten.

De economie in de veroverde gebieden zakte als een pudding in elkaar en hoe Hemedti ook zijn best deed om de economie op gang te trekken, met zijn oorlogseconomie van plundering lukte dat uiteraard niet.

Bovendien was het overgrote deel van dokters, ingenieurs, bedienden van banken en ministeries, kortom alle kaderfuncties, gevlucht naar het buitenland. Ook het geld van de illegale goudstroom naar de VAE bleef kleven aan de handen van de families die de mijnen controleren. De soldij voor de RSF-soldaten smolt daardoor weg. Ook het feit dat Hemedti als alleenheerser alle lakens uitdeelt begint meer in zijn nadeel te spelen.

Sinds zijn aankomst op het politieke toneel heeft Hemedti immers geprobeerd vier functies te verenigen in zijn persoon. Vooreerst de rol van militaire leider die aan het hoofd staat van een leger. Hemedti is ook de CEO van een zakenimperium dat eenzijdig afhankelijk is van externe geldstromen en van de plundering van de rijkdommen van Soedan.

Hij speelt tevens de rol van trouwe vazal van het Emiraten-regime. En tenslotte tracht hij zich te profileren als een would-be nationalistische politicus die acceptatie zoekt in binnen- en buitenland. Deze functies in één dictatoriaal figuur kraken nu in hun voegen. De oorlogsmisdaden door zijn strijdkrachten ondermijnen niet alleen alle krediet bij de bevolking van de veroverde gebieden, maar maken het ook onmogelijk om enige erkenning te verkrijgen als een aanvaardbare nationale Soedanese leider, zowel binnen Soedan als internationaal.

De enige economie van Hemedti is een oorlogseconomie

De tactiek van plundering bracht interne gevechten mee onder de paramilitairen voor de ‘rijkste’ gebieden. Zijn commando- en controlestructuur is versnipperd. De nieuwe rekruten zijn ongetraind en zonder discipline. Ook binnen zijn zakenimperium rommelt het langs alle kanten en is er strijd voor de controle over de mijnbouw.

RSF-soldaten in de stad Wad Madani, december 2023. Foto: Wikimedia Commons / CC BY 3.0 DEED.

De enige economie van Hemedti is een oorlogseconomie gebaseerd op de zwarthandel in steeds schaarser wordende goederen en op de uitbuiting van kwetsbare bevolkingsgroepen. Het imperium van Hemedti wankelt. De RSF blijft zijn enige reddingsplank. Zonder leger geen politieke geloofwaardigheid, geen controle over het goud en rijkdom van Soedan, geen regionale laat staan internationale acceptatie.

Hemedti heeft in de veroverde gebieden de Republiek Kadamol uitgeroepen, maar het is een staat zonder regering. Het is zelfs geen staat want de zogenaamde republiek is gebaseerd op de uitbuiting en vernietiging van de staatsinstellingen van Soedan. (Kamadol is de naam van een klein stadje in Tsjaad waar Hemedti vandaan komt). Tot overmaat van ramp wankelt de steun van de Emiraten en is die van Rusland weggevallen.

De verzwakking van de RSF maakt dat de Sudanese Armed Forces SAF van generaal Abdel Fattah Abdelrahman Al-Burhan terug in opmars zijn. Op zondag 26 januari verscheen Al-Burhan terug in zijn hoofdkwartier in Khartoem, zeventien maanden nadat hij er was gevlucht. Na twintig maanden belegering door het RSF konden de achtergebleven soldaten ontzet en terug bevoorraad worden.

Het strategisch belang van deze marinebasis voor Rusland valt niet te onderschatten

De herovering van Khartoem door de SAF lijkt mogelijk. De SAF staan er ook beter voor omdat Rusland van kant is gewisseld. Soedan en Rusland hebben immers een wederzijdse overeenkomst bereikt over de uitbouw van een Russische marinebasis in Port Sudan, een militaire sleutelregio aan de Rode Zee. Rusland krijgt daarmee toegang tot de Indische Oceaan en het kan zijn schepen in het Suezkanaal beveiligen.

Het strategisch belang van deze marinebasis voor Rusland valt niet te onderschatten. “De Afrikaanse landen zien dat we vechten tegen het mondiale Westen. Steeds meer derdewereldlanden sluiten zich bij ons aan. Zo versterken we de samenwerking en de Russische invloed breidt zich uit,” merkte militair expert Evgeny Mikhailov op.

Hoe moet het nu verder?

Sinds 15 april 2023 heeft geen enkele tijdelijke wapenstilstand standgehouden. Op vrijdag 14 februari 2025 riepen de Verenigde Arabische Emiraten op tot een humanitaire pauze tijdens de ramadan en zegden ze 200 miljoen dollar aan humanitaire hulp toe, dit in de marge van de top van de Afrikaanse Unie (AU) in Ethiopië.

“Deze oorlog heeft te lang geduurd, heeft te veel levens gekost en enorm veel leed veroorzaakt”, zei Reem Al-Hashimy, de minister van internationale samenwerking van de VAE. Dit is op zijn minst een schijnheilig vertoon van een land dat zware verantwoordelijkheid draagt in het bestaan en voortzetting van deze oorlog.

De enige bekommernis van de VAE is het behoud van Soedan als wingewest voor goud

De enige bekommernis van de VAE is het behoud van Soedan als wingewest voor goud, bezit van landbouwgronden en export van die landbouwproducten en vee naar haar thuisland. Het plotse medeleven met de miserie van het Soedanese volk duidt mogelijks wel op een beginnende koerswijziging ten aanzien van de wankelende positie van Hemedti en zijn RSF.

Hoe dan wel vrede in Soedan?

Een eerste voorwaarde is het stoppen van een openlijke of geheime interventiepolitiek. Het is duidelijk dat de steun van Egypte en Turkije en dus nu ook van Rusland aan Al-Burhan en van de VAE aan Hemedti vooral te maken heeft met hun eigen agenda voor het rijke Soedan. De Verenigde Staten steunt zijn bondgenoot de VAE en de Amerikaanse regering legt sancties op aan de legerleiding van de SAF op beschuldiging van het gebruik van chemische wapens.

Vlag van Soedan. Afbeelding van David Peterson via Pixabay.

Zelfs als er tussen de strijdende partijen overeenstemming zou kunnen worden bereikt over de voorwaarden voor een staakt-het-vuren, dan nog kan Hemedti onmogelijk dergelijke overeenkomsten hard maken. Het gebrek aan eenheid in commando en aan discipline maakt elke afspraak met hem wankel. Bovendien kennen de conflicten in Darfoer en Zuid-Kordofan in toenemende mate een etnische dynamiek, die Hemedti en het vroegere regime van Al-Bashir zelf hebben opgepookt.

Daarnaast is er een strijd van leven en dood op gang gekomen tussen de Hawazma en de Nuba in Zuid-Kordofan. De transformatie van de RSF van een ongeregeld zooitje strijdmacht in een oorlogseconomie van roofzuchtige accumulatie, maakt elke normalisatie samen met hen onrealistisch.

De enige mogelijkheid op herstel van een eengemaakt Soedanees land is het verenigen van alle gewapende krachten die de RSF kunnen verslaan. Dit betekent eenheid van de SAF en alle lokale bevrijdingstroepen met nadien een overgangsregering die verkiezingen kan voorbereiden. De terugkeer van alle vluchtelingen en de democratische krachten binnen een nieuw Soedanees leger moeten verhinderen dat die afspraken zoals vorige keer met de voeten worden getreden. De Soedanezen mogen niet vergeten dat Al-Burhan en Hemedti voor de oorlog beste vrienden waren.

De collaboratie van militaire regimes en paramilitaire groepen met imperialistische landen verscheurt dit continent

Niet alleen Soedan, maar vele Afrikaanse landen zijn de speelbal van rijke en imperialistische landen die Afrika uitsluitend zien als wingewest voor hun monopolies. De collaboratie van militaire regimes en paramilitaire groepen met een of meerdere imperialistische landen of imperialistische landen in spe verscheurt dit continent.

Soedan en Afrika hebben geen groene revolutie, geen industriële revolutie, geen commerciële revolutie nodig, maar een politieke revolutie die steunt op echte onafhankelijkheid van de Afrikaanse landen, de enige en beste voorwaarde voor de andere ontwikkelingen. Kijk maar naar de onafhankelijke Aziatische landen, tot wat zij in staat waren en nog zijn nadat ze hun onafhankelijkheid duur bevochten en die ze nog steeds tot vandaag moeten vrijwaren.

Bronnen:

• Africa is undergoing social change without economic transformation. Report ‘The Africa gap’.
• Au Soudan les enfants de la révolution: ‘on se bat aux côtés des hommes qui nous combattaient hier’. Le Monde. Eliot Branchet  16.11.2024
• The republic of Kamadol. Briefing paper. Jan. 2025 HSBA and Small arms survey. 
• Soudan. Le chef de l’armée de retour dans son quartier général de Khartoum. Le Monde. Eliot Branchet. 27 jan. 2025
• Guerre au Soudan. Les Emirates arabes unis appellent à une pause humanitaire durant le Ramadan. Le Monde. 14 jan. 2025
• Militaire macht van Rusland breidt uit in Afrika door nieuwe maritieme basis in Soedan. Het Laatste Nieuws. 14 febr. 2025