“Wat ik vooral mis op beleidsniveau en politiek niveau is een rationeel debat rond het drugsfenomeen. We spreken altijd over justitie en meer politie, maar we moeten ook durven kijken naar hoe we drugs als fenomeen benaderen”, zo probeerde criminoloog Steven Debbaut op De Zevende Dag wat meer diepgang te brengen in het debat over het drugsgeweld van de afgelopen weken in Brussel.

“Ok, ja, voila”, wordt hij onderbroken door presentator Lieven Verstraten.

“En dat is wel belangrijk, want dan raken we fundamenteel aan de eigenheid van het criminele systeem”, zo probeert Debbaut nog voet bij stuk te houden, maar het mocht niet baten.

“Dat moeten we bij gelegenheid zeker eens voeren, dat debat”, zo rondt Verstraten snel af.

Iedereen die een beetje vertrouwd is met dit soort tv-formats weet: die gelegenheid om eens verder te kijken dan de korte termijn, die komt er eigenlijk nooit. Wij willen er in ieder geval niet op wachten en gingen zelf op zoek naar antwoorden die dieper graven.

Schurken en helden

Als je politici over partijgrenzen heen hoort spreken, dan lijkt er maar één oplossing: meer politie. Dat is ook wat minister van Binnenlandse Zaken Bernard Quintin (MR) van plan is. “We willen de burgers op korte termijn beschermen”, zegt het kabinet-Quintin in een persbericht.

De dodelijke schietpartij aan het metrostation Clemenceau vond echter plaats ondanks versterkte politieaanwezigheid op zeventig meter afstand. “Dat is het teken dat die schurken nergens voor stoppen”, zo verklaarde de burgemeester van Anderlecht, Fabrice Cumps.

Wellicht is het ook een teken dat een meer structurele langetermijnaanpak nodig is

Dat klopt natuurlijk, maar wellicht is het ook een teken dat een meer structurele langetermijnaanpak nodig is. Het is wellicht stoerder om heel erg boos te zijn op ‘de schurken’, maar uiteindelijk zou het toch de verantwoordelijkheid van politici moeten zijn om structurele oorzaken aan te pakken.

Je kan natuurlijk proberen om nog luider en nog stoerder te zijn en, zoals het Vlaams Belang doet, eisen dat het leger wordt ingezet. Maar iedereen weet dat zulke retoriek vooral dient om mensen op korte termijn het gevoel te geven dat hun veiligheidsgevoel heel belangrijk gevonden wordt, en zij zo even de helden kunnen uithangen, eerder dan dat het effectief voor meer veiligheid zorgt op de lange termijn.

Dieper graven

Begrijp ons niet verkeerd. Als er schietpartijen zijn, dan moet de politie natuurlijk ingrijpen. Dat is evident, en daar is iedereen het ook over eens. Alleen dient goed beleid zulke problemen een stap voor te zijn, en om tot zo’n beleid te komen is er ook een maatschappelijk debat nodig dat dieper graaft.

Drugsgeweld is iets dat in veel Europese steden voorkomt, en ook Brussel heeft daarmee te maken. De cocaïne die via de haven van Antwerpen binnenkomt, kan via Brussel verder worden verspreid door Europa, zo stelt criminoloog Steven Debbaut.

Naast de focus op ‘onmiddellijke veiligheid’ is ook een structurele aanpak nodig

Combineer dat met de aanwezigheid van een grote groep mensen die heel weinig te verliezen hebben, dan krijg je een cocktail die kan leiden tot situaties zoals we die nu zien in Brussel.

Naast de focus op ‘onmiddellijke veiligheid’ is ook een structurele aanpak nodig. Denk aan kijken waar het grote geld naartoe gaat. Maar we moeten het ook hebben over de groep die niks te verliezen heeft, over de mensen die door de overheid in de steek zijn gelaten.

Laat net die twee zaken nauwelijks aan bod komen.

Anderlecht

Anderlecht, we horen veel over zijn wijken en vooral hoe problematisch ze zijn. Waar we echter minder over horen, is wat de overheid doet om deze problemen tegen te gaan, of vooral, wat ze niet doet.

Buurten zoals Peterbos, zo hoorden we toen we enkele maanden geleden een reportage maakten, zijn sinds de jaren 90 al aan hun lot overgelaten. Woningen werden niet goed onderhouden, publieke dienstverlening verdween, de wijk ging achteruit, zo vertelde Katleen Vanlerberghe, de teamcoördinator van SAAMO Brussel.

Ook spraken we buurtbewoner Younes Dahbi: “Toen ik klein was”, vertelde hij, “waren er conciërges in elk gebouw, was er een wijkagent, werd alles proper gehouden. Er was een kapper, een wassalon, een superette.”

Toen hij klein was. Toen de mensen nog niet aan hun lot werden overgelaten. De buurt ging jaar na jaar achteruit, verarmde, en drugsproblemen deden de onveiligheid toenemen.

Waar is de overheid?

Bewoners van Peterbos vertelden hoe hard zij hun best doen om de wijk bewoonbaarder te maken. Met projecten zoals ‘Samen op Straat’, een project van buurtvaders en jongeren die sportactiviteiten, huiswerkbegeleiding en naschoolse opvang organiseren.

“Sociaal werk draait altijd om gemeenschapsvorming”, vertelt M’hamed El Ouali, opbouwwerker bij SAAMO Brussel. En hij vertelt hoe zij zich richt op tieners. “We willen dat ze zich goed voelen, dat ze een toekomstperspectief hebben en dat ze ergens terechtkunnen als het misgaat.”

Zo zien we hoe een wijk zijn best doet om een betere toekomst te bouwen

Het project zou ook voor meer sociale controle zorgen op straat. De volwassenen durven de jongeren aan te spreken op hun gedrag, omdat ze hen kennen van de activiteiten.

Zo zien we hoe een wijk zijn best doet om een betere toekomst te bouwen. Maar wat er ontbreekt, zijn de nodige investeringen. “Het is de overheid die meer aanwezig zou moeten zijn”, vertelde Younes.

Sociale investeringen zoals het verbeteren van onderwijs, het creëren van werkgelegenheid en het versterken van het sociale weefsel in de kwetsbare wijken zijn belangrijk, zo vertellen ook experts.

De war on drugs faalt

Natuurlijk is er naast preventie ook nood aan repressie. De vraag is echter op wie die repressie gericht wordt.

Je kan vandaag alleen maar vaststellen dat de zogenaamde ‘war on drugs’ van Bart De Wever het drugsgeweld in Antwerpen allesbehalve heeft doen afnemen. Het lijkt er eerder op dat de militarisering van de Antwerpse politie ervoor heeft gezorgd dat ook de drugsbendes zich steeds zwaarder gaan bewapenen.

“De war on drugs faalt”, zo schrijft ook Jonas Deweer-Vanmeerhaeghe, die in de buurt van Clemenceau woont, in een open brief aan zijn burgemeester. “Clemenceau heeft een positief verhaal nodig, geen bruut machtsvertoon.”

“Het enige wat u met die acties bereikt, is het creëren van een nog grotere afstand”

“De hardheid van die maatregelen doet me denken aan enkele maanden geleden, toen u een grote politiemacht in gevechtsuitrusting met een waterkanon afstuurde op mijn Syrische buren die de bevrijding van hun thuisland vierden.”

“Het enige wat u met die acties bereikt, is het creëren van een nog grotere afstand tussen bevolking en overheid, en een wantrouwen waarvan het herstel jaren zal duren.”

Het grote geld

Natuurlijk is er naast preventie ook nood aan repressie. De vraag is echter op wie die repressie gericht wordt.

De beroemde maffiabaas Al Capone werd niet opgepakt na een spectaculaire achtervolging of terwijl hij aan het dealen was. Hij werd gevat vanwege zijn belastingbrief. In plaats van een oorlog op straat uit te vechten met de dealers, zou een meer effectieve aanpak kunnen zijn om achter het grote geld aan te gaan.

Maar om dat op een effectieve manier te doen, zou het bankgeheim moeten worden opgeheven, en laat dat nu net taboe zijn voor diezelfde stoere partijen die het luidst roepen dat ze er alles aan zullen doen om de criminelen op te sluiten.

“Zorg dat de drugscriminielen met hun berg euro’s niets kunnen doen”

Dat stelt ook Peter Mijlemans, senior writer van Het Nieuwsblad, vast. “Een regularisatie van en overheidscontrole op de drugshandel zou de drugsmaffia deels op droog zand kunnen zetten, maar het is geen politieke optie. Dan is er maar één andere weg”, zo schrijft hij.

“Zorgen dat de drugscriminielen met hun berg euro’s niets kunnen doen. Door te verhinderen dat ze hun geld nog langer witwassen met bitcoins en vooral hun traditionele investering: vastgoed.”

Politieke moed

“Theoretisch kan dat”, zo legt Mijlemans uit, “met aangepaste wetgeving, maar ook met een vermogensregister en vrije armslag voor veel fiscale speurders.

“Praktijk zal het niet worden, omdat geen enkele regeringspartij zich eraan wil wagen. In het kader van het vrije ondernemen, waarbij er vooral weinig inkijk en regels mogen zijn. Dus blijft het bij beloftes, stoere verklaringen, veel vergaderingen en vechten tegen de bierkaai.”

In plaats van het hele maatschappelijk debat te laten domineren door extreemrechts en de vraag of het leger al dan niet kan worden ingezet, zouden democratische partijen, als ze écht moedig willen zijn, moeten investeren in het sociale en achter het grote geld aangaan.

Het is minder makkelijk dan verklaringen afleggen over ‘schurken’ die ‘hard moeten worden aangepakt’ door de politie, maar het is wel effectiever.