De Veiligheidsconferentie van München (14-16 februari) heeft diepe scheuren blootgelegd in de trans-Atlantische relaties. President Donald Trump heeft tijdens de bijeenkomst duidelijk gemaakt dat de Verenigde Staten niet langer geïnteresseerd zijn in het garanderen van de Europese veiligheid of in een actieve rol bij het steunen van Oekraïne.

In plaats daarvan heeft hij Rusland erkend als belangrijkste onderhandelingspartner en Oekraïne en de Europese Unie buitenspel gezet. Dit heeft geleid tot een enorme diplomatieke verschuiving, waarbij de VS Oekraïne als een secundaire speler behandelt en Europa geen directe rol toekent in de vredesonderhandelingen. Voor Europa is de vernedering groot.

Europa uitgesloten, Rusland als hoofdrolspeler

Trump heeft expliciet laten weten dat Europa niet zal deelnemen aan de vredesonderhandelingen over Oekraïne. Dit werd bevestigd door de Amerikaanse vertegenwoordiger voor Oekraïne en Rusland, Keith Kellogg, die stelde dat alleen de machtigste actoren – de VS en Rusland – beslissen over de toekomst van de regio.

Achteraf zullen Europa en Oekraïne wel bij de afhandeling van een vredesovereenkomst betrokken worden, maar ook niet meer dan dat.

Tijdens de conferentie werd ook duidelijk dat Washington andermaal sterkt aandringt op de militaire herbewapening van Europa. In een poging om de Europese meubels te redden heeft de Franse president Emmanuel Macron een spoedvergadering belegd op maandag 17 februari.

Onder Biden was het al duidelijk dat Oekraïne deze oorlog onmogelijk kon winnen en dat er vroeg of laat vredesonderhandelingen moesten komen

Aan die vergadering namen leiders uit Duitsland, Frankrijk, het VK, Italië, Polen, Spanje, Nederland en Denemarken deel, alsook NAVO-chef Mark Rutte en de twee kopstukken van de EU Ursula von der Leyen en António Costa.

Tot grote spijt van onze oorlogshavik Theo Francken was ons landje niet vertegenwoordigd. Op de spoedbijeenkomst werd de beleidswijziging van de VS besproken, maar veel verder dan ronkende verklaringen kwam het niet.

Diplomatie overwinning voor Rusland

Onder Biden was het al langer duidelijk dat Oekraïne deze oorlog onmogelijk kon winnen, dat het zijn terreinverlies onmogelijk zou kunnen terugwinnen en dat er vroeg of laat vredesonderhandelingen moesten komen.

Trump draait nu niet langer rond de pot en wil snel een einde maken aan dit conflict om zijn aandacht en energie volop te kunnen richten op een veel belangrijker rivaal: China.

Rusland heeft een aantal van zijn doelstellingen bereikt. Oekraïne zal niet toetreden tot de NAVO, de Russischtalige inwoners in de oostelijke regio’s Donetsk en Loehansk zijn nu beschermd en de positie in de Zwarte Zee-regio is versterkt. Het is zelfs niet uitgesloten dat de VS zijn militaire aanwezigheid terugtrekt uit de Baltische staten.

Van demilitarisering is geen sprake en er is de mogelijkheid dat er na de oorlog buitenlandse troepen in Oekraïne gestationeerd zullen worden. Maar wellicht kan Rusland daar mee leven, gezien ook het feit dat drie jaar oorlog het land economisch en militair sterk heeft verzwakt.

Wat er ook van zij, in Moskou wordt de demarche van Trump goed ontvangen. Belangrijker nog: de diplomatieke status van Rusland wordt hersteld.

Zelenski’s machteloosheid

Tijdens de conferentie in München probeerde de Oekraïense president Volodymyr Zelenski wanhopig de steun van Europa te behouden. Hij benadrukte dat er geen beslissingen over Oekraïne mogen worden genomen zonder Oekraïne zelf. Europese leiders zoals Duitsland, Frankrijk, Polen en het VK schaarden zich achter deze oproep, maar de VS-delegatie reageerde nauwelijks.

Dit is een enorme diplomatieke overwinning voor Rusland

Zelenski’s wanhopige pogingen om Washington weer aan zijn zijde te krijgen, resulteerden in tegenstrijdige verklaringen. Eerst bood hij de VS toegang tot strategische Oekraïense grondstoffen in ruil voor militaire steun, om vervolgens te ontkennen dat er een dergelijke deal bestond.

Tegelijkertijd riep hij op tot de oprichting van een Europees leger en vroeg hij om de inzet van 1,5 miljoen westerse soldaten in Oekraïne, een voorstel dat zelfs de meest fervente anti-Russische Europese leiders als onrealistisch beschouwen.

Quit Europa

Europa is niet alleen uitgesloten van directe onderhandelingen, maar zelfs de locatie van de besprekingen is verplaatst naar buiten het continent. Trump heeft Saoedi-Arabië aangewezen als bemiddelaar.

Dit bevestigt opnieuw de strategische heroriëntatie van het VS-beleid, waarbij Washington zich richt op bilaterale onderhandelingen met Rusland in plaats van op multilaterale samenwerkingen met Europa.

En het gaat snel. Op 17 februari trok een delegatie, onder leiding van minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, naar Riyad om de eerste besprekingen met hun Russische tegenhangers te voeren. Er wordt ook gewerkt aan een directe top tussen Trump en Poetin, die eveneens in de Saudische hoofdstad zal plaatsvinden.

Dit is een enorme diplomatieke overwinning voor Rusland: het krijgt een directe stem in de vredesbesprekingen over Oekraïne en kan zich positioneren als een sleutelfiguur in bredere mondiale veiligheidskwesties, zoals Palestina en het Midden-Oosten.

Wapenwedloop, sociale offers en extreemrechts

Terwijl Europa volledig wordt genegeerd in diplomatieke onderhandelingen, heeft Washington de druk op zijn Europese bondgenoten opgevoerd. Trump’s regering eist een aanzienlijke verhoging van de Europese defensiebudgetten, tot 5 procent en wil dat Europa de verantwoordelijkheid op zich neemt voor een mogelijke vredesmissie in Oekraïne.

Ondanks de verslechterende relatie met de VS blijven Europese leiders afhankelijk van Washington en volgen ze trouw Trump’s beleid

Generaal Kellogg riep de EU-lidstaten op om hun defensie-uitgaven drastisch te verhogen, een oproep die direct werd overgenomen door Ursula von der Leyen. Zij kondigde aan dat de EU haar militaire uitgaven fors zal opschroeven, tot minstens 3 procent van het BBP.

Betoging 13 februari 2025. Foto: Marc Vandepitte

Voor België zou de verhoging naar 3 procent een jaarlijkse extra (!) uitgave betekenen van liefst 10 miljard euro, boven op het gat van 23 miljard waar we nu mee zitten.

Voor de oorlog in Oekraïne besteedde de EU jaarlijks 200 miljard euro aan defensie. In 2024 is dit bedrag al gestegen naar 320 miljard euro en Von der Leyen suggereerde dat het nog verder kan worden verhoogd.

Ondanks de verslechterende relatie met de VS blijven Europese leiders afhankelijk van Washington en volgen ze trouw Trump’s beleid door meer te investeren in defensie en zelfs troepen aan te bieden voor vredeshandhaving in Oekraïne.

Betoging 13 februari 2025. Foto: Marc Vandepitte

De militaire meeruitgaven komen uiteraard met een prijskaartje. Europese begrotingen staan al onder druk en om de defensie-uitgaven te financieren, zullen sociale voorzieningen worden ingeperkt. De focus verschuift van welzijn naar bewapening. De forse verhogingen van defensie zullen een kaalslag betekenen voor sociale programma’s en voor de sociale zekerheid.

Om deze stijging mogelijk te maken, overweegt de EU de zogenaamde “clausule van ontsnapping” in te roepen, die werd gebruikt tijdens de coronapandemie en de energiecrisis, waardoor defensie-uitgaven buiten de reguliere begrotingsregels vallen.

De vraag is niet of, maar hoe ver Europa hierdoor naar rechts zal verschuiven

Omdat deze militarisering ten koste gaat van sociale investeringen zal het ongetwijfeld de opkomst van extreemrechts verder voeden. Komt daarbij dat Trump-functionarissen, zoals Vance en Elon Musk, openlijk extreemrechtse partijen in Europa steunen, terwijl de traditionele politieke elite er niet in slaagt haar eigen beleidsmislukkingen te erkennen.

De vraag is niet of, maar hoe ver Europa hierdoor naar rechts zal verschuiven. Eén ding lijkt zeker: de Europese politieke elite zal deze crisis niet zonder kleerscheuren doorstaan. Hoog tijd om een sterke vredesbeweging uit te bouwen en het verzet tegen de sociale afbraak te organiseren.

Lees ook: Miljarden sociale uitgaven doorgesluisd naar leger en wapenfabrikanten

Bekijk ons dossier: De plannen van regering de Wever

Bronnen:

– Vance’s real warning to Europe
– Europe humiliated, but still subservient, after remarks from US officials
– La cumbre de Múnich abre una profunda brecha entre EEUU y la UE y desubica a Ucrania