Mensen die in zee worden achtergelaten in drijvende vlotten. Grenswachters die vluchtelingen slaan, hun kleren uittrekken en hen bestelen. Kinderen die worden opgejaagd met politiehonden. Zwangere vrouwen en zieken die zonder hulp achterblijven. Mensen die in bossen sterven van honger en kou. Identiteitspapieren, telefoons en medicijnen die opzettelijk worden vernietigd. Minderjarigen die worden vastgebonden, mishandeld en teruggeduwd.
In 2024 blijven pushbacks geen uitzondering, maar een systematische praktijk aan de Europese buitengrenzen. Dat blijkt uit een nieuw rapport van de Koepel van Internationale Solidariteit 11.11.11, Hungarian Helsinki Committee, We Are Monitoring Association (Polen), Center for Peace Studies (Kroatië), Lebanese Center for Human Rights (CLDH), Sienos Grupė (Litouwen), Center for Legal Aid (Bulgarije), Foundation Mission Wings (Bulgarije), I Want to Help Refugees (Letland) .
Die berekende, op basis van rapportering door overheden en mensenrechtenorganisaties, dat in 2024 minstens 120.457 pushbacks plaatsvonden aan de Europese buitengrenzen – oftewel zo’n 330 per dag.
Geweld als standaardpraktijk
In Bulgarije, waar het hoogste aantal pushbacks werd geregistreerd (52.534), is geweld schering en inslag. Mannen, vrouwen en kinderen – zelfs in kritieke medische toestand – worden geslagen, opgejaagd door politiehonden, gedwongen zich uit te kleden en beroofd van hun bezittingen. Vervolgens worden ze teruggeduwd naar Turkije, vaak met dodelijke gevolgen.
Reddingsteams krijgen geen toegang tot de grenszone. Frontex-agenten worden bewust weggehouden van plekken waar het geweld plaatsvindt en onder druk gezet om te zwijgen. In januari dit jaar nog, kwam Bulgarije in opspraak toen media en mensenrechtenorganisaties aantoonden hoe grensagenten noodoproepen van drie Egyptische tieners negeerden waarna de jongens uiteindelijk stierven van de bijtende vrieskou.
Bezittingen, zoals telefoons, werden systematisch vernietigd om bewijs van misbruik uit te wissen
Ook in Griekenland is het grensbeleid bikkelhard: 14.482 keer werden mensen teruggeduwd op zee. Velen werden in kleine reddingsbootjes gezet en achtergelaten in Turkse wateren. Tientallen overleefden het niet. In de Middellandse Zee werden minstens 21.762 mensen, met steun van de EU, in handen gedreven van de Libische kustwacht, waar ze worden blootgesteld aan mishandeling, foltering en slavernij.
In Polen (13.600 pushbacks) opende de grenswacht het vuur op migranten en gebruikte ze honden, metalen staven en kettingen om hen te intimideren. Bezittingen, zoals telefoons, werden systematisch vernietigd om bewijs van misbruik uit te wissen. De grens met Wit-Rusland werd omgevormd tot een 60 kilometer lange no-go zone, waardoor onafhankelijk toezicht onmogelijk wordt.
Europese rechtspraak bevestigt illegaliteit, maar straffeloosheid regeert
Pushbacks zijn onwettig onder Europees en internationaal recht. Dat werd recent opnieuw bevestigd door twee mijlpaaluitspraken. In januari 2025 veroordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Griekenland voor het systematisch terugduwen van mensen op de vlucht. In juni 2024 kreeg Hongarije een boete van 200 miljoen euro van het Europees Hof van Justitie wegens het jarenlang blokkeren van asielaanvragen.
Geen enkele grenswachter werd ooit gesanctioneerd voor het uitvoeren van pushbacks, ondanks een berg aan bewijzen
Toch blijft straffeloosheid de norm. De Hongaarse premier Viktor Orbán noemde de veroordeling “schandalig” en weigerde toe te geven aan wat hij “financiële chantage door Brussel” noemt. Geen enkele grenswachter werd ooit gesanctioneerd voor het uitvoeren van pushbacks, ondanks een berg aan bewijzen.
“De straffeloosheid rond pushbacks is op zichzelf al misdadig,“ zegt Flor Didden, migratie-expert bij 11.11.11. “Griekse autoriteiten weigeren tot vandaag uitleg te geven over de Adriana-scheepsramp van juni 2023 nabij Pylos waarbij meer dan 500 mensen stierven. Onderzoek toont aan dat de boot kapseisde tijdens een pushbackoperatie. Toch blijft elke vorm van verantwoordelijkheid uit.”
Bewijsmateriaal gewist, mensenrechtenverdedigers geviseerd
Het documenteren van pushbacks wordt steeds moeilijker – en gevaarlijker. In grenszones worden no-go zones ingesteld waar hulporganisaties niet binnen mogen. Grenswachters vernietigen systematisch de telefoons van opgepakte migranten om bewijsmateriaal uit te wissen. Mensenrechtenorganisaties en activisten worden steeds vaker gecriminaliseerd: ze krijgen te maken met slepende rechtszaken, zonder concrete bewijzen, bedoeld om hen te intimideren en het werk onmogelijk te maken.
11.11.11: ‘Bevries EU-financiering voor Griekenland’
De Europese Commissie en de Europese Raad kijken volgens de organisaties de andere kant op, ondanks de massale schendingen van mensenrechten. Sterker nog: landen die pushbacks uitvoeren, worden beloond. Bulgarije trad in 2024 toe tot de Schengenzone en kreeg extra middelen voor grensbewaking.
“We zien dat steeds meer lidstaten nationale wetgeving aannemen om pushbacks zogenaamd te legaliseren”
“Op die manier geeft de Europese Commissie het signaal dat pushbacks legitiem zijn. Terwijl net zij zou moeten waken over een strikte toepassing van de Europese regels,” zegt 11.11.11-expert Flor Didden. “We zien dat steeds meer lidstaten nationale wetgeving aannemen om pushbacks zogenaamd te legaliseren. Finland is het laatste voorbeeld. Eerder gebeurde dat in Hongarije, Polen, Litouwen en Letland.”
11.11.11 en haar internationale partners roepen op tot een onmiddellijke bevriezing van die financiering, het terugtrekken van Frontex-steun en het opstarten van inbreukprocedures tegen lidstaten die fundamentele rechten blijven schenden.
“Het illegaal wanbeleid van de lidstaten mag niet zonder gevolgen blijven. Van Griekenland is bijvoorbeeld al jarenlang duidelijk dat het de grens overschrijdt,” stelt 11.11.11. “Het weigert mee te werken aan lopende onderzoeken. Pushbacks zijn er genormaliseerd, terwijl het om dodelijk, volstrekt illegaal beleid gaat. De EU moet stoppen met financiering: elke euro die naar dit beleid vloeit, maakt haar medeplichtig.”
