Jef Maes heeft jarenlang de werklozenwerkingen binnen het Vlaams ABVV geleid en ondersteund in de jaren 80. Later, als federaal secretaris, vertegenwoordigde hij het ABVV op het gebied van sociale zekerheid. Daarnaast is hij auteur van het boek ‘Onze Sociale Zekerheid: Ervaringen en Voorstellen’, uitgegeven bij EPO in 2024. In dit interview spreken we met hem over de maatregelen van de regering De Wever met betrekking tot de sociale zekerheid.

“Tijdens de Tweede Wereldoorlog sloten de sociale partners een pact waarin de fundamenten van onze sociale zekerheid werden vastgelegd, later bevestigd in de wet-Van Acker”, zo legt Maes uit wanneer we hem spreken.

“Dit systeem was gebaseerd op een sterke solidariteit: werkloosheidsuitkeringen waren onbeperkt in de tijd, periodes van ziekte en werkloosheid telden mee voor de pensioenberekening, vrouwen en bepaalde zware beroepen konden eerder met pensioen, en uitkeringen werden lager belast.”

“De nieuwe regering breekt nu met verschillende van deze principes.”

Solidariteit onder druk

Zoals? 

“Neem de beperking van werkloosheidsuitkeringen in de tijd. Al tachtig jaar streven rechtse partijen hiernaar. Dit werd zelfs al afgesproken in ruil voor extra middelen voor minister van Volksgezondheid Vandenbroucke, nog voordat de echte onderhandelingen begonnen.”

“Daarnaast zullen werklozen voortaan het volledige belastingtarief betalen. Tijdelijke werkloosheid of ziekte betekent ook dat je langer moet werken om een negatieve impact op je pensioen te vermijden.”

Is dat symbolisch de belangrijkste maatregel?

“De afschaffing van overlevings- en echtscheidingspensioen is ook belangrijk. Vooral deeltijds werkende vrouwen worden hierdoor hard getroffen. Als hun partner overlijdt of hen verlaat, blijven ze financieel onbeschermd achter.”

En dan is er nog het verdwijnen van het ambtenarenstatuut.

“Inderdaad. Niet alleen het ambtenarenpensioen verdwijnt, maar ook de vaste benoeming. Dit betekent dat ambtenaren niet langer beschermd zijn tegen politieke inmenging. Daarnaast worden zware beroepen extra getroffen doordat de gunstige tantièmes in de openbare sector en het brugpensioen (SWT) in de privé worden afgeschaft.”

Hoeveel bespaart de regering hiermee?

“In totaal leveren deze besparingen meer dan 8 miljard euro op. De grootste slachtoffers zijn werklozen, vrouwen en ambtenaren.”

Welvaartsvastheid

Volgens het regeerakkoord wordt de welvaartsenveloppe afgeschaft. Wat houdt dat precies in?

“De welvaartsvastheid werd al toegepast tussen 1955 en 1974. Dit betekende dat lonen waarop pensioenen werden berekend, werden geherwaardeerd om de stijgende welvaart te volgen. Met de oliecrisis van 1974 werd dit systeem afgeschaft en vanaf 1997 werden de in het verleden toegekende aanpassingen verder afgebouwd via de wet-Colla-Vandenbroucke. Ook werd de pensioenleeftijd van vrouwen toen verhoogd van 60 naar 65 jaar.”

Als het systeem maar liep tot 1974, waar spreken we nu dan over?

Eind jaren 90 waren de sociale uitkeringen gedaald tot een dieptepunt, zoals bleek uit cijfers van het Planbureau. Het Federaal Bureau van het ABVV startte daarom een campagne voor de herinvoering van welvaartsaanpassingen. Dit leidde tot vier grote manifestaties tussen 1998 en 2004, met telkens 20.000 à 25.000 deelnemers.”

“Uiteindelijk werd in het generatiepact van 2005 een tweejaarlijkse welvaartsenveloppe vastgelegd, met onder andere: 2 procent verhoging voor de minimumuitkeringen, 1 procent verhoging voor uitkeringen boven het minimum, 1,75 procent aanpassing van de berekeningsplafonds.

“Sindsdien werd er om de twee jaar over deze enveloppe onderhandeld, die inmiddels meer dan 1 miljard euro bedraagt.”

Stond dat systeem al langer onder druk

“Hoewel werkgevers vaak tegenwerkten en de regeringen Di Rupo en Michel bespaarden op de enveloppe, groeiden de uitkeringen gestaag. De minima stegen met ongeveer 20 procent bovenop de index en de armoede daalde, mede dankzij extra verhogingen onder de Vivaldi-regering.”

“Nu schaft de Arizona-regering deze welvaartsenveloppe grotendeels af, op 100 miljoen euro na voor de allerzwaksten. Dit betekent dat een jarenlang opgebouwde verbetering dreigt te verdwijnen. Zonder tegenactie zullen de sociale uitkeringen weer achteruitgaan en zal de armoede stijgen.”

Grafiek uit het boek van Jef Maes, “Onze sociale zekerheid, ervaringen en voorstellen (2024). Een duidelijk en leesbare wijze om de evolutie weer te geven van alle uitkeringen (pensioen, ziektevergoeding en werkloosheid) ten opzichte van de lonen.

Starve the beast

“Dit is de tactiek van “Starve the Beast”, een strategie die al werd toegepast door Reagan in de VS: eerst snijden in inkomsten, zodat besparingen onvermijdelijk worden. Dit zien we duidelijk op twee fronten.

Wat zijn die fronten dan? 

Ten eerste subsidies aan bedrijven. In de afgelopen twintig jaar zijn deze gestegen van 1,6 miljard naar 16 miljard euro, waarvan 10 miljard door een verlaging van de werkgeversbijdragen. De regering Michel was hier een belangrijke katalysator door 12 miljard euro cadeau te doen aan bedrijven.

En ten tweede?

“Toename van extralegale voordelen. Steeds meer brutolonen worden vervangen door extra-legale voordelen, die intussen al 14,5 miljard euro bedragen. Denk aan bedrijfswagens, aandelenopties en maaltijdcheques (die opnieuw met 2 euro per dag worden verhoogd).”

“De kern van het probleem ligt niet bij de sociale uitkeringen, maar bij deze structurele keuzes.”

Bedankt voor je tijd. 

“Graag gedaan.”

Lees ook:

Het volledige dossier
Wie PDF van het volledige dossier?
Stuur een mailtje naar redactie@dewereldmorgen.be met als onderwerp ‘Dossier regeerakkoord’.

1. Waar komt dit regeerakkoord vandaan? (Seppe De Meulder, DeWereldMorgen)

1.1 Waarom is er geen debat over de Europese begrotingsregels? 
1.2 Wat is de staatsschuld, waar komt ze vandaan en wie profiteert ervan?
1.3 Het doemdenken van Bart De Wever
1.4 De verrechtsing van het politieke debat

2. Wat staat er ons te wachten?

2.1 Een begroting op maat van grote bedrijven (Seppe De Meulder, DeWereldMorgen)
2.2 Jef Maes (ABVV) over afbraak sociale zekerheid (Kristien Merckx)
2.3 Vruchteloos zoeken naar werkbaarheid in de Arizona-woestijn (Raf De Weerdt & Lander Vander Linden, ABVV)
2.4 Openbare diensten: eerst uithongeren, dan verkopen? (Chris Reniers, ACOD)
2.5 Competitiviteit van bedrijven krijgt voorrang op klimaatambities (Greenpeace)
2.6  Federaal regeerakkoord dreigt meer mensen dieper in armoede te drijven (Vlaams Netwerk tegen Armoede & het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding
2.7 De impact van de nieuwe federale regering op vrouwen (Fauve Peirelinck & Matilde De Cooman, Collectief 8 maars)
2.8 Het strengste asiel- en migratiebeleid ooit uitgelegd (Pascal Debruyne, migratie-expert)
2.9 Miljarden sociale uitgaven doorgesluisd naar leger en wapenfabrikanten (Ludo De Brabander, Vrede vzw)
2.10 Democratische rechten onder druk in het federale regeerakkoord (Toon Danhieux)

3. Macht en tegenmacht

3.1 Wij zijn de motor van dit land (Bert Engelaar, ABVV)
3.2 Verzet tegen regeerakkoord: “De volgende 12 maanden zijn doorslaggevend” (Lieveke Norga, AVC Puls)
3.3 De kracht van samenwerking (Fatiha Dahmani, union organiser)
3.4 Ja, er is een alternatief voor de plannen van De Wever (Joris Van Gorp)
3.5 Naar een nieuw realisme (Seppe De Meulder, DeWereldMorgen)

Samenvatting: Het federale regeerakkoord doorgelicht