Waarom is er geen maatschappelijk debat over de Europese begrotingsnormen?

In dit uitgebreid dossier analyseren het federale regeerakkoord tot op het bot. In dit artikel gaan we dieper in op de Europese begrotingsnormen die aan de basis liggen van het besparingsbeleid dat nu op ons afkomt.

woensdag 12 februari 2025 12:14

Spread the love

Iedereen die zich zorgen maakt om de ecologische crisis, kent het riedeltje dat vanuit de N-VA de wereld is ingestuurd en ondertussen een dominante plaats heeft ingenomen in het maatschappelijk debat: we mogen niet doemdenken.

Wie met cijfers en wetenschappelijke studies komt aanzwaaien, krijgt als repliek dat het allemaal wel kan zijn, maar dat het ook belangrijk is dat ‘de mensen mee zijn’. De N-VA pleit voor ‘klimaatrealisme’, en realisme betekent vooral dat alles ‘haalbaar en betaalbaar’ moet blijven.

Hoe groot is het contrast met de discussie over de begroting? Plots klinkt het dat er nu eenmaal onpopulaire maatregelen nodig zijn, omwille van de zogenaamde ‘pensioenbom’ die op ons afkomt. Wanneer het gaat over de begroting doet men alsof de normen die gehaald moeten worden in steen gebeiteld zijn en er maar één manier is om die te halen: de hunne. Maar is dat wel zo?

Aantrekkelijk of belangrijk

Terwijl de onderhandelingen voor de nieuwe federale regering maar liefst zeven maanden aansleepten, was één van de belangrijkste beslissingen eigenlijk al genomen nog voor die onderhandelingen begonnen waren.

Er was heel wat minder media-aandacht en ook heel wat minder maatschappelijk debat over, maar op 23 april 2024 keurde het Europees Parlement de nieuwe begrotingsregels goed die de ruimte voor de lidstaten om beleid te voeren ernstig inperkt.

Het is vaak aantrekkelijker om een aanklacht te schrijven tegen schrijnende armoede dan een analyse te maken van de Europese begrotingsnormen. Maar de taak van journalisten zou er niet uit mogen bestaan om dat wat aantrekkelijk is als belangrijk voor te stellen. De taak zou er net uit moeten bestaan om dat wat belangrijk is aantrekkelijk voor te stellen.

Feit is echter dat het akkoord dat de Europese ministers van Financiën bereikten over die begrotingsnormen een enorme impact zullen hebben op de armoede in de Europese lidstaten. Toch was er over die zo bepalende beslissing nauwelijks een maatschappelijk debat.

Verdrag van Maastricht

Volgens de normen die in het Verdrag van Maastricht zijn vastgelegd, moeten overheden die deel uitmaken van de Europese Unie hun schuld onder de 60 procent van het bruto binnenlands product houden en mag het jaarlijks begrotingstekort niet meer dan 3 procent bedragen.

Na het uitbreken van de coronacrisis werden deze begrotingsregels via een ontsnappingsclausule on hold gezet. Vooral om bedrijven die omwille van de crisis failliet dreigden te gaan staande te houden, gingen de overheidsuitgaven drastisch omhoog en steeg de staatsschuld in de lidstaten.

Toen de coronacrisis achter ons lag, hamerden vooral Duitsland en ook Nederland erop dat de begrotingsnormen terug moesten worden ingevoerd. En dat gebeurde dus op 23 april 2024. Al werd er wel een uitzondering ingebouwd: militaire investeringen kunnen buiten de begroting worden gehouden.

Geen technische kwestie

De herinvoering van deze normen heeft een enorme impact op het beleid dat de lidstaten de komende jaren zullen voeren. Wellicht een veel grotere impact dan die van de nationale verkiezingen. Een land als Italië moet volgens deze nieuwe normen haar overheidsuitgaven verminderen met maar liefst 15 procent en ook ons land krijgt het zwaar te verduren.

Toenmalig ABVV-voorzitter Miranda Ulens schreef nog een opinie om ons te waarschuwen, maar haar alarmkreet werd in de wind geslagen. Zonder al te veel maatschappelijk debat, besliste men een heruitgave van het besparingsbeleid van na de bankencrisis. Opnieuw wil men de kosten die gemaakt zijn om het bedrijfsleven te redden, afwentelen op de bevolking, door middel van besparingen op publieke diensten en sociale uitgaven.

De begrotingsnormen worden in het publieke debat vaak voorgesteld als een technische kwestie. Als je iemand als Bart De Wever, maar ook zogenaamde experten zoals Stijn Baert hoort spreken, dan lijkt het wel of het zich houden aan deze normen gewoon een kwestie is van goed economisch beleid. In werkelijkheid zijn de 60 procent en 3 procent die worden opgelegd totaal arbitrair.

Het is helemaal niet zo dat er binnen de economische wetenschap een soort van consensus bestaat over de zin van deze normen. Integendeel, verschillende economen waarschuwden reeds voor de nadelige effecten van deze regels op de economische groei.

“De grootste bedreiging voor de Europese democratie is dat een minderheidscoalitie van noordelijke staten een ongepaste fiscale discipline door de strot duwt van een meerderheid van de Europese kiezers”, zo verklaarde nobelprijswinnaar en professor economie Joseph Stiglitz eerder. Dat is nu net precies wat er vandaag lijkt te gaan gebeuren.

Een politieke keuze

Terwijl de Europese ministers van Financiën zich klaarmaken om de kosten van de crisis opnieuw af te wentelen op de bevolking, werd ‘graaiflatie’ in 2022 niet zonder reden tot woord van het jaar gestemd. De Europese Centrale Bank berekende dat twee derde van de prijsstijgingen die we in 2022 zagen, verklaard kunnen worden door een verhoging van de winstmarges. Een klein aantal grote bedrijven maakt van de crisis gebruik om superwinsten te boeken.

Zoals voormalig voorzitter van het ACV, Marc Leemans, zei in een interview kan het wegwerken van het overheidstekort op verschillende manieren. Dit is volgens hem “een politieke keuze”. Openbare diensten afbouwen of de werkende bevolking nog meer belasten, dat is met andere woorden geen kwestie van goed economisch beleid. Het is een politieke keuze die bovendien ernstige gevolgen kan hebben.

Na het besparingsbeleid na 2008 zagen we overal in Europa een groei van extreemrechts. Indien dit besparingsbeleid vandaag opnieuw wordt voorgesteld als onvermijdelijk, dan blijven mensen opnieuw achter zonder verklaring voor de achteruitgang die ze ondervinden. Die situatie vormt een ideale voedingsbodem voor de zondebokpolitiek van extreemrechts.

Een grote verantwoordelijkheid

Met de aankomende verkiezingscampagnes hoor je alle politieke partijen opnieuw spreken over waarom het belangrijk is om naar “de mensen te luisteren”. Om de democratische crisis die we doormaken het hoofd te bieden, volstaat het echter niet om te “luisteren naar de problemen van de mensen”. Het komt erop aan een coherente analyse van de oorzaken van die problemen en ook oplossingen aan te bieden.

Dat kan alleen wanneer zulke bepalende beslissingen, zoals het Europese begrotingsbeleid, deel uitmaken van het politieke debat. Dat betekent niet alleen dat media een inspanning moeten leveren om het aan bod te laten komen. Het betekent ook dat wanneer het aan bod komt, het niet gepresenteerd wordt als een neutrale, technische kwestie, maar als een integraal deel van het politieke debat.

Tegenover de zondebokpolitiek is er nood aan echt politiek debat over systemische oorzaken

Willen we de opkomst van extreemrechts tegenhouden, dan zullen we er echt niet komen met holle slogans over luisteren naar de mensen. Tegenover de zondebokpolitiek is er nood aan echt politiek debat over systemische oorzaken. Politici die dit debat weigeren te voeren en media die er geen ruimte voor bieden, dragen een grote verantwoordelijkheid.

Lees ook:

Het volledige dossier
Wie PDF van het volledige dossier?
Stuur een mailtje naar redactie@dewereldmorgen.be met als onderwerp ‘Dossier regeerakkoord’.

1. Waar komt dit regeerakkoord vandaan? (Seppe De Meulder, DeWereldMorgen)

1.1 Waarom is er geen debat over de Europese begrotingsregels?
1.2 Wat is de staatsschuld, waar komt ze vandaan en wie profiteert ervan?
1.3 Het doemdenken van Bart De Wever
1.4 De verrechtsing van het politieke debat

2. Wat staat er ons te wachten?

2.1 Een begroting op maat van grote bedrijven (Seppe De Meulder, DeWereldMorgen)
2.2 Jef Maes (ABVV) over afbraak sociale zekerheid (Kristien Merckx)
2.3 Vruchteloos zoeken naar werkbaarheid in de Arizona-woestijn (Raf De Weerdt & Lander Vander Linden, ABVV)
2.4 Openbare diensten: eerst uithongeren, dan verkopen? (Chris Reniers, ACOD)
2.5 Competitiviteit van bedrijven krijgt voorrang op klimaatambities (Greenpeace)
2.6 Federaal regeerakkoord dreigt meer mensen dieper in armoede te drijven (Vlaams Netwerk tegen Armoede & het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding
2.7 De impact van de nieuwe federale regering op vrouwen (Fauve Peirelinck & Matilde De Cooman, Collectief 8 maars)
2.8 Het strengste asiel- en migratiebeleid ooit uitgelegd (Pascal Debruyne, migratie-expert)
2.9 Miljarden sociale uitgaven doorgesluisd naar leger en wapenfabrikanten (Ludo De Brabander, Vrede vzw)
2.10 Democratische rechten onder druk in het federale regeerakkoord (Toon Danhieux)