Geheimhouders en openbaarmakers

Dat democratieën rechters kennen, wetgevers en een uitvoerende macht, danken we aan de Franse filosoof Montesquieu die deze drie staatsmachten onderscheidde. Maar meer krachten oefenen invloed uit op ons openbaar bestuur. Zo rekenen we ambtenaren tot de vierde macht. En de media worden ook wel de vijfde macht genoemd.

Maar over de zesde hoor je minder. Het wordt ook wel de schaduwmacht genoemd van de externe adviseurs en lobbyisten. Er werken naar schatting 25.000 tot 30.000 lobbyisten in Brussel (de helft ervan is geaccrediteerd). Het aantal journalisten bij de EU is beperkt tot rond de 1.000. Veel media hebben hooguit één redacteur ter plaatse die alles moet zien bij te houden en vaak ook de NAVO nog ‘erbij moet doen’.

Brussel Wiertzstraat, zicht op voorplein Europees Parlement. Foto: Masereelfonds

Grijze gebieden

Dat we er zo weinig over te weten komen, komt omdat lobbyisten liefst buiten het zicht van de openbaarheid opereren. Of zoals een Brits lobbybureau het uitdrukte: “Wij zijn specialist in het navigeren door grijze gebieden. (…) Onze deskundigen hebben ervaring uit de eerste hand in het vormgeven en aansturen van de politieke agenda in belangrijke regelgevende centra, wereldwijd.”

Gedeelde, publieke kennis is de grondstof voor een breed gedragen en degelijk voorbereid besluit

Lobbyprofessionals worden er voor betaald om EU-wetgeving naar de hand van hun opdrachtgevers te zetten. Omdat het in de meeste gevallen gaat om opdrachtgevers met zakelijke belangen en de concurrentie voortdurend op de loer ligt, vindt lobbyen doorgaans plaats in de ‘lobby’, in de antichambre, in de wandelgangen van een parlementsgebouw of in een restaurant in de Europese Wijk.

Dat vertrouwelijke is begrijpelijk, want de belangen van bedrijven kunnen onderling botsen. Van de andere kant kan vertrouwelijkheid ook botsen met onze democratie die gebaseerd is op openheid en openbaarheid. Gedeelde, publieke kennis is de grondstof voor een breed gedragen en degelijk voorbereid besluit.

Kwetsbaar

De EU is verre van voltooid, democratie is kwetsbaar en nooit af. Het Europees Parlement beschikt niet eens over het recht om zelf met wetten te komen. Dat betekent dat lobbyisten zich sterk richten op de Europese Commissie: in een zo vroeg mogelijk stadium willen ze bij de vorming van nieuwe wetsvoorstellen betrokken worden. En het lukt ze aardig om door te dringen tot de kraamkamers van nieuw beleid.

Na jarenlang volgehouden kritiek van waakhonden als Corporate Europe Observatory is er wel een en ander veranderd. Maar er blijft een waas van mist en vertrouwelijkheid hangen over het werk van lobbyisten. Toch gaat het om het beïnvloeden van beslissingen van wat ons openbaar bestuur wordt genoemd.

Lobbyregister

Het Europese lobbyregister mag dan transparantieregister heten, het voldoet in dat opzicht niet aan zijn eigen naam. Officieel staat er: “Het moet de bevolking duidelijk maken welke belangen op EU-niveau worden behartigd, door wie en namens wie, en met welke middelen”, maar de door lobbyisten zelf ingevulde gegevens zijn compleet noch betrouwbaar, ze zijn hooguit indicatief: de registratie van bedrijfsgegevens is niet verplicht en amper controleerbaar.

Probeer in het register maar eens uit te vinden welke bedrijven er bij wie gelobbyd hebben tegen de invoering van bijvoorbeeld een suikertaks.

Andermans belang

Lobbyprofessionals zou je kunnen omschrijven als mensen die andermans belang bepleiten. Hun beïnvloeding van beleid en bestuur verloopt niet zoals bij burgers via het algemeen kiesrecht, via burgeracties of via openbare inspraak, maar via informele kanalen. Het spel onttrekt zich doorgaans aan publieke waarneming.

De EU bejegent burgers vaker als consument van goederen en diensten en veel minder vaak als mede-producent van beleid

Bedrijven en andere organisaties hebben in een democratie helemaal geen kiesrecht, maar ze krijgen op het vlak van belangenbehartiging van de EU wel een voorsprong op burgers en kiezers zelf. Zo krijgen ze vaak eerder dan anderen te horen wat er speelt en worden ze speciaal uitgenodigd voor ontmoetingen en overleggen.

De EU bejegent burgers vaker als consument van goederen en diensten en veel minder vaak als mede-producent van beleid. Leden van de Europese Commissie maken liever afspraken met grootindustriëlen dan met burgers zelf, of met bijvoorbeeld vakbonden en consumentenorganisaties.

Slotfragment van een recente VPRO-documentaire op YouTube. Een bewaker verwart een televisieopname op het voorplein van het Europees Parlement met een demonstratie, en gebiedt een groepje burgers dat met een Europarlementslid in gesprek is, de neutrale zone te verlaten

Toegang

Elke lobbyist die zich registreert, krijgt een apart toegangspasje voor EU-gebouwen om ook binnen de muren van het parlement te kunnen lobbyen. Dit terwijl burgers zelf als ze voor de deur van het Europarlementsgebouw staan, worden verjaagd zodra ze een spandoek vasthouden of een keffiyeh dragen.

Demonstreren op het plein bij het Europees Parlement is in België verboden. De overheid heeft een zogeheten neutrale zone ingesteld om politici in alle sereniteit te kunnen laten beraadslagen. Maar ook in het weekend of als het Europees Parlement in Straatsburg vergadert, geldt in die zones een absoluut demonstratieverbod.

x

Lobbywandeling

Het Masereelfonds besteedt tijdens zijn democratiejaar bijzondere aandacht aan lobbyen. Tijdens een gegidste wandeling komen belangstellenden op twaalf markante plekken meer te weten over de alledaagse job van lobbyisten.

Zondagmiddag 16 februari is er weer zo’n ‘lobbywandeling’ door het kloppend hart van de Europese Wijk in Brussel, langs spiegelende gevels, imposante kantoren en nieuwsgierig makende naamplaten. Inschrijven is verplicht en gaat via www.masereelfonds.be/lobbywandeling. Als de wandeling volzet is, krijgen belangstellenden bericht over nieuwe wandeldata.

Lobbywandeling januari 2025. Foto: Masereelfonds

Gids Lobbywandeling

Elke wandelaar krijgt een gidsje. Wie de wandeling zonder gids wil doen, kan het als pdf downloaden via www.masereelfonds.be/lobbywandeling. Om mee te stappen met het Masereelfonds is inschrijven (via die site) verplicht.

De lobbywandelingen van het Masereelfonds zijn in kleine groepjes, zodat er onderweg ruimte is voor vragen en discussie.