Hoe kan het dat 2023 en 2024 de warmste jaren ooit waren? Juist nu het natuurlijke weerfenomeen El Niño is afgenomen—een fenomeen dat tijdelijk extra warmte aan de atmosfeer toevoegt. En juist nadat in 2020 nieuwe scheepvaartregels van kracht werden die de hoeveelheid zwavel in scheepsbrandstof beperkten.

Wat blijkt: juist deze vermindering van zwavel-aerosolvervuiling in de atmosfeer zorgt voor hogere temperaturen. De werkelijke omvang van de opwarming van de aarde is jarenlang gemaskeerd door luchtvervuiling, zegt James Hansen, voormalig NASA-wetenschapper en nu verbonden aan de Columbia Universiteit in de Financial Times.

Hij noemt het een “Faustiaans pact”, een metafoor voor een deal met negatieve gevolgen op lange termijn, waarbij luchtvervuiling in feite de opwarming van de aarde compenseerde. “De mensheid heeft een slechte deal gesloten, een Faustiaans pact”, zei Hansen. “De rekening aan de duivel moet nu worden betaald.”

Luchtvervuiling kaatst warmte terug

Volgens de studie van het onderzoeksteam onder leiding van Hansen heeft aerosolvervuiling een afkoelend effect op de aarde, doordat aerosolen inkomend zonlicht terug de ruimte in kaatsen. Hierdoor werd de door broeikasgassen veroorzaakte opwarming gedeeltelijk tegengegaan.

De onderzoekers benadrukken dat dit verkoelende effect van aerosolen tot nu toe werd onderschat. In hun nieuwe studie stellen ze dat aerosolen een veel grotere afkoelende impact hebben wanneer ze worden uitgestoten in relatief schone lucht, vooral in gebieden die gevoelig zijn voor veranderingen in bewolking.

Point of no return

De onderzoekers voorspellen dat de wereldwijde temperaturen dit jaar op of nabij recordniveaus zullen blijven. Ze verwachten dat de opwarming de komende twintig jaar met 0,2 tot 0,3 graden per decennium toeneemt, waardoor de temperatuur tegen 2045 de 2 graden boven pre-industriële niveaus kan bereiken.

Als AMOC stilvalt zal een zeespiegelstijging van meerdere meters veroorzaken

De versnelde opwarming van de aarde zou leiden tot een verdere smelting van het poolijs en een toename van de instroom van zoet water in de noordelijke Atlantische Oceaan. Dit kan op zijn beurt binnen enkele decennia het stilvallen van de Atlantische Meridionale Overturning Circulatie (AMOC) veroorzaken, een belangrijk systeem van oceaanstromingen dat gebieden zoals het Verenigd Koninkrijk aanzienlijk warmer houdt dan andere regio’s op vergelijkbare breedtegraden.

“Als AMOC stilvalt, zal dat grote problemen veroorzaken, waaronder een zeespiegelstijging van meerdere meters”, waarschuwen de auteurs van de studie. Ze omschrijven dit scenario als een “point of no return“, waarbij de gevolgen onomkeerbaar kunnen worden.

Tijd voor actie

Hansen was een van de eerste wetenschappers die waarschuwde voor klimaatverandering. In 1988 getuigde hij voor de Amerikaanse Senaat over hoe menselijke activiteiten verantwoordelijk waren voor de opwarming van de aarde, een van de eerste prominente waarschuwingen op dit gebied.

Vele jaren later, in 2015, werd in het Klimaatakkoord van Parijs een belangrijke stap gezet. Bijna 200 landen kwamen overeen om de wereldwijde temperatuurstijging ruim onder de 2 graden Celsius te houden en idealiter te beperken tot 1,5 graden Celsius boven pre-industriële niveaus.

We blijven de grens overschrijden

Toch blijven we deze grens overschrijden: in de afgelopen twaalf maanden (februari 2024 – januari 2025) lag de gemiddelde temperatuur 1,61 graden boven het pre-industriële niveau. Januari 2025 was wereldwijd de warmste januari ooit gemeten.

De wereld stevent af op een “catastrofale” temperatuurstijging van meer dan 3 graden boven het pre-industriële niveau, tweemaal de doelstelling van het Akkoord van Parijs, zo waarschuwt een nieuw VN-rapport. Uit het nieuwste onderzoek van het VN-Milieuprogramma (UNEP) blijkt dat de kans om binnen de 1,5 graden-doelstelling te blijven binnen enkele jaren zal verdwijnen, tenzij er snel actie wordt ondernomen.

Toch lijkt de wereld geen concrete stappen te zetten om deze dreiging af te wenden. En doet Amerikaans president Donald Trump al weer zijn best om de VS uit het Parijs-akkoord terug te trekken.

“Het 2 graden-doel is dood”, stelt James Hansen, verwijzend naar de aanhoudend hoge energievraag naar fossiele brandstoffen. In België waarschuwt ook klimaatwetenschapper Wim Thiery (VUB) hiervoor: “Zolang we olie, kolen en gas blijven verbranden en CO₂ en andere broeikasgassen de lucht in blijven pompen, zal de temperatuur van onze atmosfeer blijven stijgen en zullen records blijven sneuvelen.”