Iconisch schilderij (1872) “Spirit of the Frontier” over Manifest Destiny, het geloof in imperialisme. Columbia, genoemd naar de ‘ontdekker’ van Amerika en gehuld in een romeins gewaad, voert kolonisten aan die westwaarts trekken en de inheemse Amerikanen verdrijven. Beeld: US Library of Congress, Prints and Photographs division, Public Domain.
Longread - Sean Smith,

Trumps expansionisme gaat ook ten koste van eigen bevolking

Bij zijn inauguratie bracht Trump een ode aan de frontier, de ‘grensmythe’, en aan het imperialistische 'Manifest Destiny'. Daarmee maakt hij het expansionisme van de VS een stuk schaamtelozer. Hij versnelt er de 'Imperial Boomerang' mee: veroveringen ten koste van de eigen bevolking.

woensdag 5 februari 2025 11:50
Spread the love

 

Trump is terug. En daarmee ook het expansionisme van de VS. De 47e president verklaarde bij zijn inauguratie: “De frontier-mentaliteit is ons in het hart gegrift”. Verwijzend naar de stichtingsmythe van Amerikaanse “pioniers” die “duizenden mijlen ver trokken door een ruig land van ongetemde wildernis”, zei hij dat de VS nu op de drempel staat van “een nieuw groots avontuur”.

Er was even ophef in de internationale pers toen Donald Trump opnieuw zei dat hij Groenland wil hebben. Maar tijdens zijn speech ontvouwde de president van de VS andere plannen waarover nog niet zoveel bekend was: de Verenigde Staten zullen het Panamakanaal “terugpakken” (van Panama en, volgens hem: van China).

De Golf van Mexico moet ‘Golf van Amerika’ gaan heten en de hoogste berg van Noord-Amerika zal niet langer zijn naam Denali (in de autochtone Athabaskische taal) dragen, maar de 19e-eeuwse aanduiding ‘McKinley’ terugkrijgen, ter ere van de 25e president, de man van de torenhoge invoerrechten.

Herinneringen uit het verleden

Trumps publiek bestond uit 600 genodigden, voornamelijk aanhangers. Uitgezonderd de leiders van de Democraten, die er wat beteuterd bij zaten, en een zuur kijkende Bernie Sanders die tijdens een staande ovatie voor Trump ostentatief bleef zitten. De herinneringen die Trump ophaalde aan de oprichting van de Verenigde Staten pasten in dit decor.

Te midden van groot ceremonieel vertoon van zijn politieke triomf en omringd door schilderijen van de zogeheten Founding Fathers die de overwinning behaalden in de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog, stak Trump een monoloog af waarin hij ‘goddelijke macht’ opriep (volgens mijn Belgische collega Ico Maly).

Founding Fathers, de vijf grondleggers van de VS presenteren op dit schilderij uit 1819 hun ontwerp van hun onafhankelijkheidsverklaring. Beeld: Wikimedia, Public Domain.

Vanaf het moment dat het land zich in 1776 als natiestaat vormde uit dertien Britse kolonies, is expansionisme altijd kenmerkend geweest voor de Verenigde Staten. Het nieuwe land breidde snel uit naar het westen. Het begon de zogenaamde ‘ongetemde wildernis’ op te slokken, die in feite de dichtbevolkte voorouderlijke gebieden vormden van de vele inheemse volkeren van Noord-Amerika.

Deze oorspronkelijke bevolking werd verbannen naar relatief onvruchtbare en voor hen vaak onbekende reservaten

Deze volkeren werden door middel van oorlogsvoering en ziekte verbannen naar relatief onvruchtbare en voor hen vaak onbekende reservaten, terwijl het meest vruchtbare en geografisch gunstige land werd overgedragen aan Euro-Amerikaanse kolonisten.

Dit was slechts het begin. Na de Mexicaans-Amerikaanse Oorlog en de verovering van het zuidwesten in 1848 kocht de VS in 1867 Alaska van het Russische rijk. En een door de VS georkestreerde staatsgreep wierp in 1883 koningin Lili’uokalani omver, wat de weg vrijmaakte voor de annexatie van Hawaï in 1898.

In datzelfde jaar werd na de Spaans-Amerikaanse Oorlog Puerto Rico aan de VS afgestaan en werd er een kolonie gesticht op de Filipijnen.

Manifest Destiny

Deze 19e-eeuwse expansiedrift werd gevierd als een uitkomst van het Manifest Destiny, het nationalistische geloof dat de Verenigde Staten niet alleen gerechtigd waren in hun vaak gewelddadige territoriale veroveringen, maar daar ook een door God gegeven voorbestemming mee volbrachten.

Manifest Destiny (letterlijk: onmiskenbare lotsbestemming) wordt misschien wel het beste verbeeld in American Progress (1872), het iconische schilderij dat ik voor het eerst tegenkwam in mijn geschiedenisboek op de middelbare school en dat boven dit artikel afgebeeld staat.

Het expansionisme van de VS is nooit opgehouden

Het stelt de VS voor als een witte Columbia in witte sluiers die kolonisten over de vlakte leidt, badend in haar licht. Links op het schilderij, gehuld in duisternis, de zich verwerende en vluchtende inheemse Amerikanen en kuddes bizons.

Hoewel in de twintigste eeuw deze visie van een gerechtvaardigd kolonialisme uit de gratie raakte, bleef de VS zich op andere manieren uitbreiden.

Militaire heerschappij

Vanaf het einde van de 19e eeuw, maar vooral na de Tweede Wereldoorlog, pompte de VS middelen afkomstig uit het uitgestrekte grondgebied en een groeiende groep belastingbetalers in het leger. Dat ontving in 2024 maar liefst 840 miljard dollar – een groter bedrag dan China, Rusland, India en zes andere landen samen, ofwel ongeveer 40 procent van de wereldwijde militaire uitgaven.

Tegenwoordig oefent de VS geen koloniale, maar militaire macht uit, via zo’n 750 militaire bases in 80 landen. Daarmee verzekert het protectionistische invloed op zijn bondgenoten en schrikt het zijn tegenstanders af. Naast de uitgaven voor het eigen leger, financiert de VS ook royaal talloze schatplichtigen wereldwijd om via proxy-oorlogen[1] zijn agenda af te dwingen.

Nergens is dit nog duidelijker dan in de meest ingrijpende nalatenschap van de regering Biden. Sinds oktober 2023 verstrekte die 17,9 miljard dollar aan militaire hulp aan Israël dat een genocide uitvoert op de Palestijnen in Gaza, zoals Amnesty International het noemt.

De grensgangers van vandaag geen ruige mannen te paard, maar de eigenaars en beheerders van kapitaal

Het expansionisme van de VS is met andere woorden nooit opgehouden. Net zoals het kolonialisme wereldwijd veranderde het gewoon van vorm, in een imperium verankerd in militaire macht en de dollar. En nu zijn we in 2025 en Trump voert ons terug naar de frontier. Is het alleen om nationalistische sentimenten op te wekken bij een paar mensen en woede bij alle anderen?

Frontier Myth

Misschien ook wel. Maar dit terugkeren naar de frontier is de voorbode van een moeilijker te doorgronden koers die deze nieuwe regering-Trump mogelijk van plan is te varen. Een die we misschien kunnen begrijpen door het begrip frontier te onderzoeken.

In de Amerikaanse volksmond verwijst frontier naar de periode waarin het westen werd gekoloniseerd door middel van een genocide op inheemse volkeren en andere levende wezens, maar het begrip is beslist niet beperkt tot de context van VS-expansionisme.

Een frontier is een ruimte met hulpbronnen die als vrij voor het grijpen worden beschouwd, waarbij dat nemen zelf niet zonder inspanning gaat.

Cowboys en het ‘Wilde Westen’, romantisering van het Amerikaanse imperialisme. Beeld: Wikimedia, Publiek Domain.

Het woord frontier alleen al roept avontuur en zelfs romantiek op. Het herinnert aan de ruige cowboys van de 19e-eeuwse Amerikaanse vlakten, maar doet evenzeer denken aan de lucratieve gevaren van mijnwerkers die illegaal opereren in het Amazonegebied van de 21e eeuw, of, zoals ik heb geschreven, van reizigers die zich wagen in zogenaamd ‘onbekende’ en ‘mysterieuze’ delen van de Andamanse Zee (Smith 2023).

Frontier heeft een retorische kracht die mee de jacht op hulpbronnen mogelijk maakt, want deze ruimten zijn – anders dan men zich grensgebieden voorstelt – vrijwel altijd bewoond. Zoals de antropologe Anna Tsing schrijft, wist deze retoriek “voortdurend de rechten uit van de oorspronkelijke bewoners en creëert ze de wilde en lege ruimten waar hulpbronnen kunnen worden ‘ontdekt’, dus niet: gestolen.”

Maar frontiers zijn niet altijd gebieden die ver van de metropool liggen. Zoals de geograaf Neil Smith aantoonde in The New Urban Frontier: Gentrification and the revanchist city (1996) kunnen frontiers worden gemáákt, met name door het identificeren van hulpbronnen die in het bezit zijn van kwetsbare en eenvoudig te onteigenen mensen.

Hij bestudeerde hoe minderheidsgroepen en doorgaans arme inwoners van Amerikaanse steden die in buurten dicht bij het stadscentrum woonden, werden verdreven en vervangen door een grotendeels witte bevolkingsgroep uit de hogere middenklasse. Die kon veel hogere huurprijzen betalen.

Zoals Smith al vroeg opmerkte, zijn de grensgangers van vandaag geen ruige mannen te paard, maar de eigenaars en beheerders van kapitaal: vastgoedspeculanten, investeringstycoons, infrastructuurbaronnen.

Imperial Boomerang

Deze studie van hoe achtergestelde groepen in de VS worden onteigend ten voordele van de rijksten is een treffend voorbeeld van wat wordt omschreven als de Imperial Boomerang. Dat is een proces waarbij de tactieken, die in de jacht op kapitaalaccumulatie werden ingezet tegen de gekoloniseerden, uiteindelijk op de eigen bevolking van de kolonisator worden gericht.

Lady Columbia, in de 18e eeuw de personificatie van de VS, voorgangster van ‘Uncle Sam’. Beeld: Wikimedia Public domain

In Over het kolonialisme (2022; Franse oorspronkelijke uitgave: 1955) beschrijft Aimé Césaire de wreedheden van het kolonialisme als een boemerangeffect, waarbij het beleid tegen gekoloniseerde niet-Europeanen uiteindelijk op de Europeanen zelf werd afgewenteld.

Kort daarna constateert Hannah Arendt in The Origins of Totalitarianism het ‘gevreesde boemerangeffect van imperialisme op het thuisland’ (1973). Ze merkt op hoe de middelen om gekoloniseerde of vijandige naties te overheersen gemakkelijk tegen de eigen bevolking kunnen worden gebruikt, om een autoritair regime te vestigen.

Bij Musk heeft zijn torenhoog stijgende rijkdom kennelijk zowel zijn politieke ambities als zijn hang naar extreemrechts aangewakkerd

De imperialistische boemerang is geen onbekende voor de VS-burgers. Het repressieve beleid in eigen land is geïnspireerd op tactieken die door het Amerikaanse leger zijn ontwikkeld in verre gebieden zoals de Filipijnen en later Afghanistan en Irak, schrijft Connor Woodman in een serie artikelen voor Verso (2020).

Hij noemt onder meer de manier waarop men demonstranten in bedwang houdt, burgers in de gaten houdt en het voorzien heeft op degenen die zich verzetten tegen de Amerikaanse regering. De toenemende militarisering van de politie spreekt boekdelen.

Gigantische kloof tussen rijk en arm

Maar de imperialistische boemerang die in het geding is in deze regering-Trump zit hem niet alleen in zijn belofte om migranten zonder papieren of transgender personen en niet-binaire mensen hard aan te pakken. Ze was duidelijk te zien tijdens de inauguratieceremonie zelf: met name in de drie mannen die achter Trump stonden toen hij zijn frontier-visie verkondigde.

De aanwezigheid van de tech-miljardairs Elon Musk, Mark Zuckerberg en Jeff Bezos – de drie rijkste mannen ter wereld – duidt op een verbluffende, zij het weinig verrassende ontwikkeling in de Amerikaanse politiek.

In de Verenigde Staten heeft de accumulatie van rijkdom door de hoogste klassen duizelingwekkende proporties aangenomen. Uit een rapport van het begrotingskantoor van het Congres van vorig jaar bleek dat 60 procent van de rijkdom geconcentreerd is in 10 procent van de huishoudens, terwijl 50 procent van alle huishoudens slechts 6 procent bezit van de rijkdom van het rijkste land ter wereld.

De gestage verarming van de lagere en de middenklasse is begonnen met het neoliberale beleid van Reagan in de jaren 1980. De opwaartse verschuiving van rijkdom is echter nergens duidelijker dan in de buitengewone accumulatie ervan in de miljardairsklasse. In de Covid-jaren zagen de miljardairs hun rangen aangroeien en hun rijkdom met 88 procent omhoogschieten.

De pandemie was vooral voor Elon Musk een goudmijn. In de vier jaar na maart 2020 zag hij zijn vermogen verzevenvoudigen. Bij Musk, de posterboy van de miljardairs-klasse en hoofd van het pas opgerichte VS-ministerie van Overheidsefficiëntie, heeft zijn torenhoog stijgende rijkdom kennelijk zowel zijn politieke ambities als zijn hang naar extreemrechts aangewakkerd.

Met zijn nu enthousiaste fascisme – zie zijn steun aan de Duitse partij Alternative für Deutschland en zijn Hitlergroet tijdens een inauguratierally – vertegenwoordigt hij een klasse die, hoewel ze doorgaans tactvoller is dan hij, geen greintje respect heeft voor de kwetsbaren en de armen.

De opmars naar wat breed wordt geprezen als ‘oligarchie’ is al een hele tijd aan de gang

Deze buitengewone accumulatie is niet alleen ten koste gegaan van de wereld in het algemeen, maar ook van VS-burgers uit de lagere en middenklasse. Een infrastructuur in verval, onbetaalbare voedselprijzen, bijna 800.000 daklozen (een aantal dat tussen 2022 en 2024 met 25 procent is toegenomen), het zijn slechts enkele van de vele gevolgen van deze verschuiving van rijkdom naar de rijkste klassen.

Met Zuckerberg die bij het Witte Huis rondhangt, is het moeilijk om niet de vergelijking te maken tussen het land en de enshittified (‘vershitte’) Meta-app, die stukje bij beetje wordt verkocht totdat ze helemaal uitgehold is.[2]

Oligarchie

Nu haasten liberalen zich om de nauwe banden van de regering-Trump met de miljardairs-klasse te hekelen. Maar de optocht naar wat breed wordt geprezen als oligarchie (zelfs, en blijkbaar zonder ironie, door Joe Biden) is al een hele tijd aan de gang.

De roof van hulpbronnen die kenmerkend is voor de manier waarop het Amerikaanse imperium omgaat met degenen die het onderwerpt, is nu volledig gericht op een frontier die nog rijk is aan onberoerde hulpbronnen: de bevolking van de VS. Die begint zich nu te realiseren hoe de boemerang hen in het gezicht slaat.

Een groot talent van Trump: chaos inzetten als afleiding

Trump zou wel eens als een betere wekker kunnen fungeren dan de meeste anderen, zolang we maar onthouden dat het een van zijn grote politieke talenten is om chaos te gebruiken als vorm van afleiding.

En wat kon er chaotischer zijn dan een stralende Elon Musk op het podium, een paar stoelen van Trump vandaan, terwijl de 47e president een lyrische toon aansloeg: “We zullen onze manifest destiny najagen, tot in de sterren en astronauten lanceren, die de Stars and Stripes op de planeet Mars planten.”

Het zou niet passender kunnen zijn dan dat de verovering van deze nieuwste frontier zal plaatsvinden via een SpaceX-raket.

x

Sean Smith is universitair docent Cultuurstudies in Tilburg. Zijn column verscheen op diggit magazine. De vertaling is van Hilde Baccarne.

 

 

Bibliografie:

Arendt, H. (1973), The Origins of Totalitarianism, Harvest Books/Harcourt Brace & Company

Césaire, A. (2022), Over het kolonialisme (vertaald door Grâce Ndjako), De Geus; origineel: Discours sur le colonialisme (1955)

Smith, N. (1996), The new urban frontier: Gentrification and the revanchist city, Routledge

Smith, S. P. (2023), The “untouched” frontier: an unsustainable imaginary in the anthropocene. Journal of Sustainable Tourism, 31(6), 1430-1446

Tsing, A. L. (2005), Friction: An ethnography of global connection, Princeton University Press

 

Notes:

[1] Proxy-oorlog of ‘oorlog bij volmacht’ (Engels: proxy war) is een conflict waarbij één partij (meestal een grootmacht) een andere partij, de gevolmachtigde, een oorlog laat voeren, en daarbij als achterman optreedt. Het vuile werk wordt m.a.w. door een ander gedaan. De grootmacht levert economische, ideologische, logistieke en/of militaire steun. De gevolmachtigde is meestal een kleiner land en draait meestal voor de negatieve consequenties van zo’n oorlog op.

[2] Noot van de vertaler: enshittified of ‘vershit’ (eigen constructie van de vertaler): tot een hoop shit, waardeloze rommel geworden – Hoe werkt het? Cory Doctorow, de bedenker van het woord, legt het op 8 februari 2024 zo uit in de Financial Times: “Het is een proces in drie fasen. Aanvankelijk zijn internetplatforms goed en vriendelijk voor hun gebruikers. Daarna misbruiken ze hun gebruikers om hun zakelijke klanten beter te bedienen. Tot slot misbruiken ze die zakelijke klanten om alle winst naar zichzelf toe te trekken. En dan is er nog een vierde fase: ze gaan dood.” Als voorbeelden van enshittification noemt ze de diensten en producten geleverd door bigtechbedrijven zoals Amazon, Bandcamp, Facebook, Google, Reddit, Twitter en Unity.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!