Een regeerakkoord beoordeel je natuurlijk op de inhoud, die hieronder ook uitgebreid wordt geanalyseerd, maar eerst moet toch ook iets gezegd worden over de vorm.
Maandenlang werd er onderhandeld en heronderhandeld, maar wanneer het gaat over de presentatie van het akkoord, dan lijkt het alsof het niet snel genoeg kon gaan. Bij de voorstelling van de regering in het parlement leek De Wever er al niet veel zin in te hebben, en de manier waarop het akkoord zichzelf presenteert, geeft precies diezelfde indruk.
Op het korte voorwoord van De Wever en hier en daar een korte inleiding voor een hoofdstuk na, lijkt er geen enkele moeite te zijn gedaan om van het akkoord een geheel te maken. Het regeerakkoord is een eindeloze opsomming van bulletpoints die willekeurig achter elkaar lijken te zijn geplaatst.
Dit is een regeerakkoord dat niet gelezen wil worden
Aan de lezer om te proberen er een logica in terug te vinden, en die wordt niet bepaald geholpen. Zo staat de beslissing om de leerplicht te vervroegen naar 3 jaar onder het titeltje ‘200 jaar België’. Terwijl ik me door die draak van een tekst worstel, krijg ik steeds sterker de indruk: dit is een regeerakkoord dat niet gelezen wil worden.
Deze regering wil niet dat de burgers haar beslissingen volledig begrijpen. Ze wil haar beleid zonder al te veel debat kunnen doorduwen. Net daarom is het democratisch gezien belangrijk om het akkoord wél te bestuderen. Voor wie zichzelf door de hele tekst wil worstelen, stellen we deze onderaan het artikel ter beschikking, maar hieronder zetten wij alvast voor u de belangrijkste zaken op een rij.
Grote uitdagingen
“Dit land staat voor grote uitdagingen”, zo begint De Wever zijn voorwoord van het regeerakkoord. “Onze budgettaire toestand is zorgwekkend. De belastingdruk op werkende mensen ligt te hoog. De concurrentiekracht van onze ondernemingen staat onder druk.”
“We krijgen te weinig mensen aan het werk, terwijl de vacaturegraad quasi nergens in Europa hoger ligt dan hier. Omwille van demografische ontwikkelingen komt de betaalbaarheid van onze zorg en pensioenen in gevaar. We hebben onvoldoende controle over de immigratiestromen richting ons land.”
“Onze veiligheidsdiensten zijn ondergefinancierd. Er heerst onzekerheid over de energiebevoorrading. En institutioneel functioneert ons land allesbehalve efficiënt.”
Trendbreuk
Daarmee is de toon meteen gezet en is alvast op vlak van retoriek een duidelijke trendbreuk gemaakt met de vorige regering onder leiding van Alexander De Croo.
Terwijl De Croo net voor de verkiezingen een boek uitgaf met als titel Waarom het beste nog moet komen, waarin hij een eerder hol, maar uitgesproken optimistisch verhaal over België vertelt, schetst De Wever een soort van doembeeld over ons land.
Net zoals De Croo in zijn boek doet, laat ook De Wever uitschijnen dat hij enkel ‘de realiteit beschrijft’ en ‘de cijfers’ voor zich laat spreken. Maar de realiteit bestaat nu eenmaal niet uit cijfers, en spreken doen ze al helemaal niet.
In werkelijkheid legt De Wever met de lange opsomming van ‘grote uitdagingen’ een bepaald kader op. Een manier om naar ons land te kijken. Van hieruit is het volledige regeerakkoord dat erop volgt, geschreven.
Het juiste doemdenken
De Wever mag dan van doemdenken houden, het moet wel het juiste doemdenken zijn. Het meest interessante aan wat er wordt gezegd in het voorwoord van De Wever, ligt in wat er wordt verzwegen.
Door aan te geven wat hij als een groot probleem beschouwt en daarmee onrechtstreeks ook meteen aan te geven wat hij niet als een groot probleem beschouwt, geeft De Wever meteen de hele visie die achter het regeerakkoord schuilgaat prijs.
Dat de democratie onder druk staat, vindt De Wever geen groot probleem. Ook de ecologische crisis komt in zijn opsomming niet voor. “Het is onbegrijpelijk dat de onderhandelaars de ernst van de klimaat- en biodiversiteitscrisis nog steeds negeren”, zo reageert Danny Jacobs, directeur van Bond Beter Leefmilieu, op die vaststelling.
Ook de sociale crisis, armoedecijfers of cijfers over geweld tegen vrouwen, of de problematiek van racisme, hebben geen plaats in het lijstje. Het mag dus niet verbazen dat ook vakbonden en andere middenveldorganisaties negatief reageren op het voorgestelde regeerakkoord.
Wie naar Terzake heeft gekeken en daarin Pieter Timmermans van werkgeversorganisatie VBO enthousiast zag reageren op het regeerakkoord, en Bert Engelaar van de socialistische vakbond ABVV het akkoord sterk zag bekritiseren, weet al een beetje vanuit welke realiteit het akkoord is opgesteld.
Begroting
Centraal in het regeerakkoord staat een als noodzakelijk voorgestelde begrotingsinspanning.
Daarbij moet worden opgemerkt dat de begrotingsnormen geen natuurwetten zijn. Toch zijn ze, ondanks stevige kritiek van gerenommeerde economen, in het Europees Parlement goedgekeurd door dezelfde partijen die zich nu achter ‘Europa’ verschuilen.
Ook moet worden opgemerkt dat het huidige tekort veroorzaakt is door dezelfde partijen die er nu zo dramatisch over doen, onder andere door een stelselmatige daling van de werkgeversbijdragen en een ongedekte taxshift.
Centraal in het regeerakkoord staat een als noodzakelijk voorgestelde begrotingsinspanning
Bovendien kiest deze regering er zelf voor de oefening nog moeilijker te maken door te beslissen dat de overheidsinkomsten globaal gezien niet mogen stijgen. Verder kiest de regering ervoor de belastingen voor bedrijven te verlagen en de uitgaven voor het leger en de politie te verhogen.
Het mag dus duidelijk zijn dat er een grote afbraak van de sociale zekerheid en de publieke diensten op ons afkomt. Volgens de vrijgegeven begrotingstabel moet er in totaal maar liefst 23 miljard euro worden gesaneerd.
Waar wordt er bespaard?
x
Pensioenen
Twee derde van de begrotingsinspanning moet komen uit, wat in het regeerakkoord ‘structurele hervormingen’ in onder andere de arbeidsmarkt en pensioenen wordt genoemd.
In totaal wordt er 2,4 miljard euro bespaard op de pensioenen. Dit betekent vooral dat ambtenaren langer zullen moeten werken voor minder pensioen. Betere pensioenregelingen, zoals die van leerkrachten en het NMBS-personeel, worden naar beneden bijgesteld en gelijkgestelde periodes afgebouwd.
Vooruit en CD&V lijken in de onderhandelingen, naast een uitzondering voor mensen die heel jong zijn begonnen met werken, vooral te hebben bekomen dat deze maatregelen geleidelijk worden ingevoerd.
Werkzoekenden en langdurig zieken opjagen
Verder viseert men vooral werkzoekenden en langdurig zieken.
Werkloosheidsuitkeringen zullen sneller dalen en worden beperkt in de tijd. Na één jaar werken heb je nog slechts recht op één jaar werkloosheidsuitkering, vijf gewerkte jaren geven recht op maximaal twee jaar uitkering. Zo wil de regering 2 miljard euro besparen.
Regering De Wever viseert vooral werkzoekenden en langdurig zieken
Werkgevers, werknemers, artsen en ziekenfondsen worden allemaal verantwoordelijk gemaakt om wie ziek is, zo snel en zoveel mogelijk aan het werk te krijgen. Deze andere zogenaamde ‘structurele hervormingen van de arbeidsmarkt’ zouden nog eens 700 miljoen euro moeten opleveren.
Straf de armen
Terwijl armoedeorganisaties er al jaren voor pleiten om alle uitkeringen boven de armoedegrens te tillen, gaat deze regering ervan uit dat naast ‘een wortel’ ook ‘een stok’ nodig is, om mensen aan het werk te krijgen.
In het regeerakkoord staat in het hoofdstuk armoedebestrijding: “Er moet een maximale afstand gewaarborgd worden ten aanzien van een opstap of terugkeer naar werk.” Door te besparen op de zogenaamde welvaartsenveloppe en de uitkeringen dus niet langer te laten stijgen, wil De Wever maar liefst 2,8 miljard euro besparen.
Wie niet werkt, wordt gestraft
Wie niet werkt, wordt gestraft, in de hoop de werkzaamheidsgraad op te trekken van 72,1 procent naar 80 procent. Maar het is zeer de vraag of de veronderstelling klopt dat werkzoekenden en zieken vandaag simpelweg te lui zijn, en dus opgejaagd moeten worden.
“Het lijkt misschien contra-intuïtief”, legt Caroline Van der Hoeven, coördinator van het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding, uit, “maar je verhoogt de arbeidsmarktparticipatie niet door werkloosheidsuitkeringen te verlagen, en zeker niet als mensen in een precaire situatie zitten.”
“Werk zoeken”, gaat Van der Hoeven verder, “kost geld: je hebt een internetverbinding nodig, vervoer om te solliciteren, kinderopvang om een opleiding te volgen. Als je inkomen te laag is, stuit je op drempels zoals verlies van huisvesting, gezondheidsproblemen of schulden, die al je middelen opslokken, zowel financieel als mentaal.”
Terugverdieneffecten
Meer werkenden betekenen niet alleen minder uitkeringen, maar ook extra belastinginkomsten.
Door ervan uit te gaan dat het pesten van werkzoekenden en langdurig zieken meer mensen aan het werk krijgt, rekent de regering zich rijk met 7,9 miljard euro aan zogenaamde ‘terugverdieneffecten’.
De kans is echter groot dat deze tegenvallen. In dat geval blijven de dogma’s uit het regeerakkoord gelden: de totale overheidsinkomsten mogen niet stijgen en twee derde van de begrotingsinspanning moet uit ‘structurele hervormingen’ komen.
Concreet betekent dit dat na deze aanval op de sociale zekerheid, we jaarlijks bij elke begrotingscontrole bijkomende aanvallen mogen verwachten.
Competitiviteit
Terwijl overal op wordt bespaard, staan in het regeerakkoord de ene na de andere belastingverlaging voor grote bedrijven. Competitiviteit en concurrentiekracht lijken heilig voor deze regering. “We voorzien een versterking van hun concurrentiekracht ter waarde van 1,5 miljard euro”, zo rekent De Wever voor.
Voor die competitiviteit moet alles wijken, ook ambitieus klimaatbeleid. Het regeerakkoord spreekt over “de afstemming van het nationale en internationale klimaatbeleid op de groeikansen van onze industrie.” In plaats van omgekeerd, merkt de kritische lezer op.
In naam van concurrentiekracht worden ook de lonen geblokkeerd
“Wie tussen de lijnen leest”, zegt Eva Smets, directeur van Oxfam België, “ziet dat ambitieus klimaatbeleid wordt opgeofferd voor kortetermijnwinsten van bedrijven.”
In naam van concurrentiekracht worden ook de lonen geblokkeerd, geldt nachtarbeid voortaan pas vanaf middernacht in plaats van vanaf 20.00 uur, en wordt het systeem van flexijobs uitgebreid.
De redenering daarachter is krom. “Om de koopkracht duurzaam te verhogen”, zo staat in het regeerakkoord, “moeten we eerst de concurrentiekracht herstellen. (…) Een van de grootste uitdagingen zijn de te hoge loonkosten.”
Om de koopkracht te verhogen, moeten de lonen dus omlaag. Een redenering die alleen wie volledig verblind is door de neoliberale ideologie, kan volgen.
Nieuwe inkomsten
Naast de structurele hervormingen moet minder dan een derde van de inspanning komen uit zogenaamde ‘discretionaire maatregelen’.
Maximaal een derde daarvan mag uit nieuwe inkomsten bestaan. De meerwaardebelasting, waar veel om te doen is geweest, bedraagt slechts 500 miljoen euro. Oftewel: slechts 2 procent van de volledige inspanning.
Nog eens 1 miljard euro wil men ophalen via een verhoging van andere belastingen. Verder wil men 800 miljoen euro binnenhalen met de strijd tegen fiscale en sociale fraude. Hoewel fiscale fraude vele malen groter is dan sociale fraude, wordt voor beide 400 miljoen euro gerekend.
Besparingen
Het grootste deel van de inspanning gebeurt door te besparen. Bovenop de besparingen in de sociale zekerheid gaat het in totaal om nog eens 5 miljard euro aan besparingen op publieke diensten.
Ook in de gezondheidszorg wordt meer dan 500 miljoen euro bespaard
Maar liefst 1,6 miljard euro moet worden bespaard door werk te maken van een ‘efficiëntere en slankere overheid’—een eufemisme voor besparingen op de lonen van ambtenaren.
Hoewel vaak werd aangekondigd dat de gezondheidszorg gespaard zou blijven, wordt ook daar meer dan 500 miljoen euro bespaard.
De besparing van 25 procent op ontwikkelingssamenwerking (zo’n 300 miljoen euro) is bijzonder fors. Vergelijk dat met de niet-indexering van de partijdotaties en je weet waar de prioriteiten van deze regering liggen.
Ook de NMBS, die nu al kampt met grote problemen, zal het met zo’n 250 miljoen euro minder moeten doen. De door de vorige regering aangekondigde bijkomende investeringen worden geschrapt.
In het regeerakkoord wordt op het vlak van besparingen verder gesproken over “het afbouwen van subsidies, het ontdubbelen van regionale en federale verantwoordelijkheden en een kordatere migratiepolitiek.”
Strengste migratiebeleid ooit
Bij migratie wil men maar liefst 1,4 miljard euro besparen.
Het hoofdstuk over asiel en migratie illustreert het sterkst hoe door deze besparingen vooral de meest kwetsbaren worden geviseerd. “De focus”, zo staat in het regeerakkoord, “moet veel meer op werk- en studiemigratie liggen.” Of nog duidelijker: op “zij die een directe meerwaarde betekenen”.
“Het strengste migratiebeleid dat je in Europa kunt voeren”
De Wever zelf spreekt over “het strengste migratiebeleid dat je in Europa kunt voeren”. De lijst met 65 maatregelen inzake migratie, die Theo Francken trots op Facebook deelde, leest als een doorslagje van het 70-puntenplan waarvoor het Vlaams Blok ooit werd veroordeeld.
Mensenrechten zijn in dit migratiebeleid duidelijk niet het uitgangspunt. Het lijkt er eerder op dat wie migreert voor deze regering geen rechten heeft. “Het verkrijgen van onze nationaliteit”, zo schrijft De Wever in zijn voorwoord, “zien we als een gunst, niet als een recht.” En daar worden meteen daden aan gekoppeld: de regering verhoogt het registratierecht op de verkrijging van de Belgische nationaliteit.
Men wil veel minder asielzoekers opvangen en gezinshereniging wordt nóg moeilijker gemaakt. Men wil mensen zoveel mogelijk ontraden hierheen te komen. En wie dat toch doet, wordt als minderwaardig behandeld.
Toegang tot het leefloon wordt voor asielzoekers beperkt. De inkomensgarantie voor ouderen geldt alleen voor wie langer dan vijf jaar wettelijk in het land verblijft. Woonstbetreding bij mensen zonder papieren wordt mogelijk zonder bevel van een onderzoeksrechter.
“Mensen die alles verloren hebben, worden op straat gezet en in armoede geduwd”, vat Tine Claus, directeur van Vluchtelingenwerk Vlaanderen, het samen.
Verrechtsing
Wie de verrechtsing die plaatsvindt volledig wil begrijpen, mag zich niet beperken tot het sociaal-economische deel van het regeerakkoord.
Daar hebben Vooruit en CD&V, onder druk van de vakbonden, nog enigszins weerwerk geboden. Zo bekwamen ze een — weliswaar symbolische — bijdrage van de grote vermogens en zorgden ze ervoor dat hervormingen geleidelijk worden ingevoerd.
Dat is misschien niet meer dan het afvijlen van de scherpste randjes. Maar wanneer het over migratie gaat, zijn de randen in dit regeerakkoord bijzonder scherp en lijkt niemand weerwerk te bieden.
“Migranten?”, zo stelt ook Hendrik Vos scherp in een opinie in De Standaard. “Dat ze creperen, verrekken, verdrinken of anderszins oplossen in het niets. Bij Arizona is daarover volstrekte harmonie.”
Deze regering lijkt erop te rekenen dat wie zelf geen migrant is, zich weinig aantrekt van hun situatie. Maar de manier waarop men met migranten — en bij uitbreiding de meest kwetsbaren — omgaat, zegt veel over hoe men uiteindelijk met ons allemaal kan omgaan, wanneer er niemand meer is om ons te verdedigen.
Militarisering
Naast een verdere militarisering van het grensbeleid volgt deze regering ook de internationale trend naar een verdere militarisering van de samenleving. Terwijl de regering nauwelijks ambitie toont op het vlak van internationale samenwerking tegen de gezamenlijke vijand die klimaatverandering is, toont ze zich wél ambitieus om zich in NAVO-verband klaar te stomen voor oorlog.
Het leger moet weer hip gemaakt worden
Het gaat niet alleen om bijkomende militaire uitgaven die ten koste gaan van sociale uitgaven. In het regeerakkoord wordt gesproken over een “whole of society”-aanpak, waarbij de samenleving bewust wordt gemaakt van een “nieuwe veiligheidscultuur”.
Het leger, zo kan je het samenvatten, moet weer hip gemaakt worden. Daarom wordt ingezet op strategische communicatie, maar ook op “muziekkapellen, opendeurdagen, displays en festiviteiten.”
Buitenlands beleid
Ook het buitenlands beleid wordt volledig afgestemd op de geopolitieke agenda van de NAVO. Zo spreekt dit regeerakkoord over China als een “systemische rivaal” en over Iran als een land dat “op alle wijzen actief het Westen en onze manier van leven ondermijnt.”
Wat betreft de oorlog in Oekraïne verzekert men militaire steun aan Oekraïne — wat in schril contrast staat met hoe er in het regeerakkoord over Palestina wordt gesproken. Zelfs na de genocide in Gaza houdt men nog steeds de kerk in het midden en pleit men voor “een tweestatenoplossing die zowel de veiligheid van Israël moet garanderen als de erkenning van Palestina mogelijk moet maken”.
Opvallend is dat het regeerakkoord ervoor pleit om “op te treden tegen extremistische en terroristische groeperingen die de veiligheid van Israël bedreigen” en “tegen haat en onverdraagzaamheid die de tweestatenoplossing in het gedrang brengen.” Wie pleit voor een democratische staat in historisch Palestina, wordt hier als haatzaaier en terrorist weggezet.
Macht en tegenmacht
Terwijl deze regering de sociale zekerheid afbreekt en de repressie opvoert, zal ze ook proberen kritische stemmen de mond te snoeren. Het idee van het zogenaamde ‘primaat van de politiek’, waarbij burgers na hun stem te hebben uitgebracht hun mond moeten houden, sijpelt door in het regeerakkoord. “Indien het sociaal overleg geen akkoord bereikt, beslist de regering”, klinkt het meermaals.
Wanneer in het regeerakkoord staat dat het recht op demonstreren gevrijwaard wordt, maar dat in geval van “ernstige verstoring van de openbare orde” moet kunnen worden opgetreden, weet je dat men zoekt naar manieren om de vakbond juridisch aan te vallen. Ook de drastische beperking van de fiscale aftrekbaarheid van giften aan vzw’s maakt deel uit van die poging om het middenveld te verzwakken.
Als we vandaag nog in een democratie leven, is dat in de mate dat het mogelijk is om tegenover de macht een tegenmacht op te bouwen. Als het ABVV een algemene staking aankondigt omdat het dit regeerakkoord ziet als een aanval op de werkende bevolking, dan is het dus haar democratisch recht om na de reeds aangekondigde betoging van 13 februari een algemene staking aan te kondigen.
Belangrijk is daarbij dat het ABVV communiceert het sociaal protest uit te willen breiden “met de hele samenleving en het brede maatschappelijke middenveld”. Die samenwerking tussen de vakbonden en de verschillende delen van het brede maatschappelijke middenveld zal nodig zijn om een echte tegenmacht te vormen tegen de plannen van deze nieuwe regering.
Andere mogelijkheden
Die tegenmacht is belangrijk omdat het de manier is om de sociale, ecologische en democratische realiteit, waar De Wever liever blind voor blijft, onder de aandacht te brengen. Ze is ook belangrijk omdat er weldegelijk andere politieke keuzes mogelijk zijn, hoezeer men ook wil doen alsof dat niet het geval is.
De besparingslogica domineert nu al onze politiek
De besparingsoperatie die vandaag op ons afkomt, wordt vergeleken met die van de regering van Wilfried Martens (1979) en die van Jean-Luc Dehaene (1992). Wat die vergelijkingen vooral leren, is hoe lang de besparingslogica onze politiek nu al domineert.
Het verhaal is steeds hetzelfde: even door de zure appel heen bijten om een gezondere toekomst te hebben. Maar de uitkomst is ook steeds dezelfde: de besparingen remmen de economische groei af, waardoor de inkomsten van de overheid tegenvallen en er nog meer besparingen nodig zijn. Het is een straatje zonder einde, dat zorgt voor een fundamentele verharding van de samenleving en de verrechtsing in de hand werkt.
De grote uitdaging voor de vakbonden, het middenveld en de brede solidaire tegenstroom zal zijn om zich niet enkel te verzetten tegen de plannen van deze regering, maar ook duidelijk te maken hoe een andere politiek, die de rijkdom aan de top van de samenleving activeert en investeert in de grote sociale, ecologische en democratische noden, mogelijk is.
