Adam Smith (Foto: Marc Vandepitte)
Opinie, Analyse -

Sire, er zijn geen liberalen meer

Open VLD is dood, en het zijn de liberalen zelf die de partij ten grave dragen.

donderdag 30 januari 2025 12:11
Spread the love

 

Midden september organiseert voorzitter Eva De Bleeker een “stichtingscongres” van een nieuwe liberale partij in Vlaanderen. Dat is wellicht niet meer dan een communicatiestunt om de partij met een nieuwe naam nieuw leven in te blazen, maar dat de Open VLD dood en begraven is, heeft De Bleeker wel goed gezien.

Voor de redding lijken velen te kijken naar George-Louis Bouchez, die met zijn MR, in tegenstelling tot de Open VLD, wél veel stemmen haalde bij de afgelopen verkiezingen. Bouchez behaalde die verkiezingsoverwinning echter niet met een liberaal verhaal, maar met een nieuw rechts discours waarbij hij zichzelf voorstelt als sterke leider en migranten en werklozen als zondebok gebruikt.

Wat blijft er nog over van liberalisme als men steeds verder naar extreemrechts opschuift?

Het is maar de vraag of nog meer naar rechts opschuiven voor de Open VLD electoraal interessant is in een politiek landschap waar, in tegenstelling tot in Franstalig België, de ideologie van Nieuw Rechts al wordt vertolkt door het Vlaams Belang en de N-VA. Meer fundamenteel is de vraag wat er nog overblijft van het liberalisme als ideologie wanneer men steeds verder in de richting van extreemrechts opschuift. Zeker omdat we weten dat ook electoraal extreemrechts uiteindelijk enkel sterker uitkomt.

De ethiek van Adam Smith

Liberalen komen van oudsher op voor de vrijheid van het individu en kanten zich daarom tegen een al te repressieve overheid, maar vandaag zit de Open VLD gewoon in een Vlaamse regering die het normaal vindt om ouders te beboeten die thuis niet de juiste taal spreken met hun kinderen.

“Wijst Elon Musk Open VLD de weg?”, zo titelt Knack. Dat diegenen die willen dat de Open VLD nóg verder naar rechts opschuift nu worden omschreven als de blauw-blauwe liberalen die terug zouden willen naar de wortels van het liberalisme, illustreert de totale verwarring.

Neem een liberaal denker als Adam Smith. Vandaag is Smith het meest bekend om The Wealth of Nations en zijn concept van ‘de onzichtbare hand’ van de markt. Minder geweten is dat Smith zelf The Theory of Moral Sentiments als zijn belangrijkste werk beschouwde.

Terwijl zijn analyse van de vrije markt in de eerste plaats beschrijvend is, waren de écht belangrijke vraagstukken voor de mensheid voor Smith ethisch van aard. De vrije markt kon volgens Smith enkel functioneren als ze gepaard ging met ethische principes. Om die reden was hij ook voorstander van progressieve belastingen en waarschuwde hij voor de gevaren van monopolievorming.

Adam Smith leest als striemende kritiek op politici van Open VLD

“De geneigdheid om de rijken en machtigen te bewonderen en bijna te aanbidden en mensen in armoedige en nederige omstandigheden te verachten of op zijn minst te veronachtzamen vormt de grootste en algemeenste oorzaak van de ontaarding van onze morele gevoelens”, zo schreef hij in The Theory of Moral Sentiments.

Het leest als een striemende kritiek op politici van Open VLD die in iemand als Elon Musk een voorbeeld zien.

Liberalen tegen de markt

Vrijheid, zo beseften de meeste liberalen van het begin af aan, krijgt pas echt betekenis wanneer mensen niet worden beperkt door armoede of gebrek aan kansen. Daarom benadrukt een liberaal denker als John Stuart Mill zo sterk het belang van goed onderwijs.

Elk talent dat verloren gaat, gaat ten koste van de hele samenleving. De logica die Mill volgde, staat in schril contrast met de neoliberale logica die in onderwijs vooral een kostenpost ziet waarop bespaard kan worden.

Ook in eigen land waren liberale politici zoals Paul Janson ooit pioniers op het gebied van sociale wetgeving en vrouwenrechten. Die traditie lijkt echter vandaag verder weg dan ooit.

“Suprematie van de staat tegenover het individu is niet liberaal, maar ook suprematie van de (vrije) markt tegenover het individu is niet liberaal”, zo schrijft Edmund Fawcett in het boek Liberalisme, het verhaal van een idee. Het is een gedachte die volledig in lijn is met de ideeën van de grondleggers van het liberalisme, maar mijlenver afstaat van de ideologie die Open VLD vandaag uitdraagt.

Het liberalisme was ooit een levende ideologie met verschillende stromingen en waarbinnen debat mogelijk was

Natuurlijk, ook in het verleden hadden liberale denkers nooit alleen maar progressieve standpunten. Van meet af aan waren er grote contradicties in het liberale denken, bijvoorbeeld dat een pleidooi voor onvervreemdbare mensenrechten samen kon gaan met het goedpraten van kolonisatie.

Het verschil met vandaag lijkt echter dat het liberalisme ooit een levende ideologie was met verschillende stromingen en waarbinnen debat mogelijk was over de toepassing van de liberale principes. Vandaag lijkt die liberale ideologie zo dood als een pier.

Crisis

Als het liberalisme in crisis lijkt, dan heeft dat er wellicht veel mee te maken dat de liberale samenleving ook een crisis doormaakt. Het liberalisme lijkt ten onder te gaan aan zijn eigen contradicties.

Steeds meer merk je dat het net de ondernemers zijn die de staatsmacht in hun voordeel gaan aanwenden

Liberalen wilden de marktwerking beschermen tegen monopolievorming, maar steeds duidelijker stellen we vast dat het de marktwerking zelf is die voor monopolievorming zorgt. Liberalen wilden de vrijheid om te ondernemen beschermen tegen de almacht van de staat, maar steeds meer merk je dat het net de ondernemers zijn die de staatsmacht in hun voordeel gaan aanwenden.

Ook hier werd reeds voor gewaarschuwd door Adam Smith, die het had over “de neiging van de machthebbers om het economische en politieke systeem zodanig naar hun hand te zetten dat het ten koste gaat van de rest van de bevolking.”

In het liberalisme gingen universele principes van vrijheid en gelijkheid altijd op een ongemakkelijke manier samen met het geloof dat het bestaande politiek-economische systeem zou volstaan om ze te realiseren. Nu de liberale democratie meer dan ooit onder druk staat, lijken liberalen stilaan definitief voor een keuze te komen staan. Kiezen ze voor hun principes of kiezen ze voor de verdediging van het kapitalisme, ten koste van alles?

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!