Herinneren we ons de Tweede Wereldoorlog als een heldhaftige overwinning van het liberale Westen op het fascisme? Of eerder als de succesvolle vernietiging van het communisme in Europa?
De meesten van ons in West-Europa worden actief herinnerd aan de Tweede Wereldoorlog door geschiedenislessen op school en nationale herdenkingsmomenten, zoals in Nederland de 4 mei herdenking (8 mei in België). Wie bepaalt wat er herinnerd wordt, heeft een machtige invloed op de perceptie van nationale geschiedenis. Daarom stelt Chris Kaspar de Ploeg: “Herinneren en niet herinneren is een bewust beleid.”
Wie bepaalt wat er herinnerd wordt, heeft een machtige invloed op de perceptie van nationale geschiedenis
Want hoe de Tweede Wereldoorlog voornamelijk wordt herinnerd, althans in Nederland, is als een oorlog tegen de opkomst van racistisch fascisme in Europa. Een oorlog die de vrije liberale waarden in Europa vaststelt en daarmee (wederom) een morele superioriteit aan het Westen toekent. Gelijkheid en vrijheid heeft het overwonnen van autoritarisme, zo is het idee.
Maar volgens Chris Kaspar de Ploeg komt dat wel heel goed uit voor de kapitalistische en imperialistische agenda van het Westen.
Want als er actief herinnerd wordt, dan wordt er ook actief vergeten. Zo wordt er nog veel vergeten dat het fascisme in Europa natuurlijk voortvloeide uit het kolonialisme. Racistisch gedachtegoed en meedogenloze onderdrukking in de kolonies vormden de inspiratie voor Hitlers nazisme. “Alleen voor witte mensen was het fascisme in 1930 nieuw”, zegt Chris dan ook.
Gelijkheid is de eerste vijand van het fascisme
Het gewelddadige ongelijkheidssysteem uit de koloniën werd door Hitler gekopieerd en naar Europa gebracht. Belangrijk is dat geen enkele vorm van politieke tegenstanders of andere alternatieve stemmen geduld werden zowel in de koloniën als in Nazistisch Duitsland.
Boeklancering in Pakhuis de Zwijger Amsterdam. Foto: Ismay van der Klei.
De eersten die werden gearresteerd waren dan ook de communisten. Dit ging in Nederland zelfs in samenwerking met de overheid, die een lijst had opgemaakt van communisten en vakbondsleiders. Het communistische gedachtegoed van gelijkheid was natuurlijk volledig in tegenspraak met het imperialistische rijk wat Hitler voor ogen had.
Hierin ziet Chris een ideologische verbintenis met het liberalisme, wat ook niet gesteld is op het communisme. De bevrijding van Europa door de geallieerden moet daarom ook gezien worden als effectieve poging om het communisme uit Europa te weren.
Het liberale Europa na de Tweede Wereldoorlog bevestigde dat het universalistische idee dat iedereen gelijk is toch niet zo universeel is. Kapitalistische en koloniale onderdrukking bleef namelijk doorgaan.
Een rechtvaardige kijk op de geschiedenis
Ook al is het eenzijdige herinneren van de Tweede Wereldoorlog de aanleiding geweest voor het schrijven van dit boek, is wat het boek vertelt veel omvangrijker. Zo begint De Ploeg zijn kritiek op het legitimeren van onderdrukking en uitbuiting door Europa in 1492, wanneer Columbus Amerika ‘ontdekt’ en er een einde kwam aan de Reconquista op het Iberische schiereiland.
Dat wat er collectief vergeten is terug in de herinnering brengen
Vervolgens licht het boek toe hoe de verlichting in Europa gepaard ging met geweld en het afnemen van vrijheid van de onderklasse, en laat het zien hoe de welbekende Franse revolutie een gelijkwaardige revolutie in Haïti inspireerde, maar deze niet erkende.
De Ploeg lijkt in zijn boek vooral dat wat er collectief vergeten is terug in de herinnering te willen brengen. Niet alleen voor een meer rechtvaardige geschiedschrijving, maar ook om onderdrukking en uitbuiting van vandaag de dag onder ogen te zien. Want wat de geschiedenis ook laat zien: “Verzet is altijd vruchtbaar.”
Chris Kaspar de Ploeg. Foto: Peter Cuypers.
Chris Kaspar de Ploeg is een grassroots organizer, journalist en auteur van De Grote Koloniale Oorlog (2025) en Oekraïne in het Kruisvuur (2016).
De Grote Koloniale Oorlog, Chris Kaspar de Ploeg, Starfish Books, ISBN 978 94 92 734 334.
Bestel het boek hier.
