Op 27 januari 2025 nam de M23-rebellengroep, gesteund door Rwanda, de stad Goma in het oosten van de Democratische Republiek Congo in. Goma telt 1,5 miljoen inwoners en is omringd door honderdduizenden ontheemden.

Het is de zoveelste opflakkering in een vergeten oorlog waarin sinds 1996 liefst zes miljoen mensen de dood vonden. We spreken hier dus over het bloedigste conflict van de afgelopen decennia.

Vergeten oorlog

M23 is een rebellenleger dat zegt op te komen voor de rechten van de Congolese Tutsi-gemeenschap, die zich vaak gemarginaliseerd en bedreigd voelt in de regio.

De etnische spanningen in de regio hebben diepe wortels, teruggaand tot de Rwandese genocide in 1994. Na die genocide staken Hutu-milities (die verantwoordelijk waren voor de genocide) de grens over naar Congo, wat leidde tot aanhoudende conflicten tussen Tutsi’s en Hutu’s in het gebied.

Het zijn vooral economische motieven die een belangrijke rol spelen in de ijver van M23

Maar het zijn vooral economische motieven die een belangrijke rol spelen in de ijver van M23. Oost-Congo is namelijk enorm rijk aan grondstoffen zoals goud, tin en coltan.

Deze rijkdommen gebruikt het rebellenleger als inkomstenbron door mijnen te controleren, handel te belasten en mineralen illegaal naar buurlanden zoals Rwanda te exporteren. Dit levert hen maandelijks aanzienlijke financiële middelen op.

Kaart: Don-kun, Uwe Dedering, Wikimedia Commons

De rol van Rwanda is daarbij niet te onderschatten. M23 heeft nauwe banden met de Rwandese regering, die de groep volgens VN-rapporten ondersteunt om invloed te behouden en toegang te krijgen tot de waardevolle hulpbronnen in Congo.

Rwanda gebruikt de beweging als een middel om strategische controle te hebben over het gebied.

Volgens de VN heeft Rwanda duizenden manschappen over de grens gestuurd, inclusief luchtdoelraketten, sluipschutters, gepantserde voertuigen en speciale eenheden.

De bezorgdheid groeit over een mogelijke regionale oorlog

Dat M23 zo vlotjes kan opereren heeft te maken met de zwakte van de Congolese overheid. Het oosten van het land wordt al jaren gekenmerkt door slecht bestuur, corruptie en een beperkte aanwezigheid van de centrale regering. In dit vacuüm kan M23 floreren.

Paniek

De inname van de stad door M23 heeft geleid tot massale paniek bij de inwoners. Goma is een medische hub voor de regio. Als gevolg van de vijandelijkheden is de medische zorgverlening zo goed als stil gevallen waardoor een humanitaire ramp dreigt.

Daarnaast groeit de bezorgdheid over een mogelijke regionale oorlog. De Congolese president beschouwt de inname van Goma als een “oorlogsverklaring”. En dat is niet overdreven.

De val van Goma is misschien, net zoals de val van Aleppo in Syrië, het begin van de machtsovername van het hele land

De M23-rebellengroep maakt deel uit van de Congo River Alliance, een coalitie van rebellengroepen en politieke partijen onder leiding van Corneille Nangaa. Deze alliantie streeft naar de omverwerping van de Congolese regering. De val van Goma is misschien, net zoals de val van Aleppo in Syrië, het begin van de machtsovername van het hele land.

Wat er ook van zij, tijdens een spoedzitting van de VN-Veiligheidsraad op zondag 26 januari riep secretaris-generaal António Guterres op tot onmiddellijke terugtrekking van de rebellen en benadrukte hij de noodzaak van internationale samenwerking om het conflict te de-escaleren.

Westerse belangen

Een recent VN-rapport stelt dat Rwanda er op uit is het gebied rondom Goma voor een “lange termijn” te bezetten, een eufemisme voor annexatie. Gezien dit rapport zouden de knipperlichten in de westerse hoofdsteden nu op rood moeten staan. Maar dat is niet het geval. Er zijn wel veroordelingen maar er worden geen sancties genomen of aangekondigd.

Dat is nochtans wat moet gebeuren. Het Westen kan Rwanda en de M23 gemakkelijk terugfluiten. De Rwandese regering is sterk afhankelijk van buitenlandse hulp. Minstens een derde van het overheidsbudget komt uit donorhulp en het land is daarnaast afhankelijk van een positieve reputatie om toeristen en investeerders aan te trekken.

In 2012 heeft M23 Goma al eens bezet, maar na Westerse druk is het rebellenleger toen na tien dagen opnieuw vertrokken. Het is zeer de vraag of dit nu opnieuw gaat gebeuren, gezien de grote belangen die hier op het spel staan.

Vooreerst is er de factor coltan. Dat is een essentiële grondstof voor onder andere smartphones, laptops, lucht- en ruimtevaart en GPS-systemen. Tussen 60 en 80 procent van de coltanreserves bevinden zich in het oosten van Congo.

In 2023 exporteerde Rwanda 2.070 ton coltan, waarmee het de grootste exporteur wereldwijd was. Belangrijke afnemers zijn onder andere China, de Verenigde Staten en verschillende Europese landen. China heeft een technologische voorsprong in de raffinage van coltan en heeft ook een grote reserve aangelegd.

Het Westen wil de invoer van dit onmisbaar mineraal niet in gevaar brengen en zal dus president Kagama van Rwanda niet al te veel tegen de haren willen strijken.

Voor Europa komt daar nog een reden bij omdat Kagama ook nuttig is voor zijn belangen op het Afrikaanse continent. Zo gaf de Europese Unie  40 miljoen euro aan het Rwandeze leger voor een missie in Mozambique. Frankrijk dringt erop aan dat Rwandese troepen in Noord-Mozambique blijven om offshore gasinstallaties van TotalEnergies te beschermen tegen islamitische rebellen.

In zekere zin vervult Rwanda in Afrika de rol die Israël in het Midden-Oosten vervult

Daarnaast investeren de EU en haar lidstaten meer dan 900 miljoen dollar in Rwanda via het Global Gateway-programma.

Onder de vorige conservatieve regering wilde het Verenigd Koninkrijk asielzoekers naar Rwanda sturen om illegale migratie te ontmoedigen.

En ook van de VS moet je niet veel verwachten. Elon Musk heeft voor zijn bedrijf Starlink belangrijke contracten lopen in dit kleine Afrikaanse land.

Meer algemeen fungeert Rwanda voor de VS als een tegenwicht tegen de groeiende Chinese en Russische invloed in Afrika, vooral omdat het land een voorkeur lijkt te hebben voor samenwerking met westerse landen. In een tijd waarin China en Rusland hun invloed in Afrika vergroten, gebruikt Washington het partnerschap met Kigali om de aanwezigheid van de VS in de regio te versterken.

In zekere zin vervult Rwanda in Afrika de rol die Israël in het Midden-Oosten vervult. Het is dan ook weinig waarschijnlijk dat het Westen zijn invloed zal gebruiken om Rwanda en M23 ter orde te roepen zoals dat is gebeurd in 2012.

Zoals Jason Stearns het in de Financial Times schrijft: “Nationale belangen, migratie en zakelijke investeringen wegen zwaarder dan humanitaire kwesties. (…) Geen wonder dat Rusland steeds populairder wordt onder Congolezen.”

Filmtip: De uitstekende film Sound track to a coup d’etat van Johan Grimonprez gaat niet alleen over de moord op Lumumba, maar ook over Katanga en de rol van het imperialisme. Een situatie die zeer sterk te vergelijken is met wat er nu gebeurt in het oosten van Congo. Te bekijken op vrt max.

x