Erosie van democratische instellingen

Meer dan twintig jaar lang waarschuwden ikzelf en een handvol anderen – Sheldon Wolin, Noam Chomsky, Chalmers Johnson, Barbara Ehrenreich en Ralph Nader – dat de groeiende sociale ongelijkheid en de gestage erosie van onze democratische instellingen, waaronder de media, het Congres, de georganiseerde arbeid, de academische wereld en de rechtbanken, onvermijdelijk zouden leiden tot een autoritaire of christelijk-fascistische staat.

x

Mijn boeken – American Fascists: The Christian Right and the War on America (2007), Empire of Illusion: The End of Literacy and the Triumph of Spectacle (2009), Death of the Liberal Class (2010), Days of Destruction, Days of Revolt (2012), Wages of Rebellion (2015) en America: The Farewell Tour (2018) – waren een reeks van vurige pleidooien om de aftakeling ernstig te nemen. Ik verheug me niet in mijn eigen gelijk.

“De woede van degenen die door de economie in de steek zijn gelaten, de angsten en zorgen van een aangeschoten en onzekere middenklasse, en de verlammende isolatie die gepaard gaat met het verlies van gemeenschapszin, zouden de brandstof kunnen zijn voor een gevaarlijke massabeweging”, schreef ik in American Fascists in 2007.

Indien de bezitlozen niet worden geïntegreerd in de mainstream samenleving zal het spookbeeld van Amerikaans fascisme de natie komen teisteren

“Indien deze bezitlozen niet worden geïntegreerd in de mainstream samenleving, wanneer ze uiteindelijk alle hoop verliezen om goede, stabiele banen en mogelijkheden te vinden voor zichzelf en hun kinderen – kortom, de belofte van een betere toekomst – dan zal het spookbeeld van Amerikaans fascisme de natie komen teisteren.”

“Deze wanhoop, die moedeloosheid, dit ontnemen van een toekomst, drijft de wanhopigen in de armen van hen die wonderen beloven, en dromen van apocalyptische glorie.”

De verkozen president Donald Trump kondigt de komst van het fascisme niet aan. Hij heeft het wel over het afbijten van de vernislaag die de corruptie binnen de heersende klasse en hun schijn van democratie maskeerde.

Hij is het symptoom, niet de ziekte. Het verlies van fundamentele democratische waarden begon lang voor Trump, wat de weg plaveide naar een Amerikaans totalitarisme.

Er is de-industrialisatie, deregulering, bezuinigingen, ongecontroleerde roofzucht van bedrijven, waaronder de gezondheidsindustrie, de grootschalige surveillance van elke Amerikaan, sociale ongelijkheid, een kiessysteem dat wordt aangevreten door legale omkoping, eindeloze en nutteloze oorlogen, en de grootste gevangenispopulatie ter wereld.

De Democraten zijn net zo schuldig als de Republikeinen

Maar het zijn vooral gevoelens van verraad, stagnatie en wanhoop, die een giftig brouwsel zijn dat culmineert in een viscerale afkeer van de heersende klasse en de instellingen die ze hebben verminkt om uitsluitend de rijken en machtigen te dienen. En de Democraten zijn hier net zo schuldig als de Republikeinen.

De Snopes

x

“Trump en zijn kliek van miljardairs, generaals, halve gekken, christelijke fascisten, criminelen, racisten en moreel verdorven tuig spelen de rol van de Snopes-clan in enkele romans van William Faulkner”, schreef ik in America: The Farewell Tour.

“De Snopes vulden het machtsvacuüm van het vervallen Zuiden op en namen meedogenloos de controle over van de gedegenereerde, voormalige slavenhoudende aristocratische elites.

Flem Snopes en zijn grote familie – waaronder een moordenaar, een pedofiel, een bigamist, een brandstichter, een geestelijk gehandicapte man die seks heeft met een koe, en een familielid die kaartjes verkoopt om getuige te zijn van de bestialiteit – zijn fictieve representaties van het gespuis dat nu tot het hoogste niveau van de federale overheid is verheven.”

“Zij belichamen de morele verrotting die is veroorzaakt door ongebreideld kapitalisme.”

“De gebruikelijke verwijzing naar ‘amoraliteit’, is accuraat, maar niet afdoende. Niet afdoende om hen te plaatsen zoals zij zouden moeten worden geplaatst, in een historisch moment”, schreef de criticus Irving Howe over de Snopes.

“Misschien het belangrijkste om te vermelden, is dat zij staan voor wat erna komt: de monsters die tevoorschijn komen uit de verwoesting, met het slijk nog op hun lippen.”

Fascisme is altijd het bastaardkind van een bankroet liberalisme

“Laat een wereld instorten, in het Zuiden of Rusland, en er verschijnen figuren van rauwe ambitie die hun weg omhoog banen vanuit de onderkant van de samenleving. Mannen voor wie morele claims niet zozeer absurd zijn, maar wel onbegrijpelijk. Zonen van struikrovers of “moezjieks” die uit het niets opduiken en de macht grijpen puur op blinde monolithische kracht,” schreef Howe.

“Zij worden presidenten van plaatselijke banken en voorzitters van regionale partijcomités, en later, ietwat opgepoetst, banen zij zich een weg naar het Congres of het Politbureau. Aaseters zonder remmingen, zij hoeven niet te geloven in de afbrokkelende officiële code van hun samenleving: zij hoeven alleen maar te leren haar klanken na te apen.”

De politieke filosoof Sheldon Wolin noemde onze regeringsvorm “omgekeerd totalitarisme”, een systeem dat de oude iconografie, symbolen en taal behield, maar de macht had overgeleverd aan corporaties en oligarchen.

Economische ongelijkheid

Nu gaan we over naar een meer herkenbare vorm van totalitarisme, een vorm die wordt gedomineerd door een demagoog en een ideologie die steunt op de demonisering van de ander, op hypermasculiniteit en magisch denken.

Fascisme is altijd het bastaardkind van een bankroet liberalisme.

“We leven in een tweeledig rechtssysteem, een systeem waar arme mensen worden lastiggevallen, gearresteerd en gevangengezet voor absurde overtredingen, zoals het verkopen van losse sigaretten – wat leidde tot de dood door wurging van Eric Garner door de politie van New York City in 2014.

De werkende armen werden hun vakbonden en rechten ontnomen, de middenklasse verdampt

Ondertussen worden schokkende misdaden gepleegd door oligarchen en grote bedrijven, van olielekken tot bankfraude in de honderden miljarden dollars, die 40 procent van de rijkdom van de wereld hebben weggevaagd, worden behandeld met slappe administratieve controles, symbolische boetes en burgerlijke handhaving die deze rijke daders immuniteit geeft tegen strafrechtelijke vervolging”, schreef ik in America: The Farewell Tour.

De utopische ideologie van neoliberalisme en mondiaal kapitalisme is één grote leugen. Mondiale rijkdom, in plaats van gelijkmatig te worden verdeeld, zoals neoliberale voorstanders beloofden, wordt omhoog geduwd in de handen van een hebzuchtige, oligarchische elite.

Zo werd de ergste economische ongelijkheid sinds het tijdperk van de robber barons geïnstalleerd. De werkende armen werden hun vakbonden en rechten ontnomen: hun lonen stagneerden of daalden in de afgelopen 40 jaar.

Zo kwamen ze terecht in chronische armoede en werkloosheid. Zoals Barbara Ehrenreich beschreef in Nickel and Dimed: hun leven is één lange, stressvolle noodsituatie.

De middenklasse verdampt. Steden die ooit goederen produceerden en fabrieksbanen boden, zijn nu verlaten en doods. Gevangenissen puilen uit. Bedrijven hebben de vernietiging van handelsbarrières georkestreerd, waardoor zij 1.420 miljard dollar aan winst op offshore bankrekeningen kunnen parkeren om belasting te ontwijken.

Het neoliberalisme, dat beloofde democratie te versterken, heeft in plaats daarvan geleid tot de afbraak van regelgeving en de uitholling van democratische systemen, waardoor de macht in handen van grote bedrijven is komen te liggen.

De permanente leugen is de apotheose van het totalitarisme

De labels ‘liberaal’ en ‘conservatief’ zijn betekenisloos in de neoliberale orde, zoals blijkt uit het feit dat een Democratische presidentskandidaat uitpakte met de steunbetuiging van Dick Cheney, een oorlogsmisdadiger die het ambt verliet met een goedkeuringspercentage van 13 procent.

Permanente leugen

De aantrekkingskracht van Trump bestaat erin dat hij de schijnheiligheid van het politieke toneel bespot, op een vulgaire en clowneske manier.

“De permanente leugen is de apotheose van het totalitarisme,” schreef ik in America: The Farewell Tour: Het maakt niet meer uit wat waar is. Het enige wat telt is wat ‘correct’ is. Federale rechtbanken worden bevolkt door domme en onbekwame rechters die trouw de belangen dienen van het bedrijfsleven en de strenge sociale normen van de christelijke rechtse beweging.

Godzilla is een gigantisch reptielachtig wezen en een metafoor voor de gevaren van nucleaire technologie en vernietiging. Foto: Shadman Samee, Wikimedia Commons / CC BY-SA 2.0

Zij spuwen op de werkelijkheid, inclusief wetenschap en de rechtsstaat. Zij proberen degenen die in een op feiten gebaseerde wereld leven, te verbannen. Totalitaire heerschappij verheerlijkt altijd de brutaalste en de domste eerst.

Deze heersende idioten hebben geen echte politieke filosofie of doelstellingen. Ze gebruiken clichés en slogans, waarvan de meeste absurd en tegenstrijdig zijn, om zo hun hebzucht en hun machtswellust te rechtvaardigen.

Dit geldt voor zowel het christelijk recht als voor de aanhangers van de vrije markt en globalisering. De fusie van het grootbedrijf met christelijk rechts is de huwelijksvoltrekking van Godzilla met Frankenstein.

De illusies die op onze schermen worden verkocht – waaronder het fictieve persona gecreëerd voor Trump in de film The Apprentice – hebben de werkelijkheid vervangen. De politiek is een farce, zoals blijkt uit Kamala Harris’ holle, door beroemdheden gevulde, campagne.

x

Het is rook en spiegels gecreëerd door een leger van impresarios, publicisten, marketingafdelingen, promotors, scenarioschrijvers, tv- en filmproducenten, videotechnici, fotografen, bodyguards, kledingadviseurs, fitnesstrainers, opiniepeilers, omroepers en tv-nieuws- persoonlijkheden. Wij zijn een cultuur die overspoeld wordt door leugens.

“De cultus van het zelf domineert ons culturele landschap”, schreef ik in Empire of Illusion:

Deze cultus heeft de klassieke kenmerken van psychopaten in zich: oppervlakkige charme, grootheidswaan en zelfverheerlijking. Een behoefte aan constante stimulatie, een voorliefde voor liegen, bedrog en manipulatie, en onvermogen om berouw of schuldgevoel te voelen.

Zodra roem en rijkdom zijn bereikt, worden ze hun eigen rechtvaardiging, hun eigen moraal

Dit is natuurlijk de ethiek die door bedrijven wordt gepromoot. Het is de ethiek van ongebreideld kapitalisme. Het is het misplaatste geloof dat persoonlijke stijl en persoonlijke vooruitgang, ten onrechte aanzien voor individualisme, hetzelfde zijn als democratische gelijkheid.

In feite is persoonlijke stijl, gedefinieerd door de goederen die we kopen of consumeren, een compensatie geworden voor het verlies aan democratische gelijkheid. Wij hebben het recht, in de cultus van het zelf, om te krijgen wat we maar willen. Wij kunnen alles doen om geld te verdienen en beroemd te worden, zelfs degenen rondom ons kleineren en vernietigen.

Zodra roem en rijkdom zijn bereikt, worden ze hun eigen rechtvaardiging, hun eigen moraal. Hoe men daar is geraakt, is irrelevant. Zodra men daar is, worden die vragen niet meer gesteld.

x

Mijn boek Empire of Illusion begint in Madison Square Garden tijdens een World Wrestling Entertainment-tournee. Ik begreep dat professioneel worstelen het model was voor ons sociale en politieke leven, maar wist niet dat het een president zou voortbrengen.

“De gevechten zijn gestileerde rituelen”, schreef ik, in wat een beschrijving van een Trump-bijeenkomst had kunnen zijn:

Het zijn publieke uitingen van pijn en een vurig verlangen naar wraak. De ranzige en gedetailleerde verhalen achter elke wedstrijd zijn wat de menigte tot razernij drijft, eerder dan de worstelwedstrijden zelf. Deze geritualiseerde gevechten bieden het samengepakte volk in de arena’s een tijdelijke, bedwelmende ontsnapping aan het alledaagse leven. De last van echte problemen wordt omgezet in voer voor een energieke pantomime.

Ontaarde festiviteiten

En het gaat er niet op verbeteren. De instrumenten om verzet de kop in te drukken, zijn vastgegoten in beton. Onze democratie ging jaren geleden de dieperik in. Wij zitten in de greep van wat Søren Kierkegaard “ziekte totterdood” noemde – de verdoving van de ziel door wanhoop die leidt tot morele en fysieke aftakeling.

Ups en downs van beroemdheden, roddels en trivialiteiten zijn de ontaarde festiviteiten van een stervende beschaving

Het enige wat Trump moet doen om een naakte politieke staat te vestigen, is op een schakelaar drukken. En dat zal hij doen.

“Hoe erger de werkelijkheid wordt, hoe minder een belegerde bevolking erover wil horen”, schreef ik aan het einde van Empire of Illusion, “en hoe meer zij afleiding zoekt in smeuïge pseudo-evenementen: ups en downs van beroemdheden, roddels en trivialiteiten. Dit zijn de ontaarde festiviteiten van een stervende beschaving.”

Dit artikel verscheen eerder op de Substack van Chris Hedges. De vertaling is van Toon Van den Bossche.