Elon Musk op inauguratie Trump (Foto: Free Malaysia Today/ CC BY 4.0)
Analyse -

Waarom we de Hitlergroet van Elon Musk maar beter niet kapotrelativeren

Op de inhuldiging van Donald Trump als president van de Verenigde Staten van Amerika bracht Elon Musk tot twee keer toe de Hitlergroet uit. Dit is niet het moment om de schouders op te halen en alles te relativeren. Wat Trump en Musk plannen is een regelrechte afbraak van de liberale democratie.

dinsdag 21 januari 2025 17:05
Spread the love

 

Gisteren werd Donald Trump ingehuldigd als president van de Verenigde Staten. In zijn speech stelde hij dat hij de droom van Martin Luther King zou waarmaken, waarna hij vertelde hoe hij op grote schaal mensen wil gaan oppakken en deporteren.

Hij klaagde dat de overheid niet meer in staat is om mensen te beschermen tegen rampen zoals de bosbranden in Los Angeles en verklaarde vervolgens dat hij meer dan ooit naar olie zal gaan boren die deze rampen veroorzaakt. Hij klaagde over de groeiende inflatie en kondigde vervolgens importtarieven aan die de inflatie verder kunnen aanwakkeren.

De leider van de zogenaamd vrije wereld lijkt met andere woorden behoorlijk gek, maar wie kijkt naar hoe gek de wereld die hij pretendeert te leiden is geworden, kan nauwelijks verbaasd zijn. Was de speech van Trump schokkend op een niveau waarvan het meest schokkende is dat men er niet eens meer echt geschokt door wordt, dan zorgde Elon Musk voor de echte schok van de avond.

Wie nog steeds gelooft dat de Verenigde Staten de grootste democratie ter wereld is, moet dringend wakker worden

Musk is de rijkste man ter wereld, eigenaar van een van de grootste mediaplatforms ter wereld, en wordt nu als hoofd van de dienst voor bestuurlijke efficiëntie ook een van de politiek machtigste personen ter wereld.

“Hij kent deze computers beter dan wie dan ook. Al deze computers, deze stemmen tellende computers, en we wonnen in Pennsylvania met een landslide.” Met die woorden werd hij door Trump aangekondigd. Na jarenlang op basis van geen enkele aanwijzing te hebben gesuggereerd dat de verkiezingsoverwinning van Joe Biden gestolen zou zijn, suggereert hij nu dat hij zelf fraude heeft gepleegd en er is niemand die erover valt.

Vervolgens kwam Musk het podium op zoals ik dat eerder alleen de grote slechterik in een slechte cartoonfilm had zien doen. Hij sprong wat in het rond en deed vervolgens twee keer heel duidelijk de Hitlergroet. Waarna ik enkel kon denken: What the fuck was dat?

“Men heeft lang gedacht dat je slaapwandelaars niet mag wakker maken, maar dat was een mythe”, zo sprak mensenrechtenadvocate Kati Verstrepen op de boekvoorstelling van De herschepping van de democratie van Ico Maly. Wie nog steeds gelooft dat de Verenigde Staten de grootste democratie ter wereld is, moet dringend wakker worden.

Oligarchie

Musk bracht die groet uit naar een tribune waar niet enkel Trump zat, maar ook de op één en twee na rijkste aardlingen, Jeff Bezos en Mark Zuckerberg. De CEO’s van Amazon, Meta, Open AI, Apple en Google kregen een zitje op de ereplaatsen en torenden zo niet enkel boven het volk, maar ook boven de ministers van de regering-Trump zelf.

Het is dan ook helemaal terecht dat Amerikanen de afgelopen dagen massaal googelden wat het woord “oligarchie” betekent.

De stijging in het aantal Google-zoekopdrachten van die term kwam er nadat president Biden bij zijn aftreden voor het gevaar van oligarchie had gewaarschuwd. Ook die waarschuwing was natuurlijk volledig terecht, maar wat hij er wel had mogen bij vertellen, is dat die tendens tot oligarchie in de VS allesbehalve nieuw is en dat hij er als aftredend president ook mee verantwoordelijk voor is.

In een ideale liberale democratie heerst het kapitaal, maar het regeert niet

In een oligarchie ligt de macht niet, zoals in een democratie, bij het volk, maar wel bij de rijken. In een kapitalistische samenleving zijn het natuurlijk altijd degenen met het meeste geld die macht hebben over wat en hoe er geproduceerd wordt, maar in het ideaal van de liberale democratie is er een scheiding tussen economische en politieke macht. Het kapitaal heerst, maar het regeert niet.

Verschillende ondernemers concurreren met elkaar op economisch vlak. Om het land te besturen is er een politieke macht nodig die boven deze concurrentie uitstijgt en het algemeen belang vertegenwoordigt.

Het ideaal van de liberale democratie is gebaseerd op een productieve spanning tussen individuele vrijheid in de privésfeer en volkssoevereiniteit in de publieke sfeer: zijn we in het economische domein allemaal concurrenten van elkaar, dan vormen we in het politieke domein één volk.

Economische en politieke macht

Je kan natuurlijk een theoretische kritiek maken op dit model van liberale democratie, maar wat hoe dan ook duidelijk wordt, is dat de praktijk zich steeds verder van dit ideaal verwijdert.

Op economisch vlak evolueren we, zoals Grace Blakeley goed beschrijft in haar boek Aasgierkapitalisme, van een groot aantal kleine spelers die op een vrije markt concurreren door te innoveren, naar een aantal heel grote spelers die vooral inzetten op netwerken en het beïnvloeden van beleid in hun voordeel.

Dit maakt dat ook de scheiding tussen politiek en economie op de helling komt te staan, en daar is de figuur Elon Musk een perfect voorbeeld van.

Volgens econoom Mariana Mazzucato, auteur van De ondernemende staat, hebben Musk’s bedrijven minstens vijf miljard dollar aan subsidies opgestreken. Toen SpaceX na drie mislukte raketlanceringen op de rand van de afgrond stond, kwam NASA over de brug met een contract van 1,6 miljard dollar. “I love NASA,” was Musks reactie. “Jullie zijn toffe gasten.”

Het is dan ook niet toevallig dat Musk dolenthousiast reageerde toen Trump gisteren aankondigde de Amerikaanse vlag op Mars te zetten. Niet alleen is het zijn bedrijf dat hier rijk van zal worden, het is ook gewoon zijn jongensdroom.

Overheidsbeleid is ook in toenemende mate afhankelijk van de economische activiteiten van Musk

“Het volgende, echt grote ding is om een zelfvoorzienende stad op Mars te bouwen en daar de dieren en wezens van de aarde naartoe te brengen,” zo verklaarde hij eerder aan Time toen het tijdschrift hem uitriep tot persoon van het jaar.

Het is niet alleen zo dat Musk voor zijn economische activiteiten afhankelijk is van overheidsbeleid. Overheidsbeleid is ook in toenemende mate afhankelijk van de economische activiteiten van Musk.

Wanneer NASA astronauten naar en van het internationale ruimtestation wil vervoeren, is het SpaceX die dit mogelijk maakt. En door Oekraïne al dan niet toegang tot zijn satelliet-internetdienst Starlink te geven, bepaalt hij eigenhandig mee de uitkomst van de oorlog.

Ook voordat hij formeel gezien politieke macht had, gedroeg Musk zich met andere woorden als een soeverein heerser die een grotere impact heeft op het geopolitieke schaakbord dan de leiders van veel landen.

We will coup whoever we want! Deal with it,” zo liet hij optekenen na de staatsgreep in Bolivia in 2019. Het land heeft enorme lithiumreserves, een belangrijk mineraal voor de productie van elektrische voertuigbatterijen die hij onder andere nodig heeft voor zijn Tesla’s.

Techmonarchie

Die vermenging van economische macht en politieke macht is dus op zich niet nieuw. Ook Joe Biden is als president aan de macht gekomen met steun van de superrijken en diende in de eerste plaats de belangen van de superrijken. Zo bekeken is het eerder hypocriet dat hij waarschuwt voor het gevaar van oligarchie.

Wat echter wel nieuw is, is dat Musk en Trump daarover geen enkele vorm van schaamte tonen. Er wordt niet eens langer de schijn opgehouden dat de overheid voor iets anders zou dienen dan de belangen van het grote geld verdedigen. Van een democratie die niet goed functioneert, vormen zij de VS om tot een openlijke oligarchie.

De ‘transhumanistische’ ideologie doet techbro’s steeds dieper in extreemrechts vaarwater belanden

Kapitalisme en democratie, zo verklaarde Peter Thiel, de voormalige zakenpartner van Elon Musk bij PayPal, die de campagne van vicepresident J.D. Vance financierde, zijn niet langer te verzoenen. En het is niet de democratie die volgens hem het redden waard is.

Vance is ook fan van blogger Curtis Yarvin, een prominente stem binnen de zogenaamde Dark Enlightenment, die vindt dat Amerika zo stilaan verlost moet worden van haar “dictatorfobie” en droomt van een “technomonarchie”.

Wat in Silicon Valley ooit begon met een soort naïef geloof dat technologie een oplossing voor alle problemen zou kunnen bieden, is ondertussen ontwikkeld tot een ‘transhumanistische’ ideologie die de techbro’s steeds dieper in extreemrechts vaarwater doet belanden.

Transhumanisme

“Transhumanisten,” legt Jurgen Masure uit in een zeer lezenswaardig artikel op Knack, “hebben hun eigen heilige drie-eenheid: superintelligentie, superlang leven en supergeluk.” Terwijl het maatschappelijk debat zich toespitst op het weinig waarschijnlijke gevaar dat robots steeds meer op mensen gaan lijken, werken transhumanisten werkelijk aan een toekomst waarin mensen steeds meer op robots gaan lijken.

Met AI zouden mens en machine moeten samensmelten tot een soort supermens

Superintelligentie moet natuurlijk bereikt worden door middel van AI. Met hulp van AI zouden mens en machine moeten samensmelten tot een soort van supermens, een ideaal dat eng veel lijkt op dat van de nazistische Übermensch.

In plaats van in onze kwetsbaarheid ook onze menselijkheid te zien, zien transhumanisten kwetsbaarheid louter als een technisch probleem waar een technische oplossing voor moet worden gevonden. Door het transhumanisme geïnspireerde startups pompen miljarden in technologie die de ‘kwaliteit’ van toekomstige generaties moet verhogen.

Het ligt dus voor de hand dat onze sterfelijkheid een doorn in het oog is van de transhumanisten. Het ideaal van hun streven naar superlang leven is dan ook onsterfelijkheid. Zo voorziet Elon Musk een toekomst waarin we ons brein uploaden naar robots, een digitale onsterfelijkheid.

Het laatste element, een permanente staat van gelukzaligheid te bereiken, rekenen de transhumanisten op hulp van algoritmes en medicatie die ervoor zorgen dat je geen verdriet en geen pijn meer ervaart. Welbeschouwd heeft het allemaal veel weg van een terugkeer van de eugenetica onder een hip technologisch sausje.

Wakker worden

Wat dit alles aantoont, is niet alleen hoe de Verenigde Staten van Amerika steeds meer opschuiven in de richting van een openlijke oligarchie. Het leert ons ook hoe achter de retoriek over ‘innovatie’ en ‘slimme oplossingen’, waar mensen als Elon Musk mee uitpakken, een extreem autoritair wereldbeeld schuilgaat.

Het is een wereldbeeld dat ook in Europa door extreemrechtse partijen uitgedragen wordt, opgang maakt en met de steun van Trump en Musk de wind nog meer in de zeilen zal krijgen.

Er wordt weleens — niet geheel onterecht — gezegd dat we te kampen hebben met een crisis van de verbeelding, maar ondertussen zijn mensen zoals Elon Musk volop bezig met een wereld te scheppen die zich schikt naar hun radicale verbeelding. Waar het op aankomt, is die verbeelding — en vooral de macht om ze in de praktijk om te zetten — te democratiseren.

“De reden dat Hitler de macht kon overnemen was omdat er niet genoeg democraten waren die zeiden: ¡No pasarán!

Nog veel frustrerender dan naar de ronduit angstaanjagende show van Trump en Musk te kijken, is het om de gelatenheid en het gebrek aan gevoel van urgentie te aanschouwen bij de democratische krachten in onze samenleving.

“Wie zijn geschiedenis kent”, zo zegt Ico Maly daarover, “weet dat dit in de Weimarrepubliek ook gezegd werd: de reden dat Hitler de macht kon overnemen was omdat er niet genoeg democraten waren die zeiden: ¡No pasarán!

Wat gisteren te zien was, was niet zomaar een gekke oranje Amerikaan. Te zien is hoe een liberale democratie ontmanteld wordt en stap voor stap een openlijke dictatuur wordt geïnstalleerd.

Dit is dus niet het moment om de schouders op te halen, te relativeren of te hopen dat het allemaal wel mee zal vallen. Dit is het moment waarop alle democratische krachten wakker moeten worden, als het even kan het boek van Ico Maly lezen en beginnen met de democratische ideologie te verdedigen.

 

Lees ook: Is Trump een fascist?

 

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!