Op maandag 20 januari zal Donald Trump voor de tweede keer de eed afleggen als president van de Verenigde Staten. Hij zal de eerste president zijn die schuldig is bevonden aan een ernstig misdrijf, voordat hij aan zijn ambt begint.
Afgezien van deze veroordeling en de vele juridische zaken die hem omringen – waaronder die met betrekking tot de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 – staat Trump klaar om terug te keren naar het Witte Huis.
Ondanks controversiële en platvloerse ideeën weet Trump een breed publiek aan te trekken door in te spelen op onvrede en wantrouwen in de Amerikaanse samenleving. Sinds de financiële crisis van 2008 heerst er diepe teleurstelling in de democratie en economische ongelijkheid. Trumps directe stijl, kritiek op globalisering en anti-establishmentretoriek spreken vooral conservatieve en economisch kwetsbare kiezers aan.
Het trumpisme is de politieke uitdrukking van het strategische neoconservatieve project van machtige kapitaalgroepen in de VS
Hij bekritiseert elites en media, belooft sociale voorzieningen intact te laten, pleit voor protectionisme en minder buitenlandse interventies. Zijn extreemrechtse populisme weerspiegelt een bredere mondiale trend van identitair autoritarisme en benadrukt de kloof tussen burgers en elites.
Trumps succes toont een diepgaande maatschappelijke crisis waarin kiezers op zoek gaan naar een sterke leider die verandering belooft, ondanks zijn controversiële uitspraken.
America First
De aanloop naar zijn inauguratie werd gekenmerkt door toenemende controverse over zijn internationale uitspraken, met name over Groenland, Canada, Panama, Mexico[1] en Venezuela.
Deze controverses zijn geen geïsoleerde incidenten, maar maken deel uit van een bredere strategie die erop gericht is de kaart van het westelijk halfrond te hertekenen met als doel de bijna eenzijdige dominantie over het Westen te consolideren.
Het trumpisme is de politieke uitdrukking van het strategische neoconservatieve project van machtige kapitaalgroepen in de VS. Dat wordt goed geïllustreerd door haviken als Marco Rubio (Buitenlandse Zaken), Pete Hegseth (Defensie), Mike Waltz (Nationaal Veiligheidsadviseur) en Elon Musk.
In tegenstelling tot de zogenaamde globalisten, wier belangen en visie werden vertegenwoordigd door president Biden, erkennen de neoconservatieven dat het voor Washington onmogelijk is om een multilaterale dominantie over de wereld te blijven uitoefenen.
In plaats daarvan streven ze naar een ‘terugtrekking’ om een unilaterale controle over hun Lebensraum – hun ‘levensruimte’ – te verzekeren,[2] waaronder zij West-Europa en hun achtertuin Latijns-Amerika rekenen. Alleen op die manier, zo geloven zij, kunnen ze zich handhaven tegenover de dreiging van het Oosten, meer bepaald van China.
De focus op China betekent een snelle beëindiging van de oorlog in Oekraïne en een verzwakking van de NAVO
Trump bis markeert een doelbewuste poging om de geopolitieke orde opnieuw vorm te geven onder het motto America First. Zijn concept van een ‘uitgebreid Westen’ is gericht op het consolideren van het Amerikaanse leiderschap door middel van controle over strategische hulpbronnen, druk op sleutelgebieden en het herdefiniëren van internationale allianties.
Trump staat op het punt om bijna elk element van de internationale orde aan te vechten: handel, allianties, migratie, multilateralisme, solidariteit met bondgenoten. De nieuwe president wil geen internationale status quo, maar wil die op belangrijke punten ontwrichten. Hij heeft in elk geval een reeks drastische maatregelen voorbereid voor zijn eerste dag als president, die alle vorige presidenten zullen doen verbleken.
Gevolgen voor de wereld
Deze stoere en brute strategie daagt niet alleen rivaliserende grootmachten zoals China en Rusland uit, maar veroorzaakt ook spanningen met historische bondgenoten en zal wellicht conflicten verdiepen met Latijns-Amerika.
Vooreerst zal Trump de focus leggen op China als strategische rivaal. Ook Joe Biden zag China als de belangrijkste strategische rivaal van de VS, maar Trump wil een veel hardere confrontatie aangaan. Hij streeft naar een verschuiving van Amerikaanse aandacht en middelen weg van Europa en het Midden-Oosten, en volledig richting Azië, vooral China.
Dit betekent een snelle beëindiging van de oorlog in Oekraïne en een verzwakking of zelfs een mogelijke terugtrekking van de VS uit de NAVO. Dat is wellicht ook de reden waarom hij Israël onder druk gezet heeft voor een staakt-het-vuren in Gaza.
Trump brengt het risico van een grootschalig conflict met China dichterbij
Omwille van dezelfde reden zal hij Europa dwingen om zelf meer verantwoordelijkheid te nemen voor de eigen veiligheid, zodat de VS zich kan richten op een confrontatie met China. Het zal leiden tot nog verdere defensieverhogingen in Europese landen, ten koste van sociale voorzieningen.
Hoewel deze politiek mogelijk een verzwakking van het Westen als geopolitiek concept kan betekenen, brengt het ook het risico van een grootschalig conflict met China dichterbij.
Tijdens zijn eerste termijn trok hij de VS terug uit belangrijke wapenbeheersingsverdragen en het is onwaarschijnlijk dat hij het New Start-verdrag zal vernieuwen.
Gezien de haviken in zijn kabinet voorspelt Trump wellicht tenslotte weinig goeds voor landen als Cuba, Nicaragua en Iran.
Op economisch vlak is Trump van plan om zijn handelsoorlogen te intensiveren, met voorstellen zoals een algemeen tarief van 10 procent op alle geïmporteerde goederen en een tarief van 60 procent op Chinese producten.
Dit zal de spanningen tussen de twee grootste economische machten tot een hoogtepunt brengen en onvermijdelijk een destabiliserend effect hebben op de wereldhandel.
Tegelijkertijd voorziet hij nieuwe belastingverlagingen voor de rijkste huishoudens, gefinancierd door deze tarieven, wat de kloof tussen arm en rijk verder zal vergroten. Het beleid zou huishoudens echter ook opzadelen met hogere kosten voor basisbehoeften. En dat brengt ons bij de gevolgen voor het binnenland.
Gevolgen voor het binnenland
Trump is van plan om een ongekende machtsgreep te realiseren door het staatsapparaat volledig te domineren. Dit omvat plannen om 50.000 ambtenaren te ontslaan, loyaliteitstesten in te voeren en autoritaire figuren aan te stellen in leger en inlichtingendiensten.
In het Pentagon heerst grote bezorgdheid dat Trump autoritaire figuren wil aanstellen in de top van het leger en de inlichtingendiensten. Er wordt gevreesd dat hij lagere officieren tegen de militaire leiding kan opzetten en mogelijk militair geweld tegen demonstranten en migranten zal inzetten, zoals hij in zijn eerste termijn al suggereerde.
Daarnaast wil Trump zijn macht consolideren door loyale rechters te benoemen en subsidies voor onafhankelijke instellingen te schrappen.
Tijdens zijn vorige ambtstermijn leidde zijn provocerende retoriek tot een cultuur van geweld, met gewapende milities en bijna 500 incidenten van rechtsextreem geweld in zijn laatste regeringsjaar. Deze milities voelen zich nu gesterkt, wat het risico op escalatie vergroot. Trump overweegt ook federale troepen in te zetten in Democratisch geleide steden.
Trump is van plan om een ongekende machtsgreep realiseren door het staatsapparaat volledig te domineren
De aankomende president heeft aangekondigd om politieke tegenstanders, zoals Hillary Clinton en Joe Biden, en kritische journalisten te willen vervolgen. Als hij dit doorzet zal dat de rechtsstaat ernstig ondermijnen en de VS degraderen tot een bananenrepubliek.
Zijn sociaal en ecologisch beleid zal ongetwijfeld sterk reactionair zijn. Hij plant massadeportaties, detentiekampen aan de grens en een immigratieverbod voor moslims uit specifieke landen. Abortusrechten en sociale zekerheid zullen verder worden uitgehold. Trump zal het klimaatbeleid drastisch terugdraaien door fossiele energie te promoten en groene initiatieven te stoppen, met rampzalige gevolgen voor de planeet.
Aantrekkingskracht van extreemrechts
Trumps vulgariteit en populistische retoriek sluiten perfect aan bij de wanhoop van veel VS-burgers. Het fenomeen is echter niet uniek voor de VS. Wereldwijd is extreemrechts in opmars als reactie op de crisis van het kapitalisme. Denk maar aan Meloni in Italië, Orban in Hongarije, Wilders in Nederland en de sterke scores bij de parlementsverkiezingen van Le Pen in Frankrijk, AfD in Duitsland en het Vlaams Belang bij ons.
De komst van Trump zal de extreemrechtse krachten wereldwijd een boost geven. Zij zullen zich sterker en zekerder voelen dan ooit. Met een extreemrechtse leider aan het hoofd van het sterkste land ter wereld zijn ze geen paria meer en kunnen ze in de aanval gaan.
Traditionele rechtse partijen in Europa kijken machteloos toe terwijl Trump en Musk banden smeden met de extreemrechtse partijen in hun landen
Boegbeeld van dit offensief is Elon Musk. Deze miljardair maakt er een sport van om overal waar hij kan verkiezingen te beïnvloeden en extreemrechts te boosten. Hij deed dit onder andere in Venezuela, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland.
De traditionele rechtse partijen in Europa kijken machteloos toe, terwijl Trump en Musk banden smeden met de extreemrechtse partijen in hun landen. De traditionele politiek lijkt weinig antwoorden te hebben op de politieke malaise, en figuren als Trump en Musk zijn goed bezig olie op het vuur te gooien.
Tegenoffensief
We mogen niet bij de pakken blijven zitten en jammeren hoe erg de figuur van Trump wel is. Trump 2 is een symptoom van een structurele crisis van het kapitalisme en de daaruit voortvloeiende politieke instabiliteit. Het is hoog tijd voor een tegenoffensief.
Om vertrouwen in de politiek en de instellingen te herstellen is een nieuw sociaal contract nodig, met publieke investeringen in huisvesting, onderwijs en sociale diensten. Er is meer nodig dan dat, maar dat is al een begin.
Dit vergt in elk geval een breuk met het neoliberale besparingsbeleid en met prioriteiten zoals de geplande verhoging van defensiebudgetten, die juist ten koste gaan van sociale voorzieningen.
De uitbouw van zo’n progressief project zal niet alleen bepalend zijn voor de toekomst van de VS maar ook van de wereld
Politici, zowel in de VS als bij ons, slagen er momenteel niet in om de situatie te verbeteren, waardoor druk vanuit het middenveld, met een sleutelrol voor vakbonden, essentieel is. Het middenveld is cruciaal om de democratie te beschermen en een sociale en inclusieve koers te waarborgen.
De uitbouw van zo’n progressief project zal niet alleen bepalend zijn voor de toekomst van de VS maar ook van de wereld. Het is een noodzakelijke voorwaarde om de huidige fascisering van onze samenlevingen in het Westen een halt toe te roepen. Er is veel werk aan de winkel.
Lees ook:
– Is Trump een fascist?
– De democratie in het Westen wankelt
– Wat verklaart de overwinning van Trump?
Bronnen:
– La vuelta de Trump a la Casa Blanca: un camino marcado de tensiones por el control de occidente
– ‘Everything, everywhere, all at once’: what will Trump 2.0 unleash?
– Trump’s second term could bring chaos around the world. Will it work?
Notes:
[1] Trump stelde voor om de Golf van Mexico om te dopen tot de “Golf van Amerika”. Hij beweerde dat Mexico wordt bestuurd door drugskartels, dat Mexico “miljoenen mensen ons land binnen laat stromen”. Hij kondigde plannen aan om 25 procent invoerrechten te heffen op Mexicaanse producten.
[2] De nazi’s gebruikten de term Lebensraum om te rechtvaardigen dat het Duitse volk meer ‘levensruimte’ nodig had, oftewel meer territorium. Het was een ideologische rechtvaardiging voor de verovering van andere landen en de kolonisatie van nieuwe gebieden.