De brief, gericht aan de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) en de Conseil des rectrices et recteurs (CRef), vertegenwoordigt de grootste collectieve aanklacht tegen de mensenrechtenschendingen van Israël in Gaza en Palestina ooit vanuit de Belgische academische wereld.
Onder de ondertekenaars bevinden zich 29 decanen, 64 departementshoofden, 1.107 professoren, 1.518 onderzoekers, 634 administratieve, technische en onderwijs medewerkers, en 3.290 studenten. Wereldberoemde academici, kunstenaars en activisten die eredoctoraten hebben ontvangen van Belgische universiteiten hebben zich ook aangesloten bij de oproep, waaronder Ken Loach, Greta Thunberg, Brian Eno, Didier Fassin, Nancy Fraser, Françoise Vergès, Paul Gilroy, Marlene Dumas, Frank Mugisha en Alain Platel.
“Het is tijd voor universiteiten om principes te koppelen aan actie”
Volgens Itamar Shachar, professor aan de Universiteit Hasselt, geeft deze collectieve brief een ongekend en historisch signaal aan de Belgische universiteiten om hun beleid in overeenstemming te brengen met het internationaal recht door samenwerkingen met Israëlische universiteiten te beëindigen en te pleiten voor de uitsluiting van Israël uit Europese financieringsprogramma’s.
De open brief wordt gepubliceerd temidden van Israël’s aanhoudende genocide in Gaza en de langdurige schendingen van het internationaal humanitair recht, misdaden tegen de menselijkheid en andere ernstige misdaden tegen Palestijnen. Historische uitspraken van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) en het Internationaal Strafhof (ICC) hebben de straffeloosheid van Israël scherp aan de kaak gesteld.
Het ICJ heeft geoordeeld dat Israël schuldig is aan mogelijke schendingen van het Genocideverdrag, en heeft de illegaliteit van de bezetting van Palestijnse gebieden en andere schendingen van het internationaal recht opnieuw bevestigd. Bovendien heeft het ICC in een baanbrekende beslissing in november 2024 arrestatiebevelen uitgevaardigd voor misdaden tegen de menselijkheid tegen Benjamin Netanyahu, premier van Israël, en Yoav Gallant, voormalig Israëlisch minister van Defensie.
Een juridische en morele plicht
De brief benadrukt het bindend karakter van deze internationale uitspraken en stelt dat Belgische universiteiten, als publieke instellingen, een wettelijke verplichting hebben om samenwerkingen te beëindigen die in strijd zijn met het internationaal recht. Dit omvat het beëindigen van overeenkomsten met Israëlische instellingen die direct of indirect betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen, evenals het opschorten van Israël’s deelname aan Europese onderzoeks- en onderwijsprogramma’s.
“Universiteiten hebben zichzelf lang gepositioneerd als bastions van morele integriteit en internationale samenwerking”, stellen de initiatiefnemers. “Nu is het tijd om principes te koppelen aan actie. Door te blijven samenwerken met Israëlische instellingen riskeren we niet alleen medeplichtigheid aan misdaden, maar ook het ondermijnen van de fundamenten van het internationaal recht.”
Echte neutraliteit, aldus de ondertekenaars, vereist naleving van het internationaal recht
Zoals Gert Van Hecken, professor aan de Universiteit Antwerpen en een van de initiatiefnemers van de brief, het stelt: “Te lang wordt neutraliteit door academische instellingen ingeroepen als een schild om verdere passiviteit te rechtvaardigen, wat feitelijk medeplichtigheid betekent aan ernstige mensenrechtenschendingen. Wat Belgische academici en studenten nu eisen is een engagement voor echte neutraliteit, een neutraliteit die zich onthoudt van het ondersteunen of verder samenwerken met Israëlische universiteiten waarvan is aangetoond dat ze medeplichtig zijn aan mensenrechtenschendingen door de Israëlische staat”.
Echte neutraliteit, aldus de ondertekenaars, vereist naleving van het internationaal recht en de weigering om instellingen te legitimeren of te steunen die betrokken zijn bij schendingen van het Genocideverdrag en andere dwingende normen van het internationaal recht. Zoals Barbara Van Dyck, onderzoeker aan de ULB, stelt: “Nu is het moment om principes om te zetten in actie”.
De brief benadrukt ook de goed gedocumenteerde medeplichtigheid van Israëlische academische instellingen. Talrijke internationale rapporten en experts wijzen op de rol van de Israëlische academische wereld in militair onderzoek, beleidsontwikkeling en het bieden van intellectuele rechtvaardiging voor de apartheidspolitiek en het systematische geweld tegen Palestijnen door de Israëlische staat.
In de afgelopen 14 maanden hebben, ondanks internationale uitspraken, de meeste Israëlische instellingen rechtstreeks oorlogsactiviteiten gefaciliteerd, waaronder de universiteit van Tel Aviv die een “engineering war room” oprichtte om het Israëlische leger te ondersteunen.
Belgisch leiderschap in academische boycot
Hoewel België snel sancties oplegde en zijn academische instellingen opriep om samenwerkingen met landen zoals Iran en Rusland op te schorten, weigerde de regering soortgelijke stappen te ondernemen tegen Israël, ondanks massale protesten van het maatschappelijk middenveld.
“Dit is misschien wel de sterkste collectieve academische oproep tot gerechtigheid voor het Palestijnse volk van de laatste jaren”
Zoals Koenraad Bogaert, professor aan de Universiteit Gent, stelt, is een consistente aanpak vereist ten aanzien van Israël, en zijn Belgische universiteiten goed gepositioneerd om Europese partners op te roepen om Israël’s deelname aan door de EU gefinancierde programma’s te schorsen.
“Deze overweldigende steun van alle Belgische universiteiten is misschien wel de sterkste collectieve academische oproep tot gerechtigheid voor het Palestijnse volk van de laatste jaren,” merkt Omar Salamanca op, onderzoeker aan de Université Libre de Bruxelles en de Universiteit Gent, en een van de initiatiefnemers van de open brief.
Een oproep tot verantwoordelijkheid voorbij een staakt-het-vuren
Hoewel de aanhoudende genocide in Gaza een belangrijk aandachtspunt blijft, benadrukken de ondertekenaars dat de bezorgdheid verder reikt dan de recente gebeurtenissen. Ze waarschuwen tegen zelfgenoegzaamheid bij een mogelijk staakt-het-vuren en wijzen op de systemische aard van Israël’s militaire bezetting en apartheidsbeleid, die door het Internationaal Gerechtshof als illegaal zijn verklaard.
Zoals Edina Dóci, professor aan de UCLouvain, stelt: “De internationale gemeenschap moet Israël verantwoordelijk houden om ervoor te zorgen dat schendingen van het internationaal recht niet genormaliseerd worden. Het nalaten om actie te ondernemen zal de wereldwijde rechtsorde verder uithollen, waardoor alle landen kwetsbaar worden”.
Lees hier de volledige open brief.