Hoort dat allemaal bij de menopauze? Dat dacht ik, toen mijn moeder me over haar ervaringen vertelde. Ik had er nog nooit iets over gehoord, en zij eerst eigenlijk ook niet. Het onderwerp kwam nooit ter sprake – niet in gesprekken met vriendinnen, niet in de dokterskamer, niet op de werkvloer. Ze had geen idee wat haar te wachten stond.

En zij was niet de enige. Toen ik mij in de menopauze ging verdiepen, ontdekte ik de stilte die daarrond hangt en het taboe dat daarin rust. Ik zag hoe vrouwen tijdens deze fase vaak waden door onwetendheid en onbegrip.

Maar toen ik sprak met vrouwen die de overgang inmiddels achter zich hebben gelaten, ontdekte ik dat dit veel meer is dan een ongelukkige transitie naar onvruchtbaarheid. Het blijkt ook een periode van groei en transformatie te zijn.

Deze vrouwen vertelden me over de zelfkennis en innerlijke rust die ze hebben opgedaan, en hoe ze zelfverzekerder zijn geworden dan voorheen. Maar het is ook deze vrouw – ‘de oudere vrouw’ – waar, net als de menopauze zelf, geen plaats voor lijkt te zijn in onze samenleving.

Overvallen door de overgang

‘Ik was totaal niet voorbereid op de overgang.’ Het is een zin die ik keer op keer hoorde in de gesprekken die ik voerde met verschillende vrouwen. Velen van hen werden overvallen door klachten die voor hen uit het niets leken te komen en die ze in eerste instantie niet konden plaatsen.

Gerda (55) kwam al op haar 33e in de overgang. Ze kreeg te maken met extreem heftige menstruaties: “Ik kon niet eens boodschappen doen zonder door te lekken.” Daarnaast ontwikkelde ze cysten – met vocht gevulde blaasjes – die om haar eierstokken draaiden en zulke hevige pijn veroorzaakten, dat ze regelmatig dubbel lag. En ze werd zwaar depressief.

“Ik had geen idee wat er aan de hand was, en ook de dokters wisten het niet”, vertelt ze. Ze ging in therapie voor haar depressie en kreeg antidepressiva voorgeschreven, maar niets leek te helpen. Pas veel later besefte Gerda dat al deze klachten samenhingen met de overgang.

“Ik had geen idee wat er aan de hand was, en ook de dokters wisten het niet”

Ook Anya (64) en Tanja (57) vertellen hoe de overgang hen volledig overrompelde. Stemmingswisselingen, sombere gevoelens, slapeloosheid en allerlei andere ongemakken zorgde voor een periode van verwarring en onbegrip. Wat was er met hen aan de hand?

Als de dokter de klachten niet aan de overgang weet te koppelen, kun je al helemaal het gevoel krijgen dat je gek wordt. En dat is geen uitzondering. Zoals Liesbeth Gijsel schrijft in haar boek Fuck de menopauze: Uit Belgisch onderzoek blijkt dat “1 op de 8 vrouwen met overgangsklachten onterecht een antidepressivum of slaapmedicatie voorgeschreven krijgt”.

Clker-Free-Vector-Images from pixabay, via canva.com.

Wat gebeurt er met me?

Het is juist de onwetendheid die voor onzekerheid zorgt. Gerda vertelt hoe ze als musicus tijdens een concert een totale black out kreeg – iets wat veel voorkomt bij vrouwen in de overgang. “De dirigent keek me aan met een blik van: wat is er met jou aan de hand? Ik wist het zelf ook niet op dat moment en kon het ook niet uitleggen. Ik ben daar nooit meer teruggevraagd.”

Gerda is niet de enige. Vermoeidheid, opvliegers en concentratieproblemen zijn veelvoorkomende klachten waar vrouwen op de werkvloer mee te maken krijgen. Dit zijn klachten die je “ontzettend onzeker” kunnen maken, zei Gerda. Daarnaast stuiten ze vaak op een muur van onbegrip en schaamte.

Anya deelt hoe de overgang op haar werk een taboe is. “Je hoort er nooit een collega over”, zegt ze. Volgens haar wordt het onderwerp ook niet echt serieus genomen, zelfs niet door vrouwen. “Het is een beetje zoals met menstruatie: niemand wil dat dat als een excuus wordt gezien om minder goed te functioneren.”

In haar boek schrijft Gijsel hoe om deze reden veel vrouwen, zonder hun werkelijke redenen te benoemen, afzien van promoties of zelfs besluiten te stoppen met werken. Zeker vrouwen op topposities moeten vaak meedraaien in een mannenwereld. “Daar wil je niet in de boeken staan als een ‘zwakke vrouw’ die lijdt onder haar hormonen …”

‘De vrouwenkwaal’

De zwakke hormonale vrouw, of de zeurende vrouw, dat zijn vrouwen die we niet willen zijn. Dat is ook een van de redenen waarom ruim de helft van de vrouwen met overgangsklachten geen hulp zoekt.

Uit een Nederlandse enquête blijkt ook dat veel vrouwen denken dat de klachten ‘nu eenmaal bij de overgang horen’, dat ze niet ernstig genoeg zijn, of dat hulp toch niet zal helpen, zo schrijft Gijsel.

“Vrouwen leren al bij de eerste menstruatie om maar gewoon door te gaan”

Wanneer vrouwen wél over hun klachten praten, klinkt het vaak: ‘Ja, dat is lastig, maar iedereen moet erdoorheen. Even op je tanden bijten.’ De menopauze wordt dan al snel weer afgedaan als een ‘vrouwenkwaal’. “Het is een mentaliteit waar we maar niet vanaf lijken te komen”, stelt Gijsel.

“Eigenlijk leren we als vrouwen al bij de eerste menstruatie om maar gewoon door te gaan”, zegt Anya, “ook als daar veel ongemakken bij kwamen kijken”. Met de menopauze is het precies hetzelfde: we worden geacht niet te zeuren en gewoon maar door te gaan. “Eigenlijk is het daardoor een heel eenzaam proces.”

De vrouw die we moesten zijn

Tijdens de overgang gebeurt iets opmerkelijks. Naarmate het oestrogeengehalte daalt, neemt ook de hoeveelheid oxytocine af – het hormoon dat zorgt voor een belonend gevoel bij het zorgen voor anderen. Hierdoor voelt het minder vanzelfsprekend om constant klaar te staan voor iedereen.

De rol waarin vrouwen zich vaak jarenlang hebben gewikkeld – zorgzaam, zelfopofferend – begint te knellen. Veel vrouwen krijgen er genoeg van om zichzelf voortdurend weg te cijferen en beginnen meer aan zichzelf te denken.

“Soms dacht ik opeens: joh, ik heb helemaal geen zin om te vragen hoe het met die ander gaat”, vertelt Tanja. “Zelfs bij vriendinnen dacht ik soms: waarom zou ik de sfeer leuk houden als ik het ergens niet mee eens ben?”

Gerda deelt hoe ze uiteindelijk stopte met het voortdurend doen van huishoudelijke klusjes die haar kinderen toch weer ongedaan maakten. Ze nam een schoonmaker. “Bij vriendinnen die nog niet in de overgang waren, zag ik hoe ze eindeloos broodjes blijven smeren en weet ik wat nog allemaal. Ik dacht alleen maar: laat ze dat lekker zelf doen.”

Nadia Grapes, via canva.com.

Na de overgang

Na de overgang markeert voor veel vrouwen een omslagpunt, waarin ze eindelijk de ruimte vinden om zichzelf centraal te stellen. Hoewel de overgang gepaard gaat met veel irritaties, stemmingswisselingen en andere moeilijkheden, vindt het lichaam uiteindelijk weer een nieuw hormonaal evenwicht, met minder oestrogeen en meer rust.

Nu de kinderen vaak ouder zijn of uit huis, ontstaat er ruimte voor een nieuw hoofdstuk, met meer vrijheid om te ontdekken wat jij echt wilt.

“Het voelt alsof ik mezelf opnieuw kon uitvinden”

“Het voelt alsof ik mezelf opnieuw kon uitvinden”, zegt Gerda. “Alsof ik een soort switch heb gemaakt, een opruiming, ook geestelijk. Ik heb nu veel meer energie en ik doe van alles: ballet, schilderen, tekenen. Daar heb ik nu veel meer ruimte voor.”

“Ik voel me veel rustiger”, zegt Anya. “Mijn leven is niet per se rustiger, en mijn levensstijl is absoluut niet veranderd. Maar mentaal en emotioneel voel ik me veel rustiger en meer in balans. En ik voel me wijzer. Ik heb niet meer het idee dat ik me op een bepaalde manier hoef te bewijzen.”

“Ook ben ik veel krachtiger”, zegt Gerda. “Mij maak je niks meer wijs. Ik durf veel meer dingen te zeggen. Voor de overgang was ik nog veel onzekerder. En die overgang zelf maakte mij ook zo onzeker.”

Ode aan de oude vrouw

De oude vrouw – niet meer vruchtbaar, niet meer jeugdig mooi, met de menopauze als scheidslijn – lijkt in onze samenleving afgedankt. Het bewijs hiervan zien we op tv, waar actrices en presentatrices naarmate de jaren verstrijken langzaam van de schermen verdwijnen, schrijft Gijsel. Geen wonder dat velen hun uiterste best doen om er via botox of andere ingrepen jong uit te blijven zien. Het is een focus op jeugdigheid die mannen veel minder lijken te raken.

Maar het is juist deze vrouw die mij fascineerde door haar rust, wijsheid en kracht. En het is deze ondergewaardeerde vrouw die door de geschiedenis heen een grote rol heeft gespeeld, benadrukt ook Gijsel. “Ze gaven kennis door, namen leiderschap op zich en verrijkten de wereld met cultuur en filosofie.” Misschien is het geen toeval dat Angela Merkel op haar 51e bondskanselier van Duitsland werd, dat schrijfster Hella Haasse pas op haar 45e debuteerde … en zo zijn er nog vele anderen.

Het is deze vrouw, die door dezelfde stilte rondom de menopauze, vaak onzichtbaar blijft in onze samenleving. Ondergewaardeerd en zonder plek, terwijl ze juist meer ruimte verdient, net als de menopauze zelf.