Vooral de landen van de G7, de club van grote industriële landen, worstelen met veel interne politieke problemen.
In Frankrijk viel de regering in december 2024 omdat ze er niet in slaagde een begroting goed te keuren. Hoewel er een nieuwe premier is aangesteld, blijven de problemen bestaan en speculeren sommigen dat president Emmanuel Macron voor het einde van zijn termijn in 2027 zal aftreden.
In Duitsland was de regering het afgelopen jaar zo goed als stuurloos. In december stortte de ‘verkeerslichtcoalitie’ van Olaf Scholz uiteindelijk in, waardoor het land zich opmaakt voor verkiezingen.
In Japan verloor de Japanse Liberale Democratische Partij voor het eerst sinds 2009 haar meerderheid, wat waarschijnlijk leidt tot nieuwe verkiezingen.
In Canada is het bijna tien jaar durende leiderschap van Justin Trudeau zopas ten einde gekomen. Zijn populariteit was dramatisch gedaald, en hij stond onder grote druk om af te treden.
In de VS is het uitkijken wat het wordt met een kabinet vol oorlogshaviken, malloten, activistische miljardairs en een autoritaire, impulsieve president aan het hoofd
In het Verenigd Koninkrijk behaalde de sociaaldemocratische premier Keir Starmer een enorme verkiezingsoverwinning, maar na slechts vijf maanden in functie is hij al minder populair dan elke Britse premier in de afgelopen veertig jaar.
In de VS is het uitkijken wat het wordt met een kabinet vol oorlogshaviken, malloten, activistische miljardairs en een autoritaire, impulsieve president aan het hoofd. Met de bestorming van het Capitool stond het land vier jaar geleden heel dicht bij een zeer ernstige politieke crisis.
Het enige land dat stabiel lijkt te zijn is Italië. De extreemrechtse Giorgia Meloni kan (voorlopig) rekenen op enige steun van de kiezers.
Ook buiten de G7 lijkt de democratie wankel. Zuid-Korea kende in december 2024 een mislukte staatsgreep. Vandaag is het land getuige van een complete politieke impasse met pogingen tot arrestatie van de president die afgezet is.
Na mislukte onderhandelingen is een extreemrechtse leider in Oostenrijk belast met het vormen van een regering. Ook België heeft de grootste moeite om een stabiele regering te vormen.
In Nederland is er een zakenkabinet dat na zeer veel moeite tot stand kwam, waar de samenwerking bijzonder moeizaam verloopt en de samenhang heel kwetsbaar is. In november 2024 viel de regering bijna over racistische uitspraken in de ministerraad.
In Roemenië werden de presidentsverkiezingen ongeldig verklaard op basis van zogenaamde ongeoorloofde buitenlandse inmenging en onregelmatigheden in de campagnefinanciering. Maar die beweringen zijn ongegrond.
In veel landen lijken regeringen ofwel fragiel of slechts voor een tijdelijke periode aan de macht te zijn. De regeringen hebben niet alleen moeite om hun eigen land te besturen, maar slagen er ook nog nauwelijks in om hun internationale rol waar te maken.
Oorzaken
Deze instabiliteit heeft verschillende oorzaken. In landen als Japan spelen corruptieschandalen een grote rol, terwijl leiders als Macron en Trudeau hun glans verloren hebben na jaren aan de macht te zijn. Dat zijn zeker factoren die een rol spelen, maar zij verklaren niet de diepere malaise.
Dat zoveel landen op dit moment door politiek onweer gaan toont dat er bredere trends zijn die overal voor problemen zorgen. In zowat alle landen zie je groeivertraging, toenemende fiscale druk, vergrijzing, het afbrokkelen van het politiek centrum en de opkomst van extreemrechts.
Overal staan de begrotingen onder zware druk. De tegemoetkomingen en stimulansen van de overheden tijdens de pandemie en later tijdens de energiecrisis in Europa (gevolg van sancties tegen Rusland), hebben de schuldgraad sterk doen toenemen. Daarnaast is er trage economische groei, zijn er stijgende sociale uitgaven omwille van de vergrijzing en zijn er sterk stijgende defensie-uitgaven omwille van de oorlogskoorts.
Door hun asociaal beleid verliezen de centrumpartijen veel van hun steun en worden ze vroeg of laat electoraal afgestraft
Veel meer schulden maken is niet direct een optie. Wat dan wel? Omdat men niet bereid is om het nodige geld voor het begrotingstekort te zoeken bij de grote vermogens probeert men de factuur, net zoals na de financiële crisis van 2008, door te schuiven naar de werkende bevolking.
Maar dat heeft zijn politieke prijs. Door hun asociaal beleid verliezen de centrumpartijen veel van hun steun en worden ze vroeg of laat electoraal afgestraft.
In Groot-Brittannië bijvoorbeeld veroorzaakten belastingverhogingen, bedoeld om de financiën op orde te brengen, een flinke daling in de populariteit van Starmer’s regering. In Frankrijk viel de regering precies over de financiering van dit begrotingstekort. In België verlopen de regeringsonderhandelingen omwille van die reden zo moeizaam en in Oostenrijk zijn ze omwille daarvan mislukt.
Daar komt nog de factor migratie bij. Omwille van de vergrijzing geraken vandaag heel wat knelpuntberoepen niet ingevuld en is er hoe langer hoe meer nood aan arbeidsmigratie. Duitsland bijvoorbeeld heeft jaarlijks 400.000 geschoolde immigranten nodig omdat de vergrijzende beroepsbevolking krimpt. In de andere landen is de situatie nauwelijks anders.
Migratie is met andere woorden een noodzaak. Maar het combineren van besparingen en arbeidsmigratie is wel een perfect recept voor vreemdelingenhaat, wat op zijn beurt een uiterst vruchtbare voedingsbodem is voor extreemrechts.
Vijfenveertig jaar neoliberaal beleid heeft schaarste veroorzaakt in sociale voorzieningen en middelen. Dat wakkert een perverse concurrentie aan tussen mensen die er op aangewezen zijn. Het lokt de foute maar begrijpelijke vraag uit wie er al dan niet recht op heeft. De ‘ander’ of de ‘buitenstander’ wordt dan al rap gezien als een bedreiging voor de eigen welvaart.
Zo ontstaat er een spiraal van verrechtsing en weet extreemrechts zijn electoraat gestaag uit te breiden
De afbraak van de welvaartsstaat leidt dus bijna vanzelf tot sociaal protectionisme en welvaartschauvinisme. Het zaait verdeeldheid en zet mensen tegen elkaar op. Het is de ideale voedingsbodem voor de slogan ‘eigen volk eerst’.
De hierboven geschetste trends maken dat extreemrechts de wind in de zeilen heeft. En die wind wordt nog aangewakkerd door de traditionele partijen. Opgezweept door het succes van extreemrechts schuiven zij steeds verder op naar rechts. In plaats van de sociaaleconomische oorzaken aan te pakken en de toxische sfeer te counteren nemen ze grote delen van de retoriek en de voorstellen van de extreemrechtse partijen over.
Dat doen zij in de hoop om stemmen af te snoepen van extreemrechts. Maar op die manier normaliseren zij extreemrechts en maken ze die partijen uiteindelijk alleen maar sterker. Als het er op aankomt verkiest de kiezer het origineel boven de kopie. Zo ontstaat er een spiraal van verrechtsing en weet extreemrechts zijn electoraat gestaag uit te breiden.
Offensief
Met de overwinning van Trump in de VS, Meloni in Italië, Orban in Hongarije, Wilders in Nederland en de sterke scores bij de parlementsverkiezingen van Le Pen in Frankrijk, AfD in Duitsland en het Vlaams Belang bij ons, voelt extreemrechts zich sterker en zekerder dan ooit. Ze zijn geen paria meer en gaan in de aanval.
Boegbeeld van dit offensief is Elon Musk. Deze miljardair maakt er een sport van om overal waar hij kan verkiezingen te beïnvloeden en extreemrechts te boosten.
Bij de presidentsverkiezingen in Venezuela in juli 2024 was Musk bijzonder actief. Via zijn kanaal X verspreidde hij fake news om de extreemrechtse presidentskandidaat te steunen. Toen bleek dat Maduro gewonnen had beschuldigde hij de Venezolaanse regering van “grote verkiezingsfraude”.
Het is ook Musk die in 2019 de extreemrechtse staatsgreep tegen de democratisch gekozen president van Bolivia, Evo Morales openlijk steunde. Later schreef hij via X: “We plegen een staatsgreep tegen wie we maar willen! Handel het af”.
De traditionele politiek lijkt weinig antwoorden te hebben op de politieke malaise
In het Verenigd Koninkrijk moedigde hij de voorbije zomer de extreemrechtse relschoppers aan en verleent hij openlijke steun aan de extreemrechtse partij Reform. Op X vroeg hij zich af of “Amerika het Britse volk moet bevrijden van zijn tirannieke regering”.
In heel Europa haalde Musk de krantenkoppen door op X te posten: “Alleen de AfD kan Duitsland redden”.
Trump doet ook zijn duit in het zakje. Zo heeft hij er alles aan gedaan om Trudeau te vernederen, door Canada te omschrijven als de 51e staat van Amerika en de premier als de “gouverneur”.
In de politieke wereld in de mainstreammedia is er heel wat heisa geweest over Russische inmenging bij verkiezingen, denk maar recent aan de presidentsverkiezingen in Roemenië. Voor zover die al zou bestaan, is ze in elk geval peanuts in vergelijking met wat Musk vandaag ten toon spreidt.
Uitweg
De traditionele rechtse partijen kijken machteloos toe terwijl Trump en Musk banden smeden met de extreemrechtse partijen in hun landen. De traditionele politiek lijkt weinig antwoorden te hebben op de politieke malaise, en figuren als Trump en Musk zijn goed bezig olie op het vuur te gooien.
Om het tij te keren zijn minstens twee zaken nodig. Vooreerst moeten de traditionele partijen hun eigen identiteit herwinnen. Op basis van hun oorspronkelijke principes en waarden moeten zij een maatschappijvisie promoten in plaats van delen van het extreemrechts gedachtengoed te kopiëren.
Ten tweede moeten zij breken met het asociaal beleid van de afgelopen 45 jaar. In plaats van de sociale welvaartstaat verder af te breken moeten ze een nieuw sociaal contract sluiten. Concreet wil dat zeggen dat er publieke investeringen nodig zijn in huisvesting, onderwijs en sociale diensten.
Een nieuw sociaal contract valt onmogelijk te rijmen met de ambitieuze plannen om de defensiebudgetten te verhogen
Dat zijn cruciale factoren om het fundamenteel vertrouwen in de politiek te herstellen, om de sociale integratie te bevorderen en om de toenemende spanningen binnen de samenleving te voorkomen.
Zo’n sociaal contract veronderstelt dat we het neoliberale dogma van besparingen definitief achter ons laten. Zo’n contract valt ook onmogelijk te rijmen met de ambitieuze plannen om de defensiebudgetten te verhogen. De cijfers die circuleren zijn hallucinant. Meer tanks betekenen minder pensioen, meer jachtvliegtuigen betekenen minder geld voor onderwijs, gezondheidszorg of andere publieke dienstverlening.
Op dit moment zien we dat de politici er niet in slagen om het tij te doen keren. Zij maken het alleen maar erger. Om tot een nieuw sociaal contract te komen en de traditionele partijen te behoeden voor de extreemrechtse verleiding zal er druk nodig zijn vanuit het middenveld, met hierin een cruciale rol voor vakbonden.
Meer dan ooit is het middenveld belangrijk om de democratie te vrijwaren.
Lees ook:
– Is Trump een fascist?
– Migratie: hoe extreemrechtse dreiging neutraliseren?
– Oorlogskoorts: Verhoging militaire uitgaven zal sociale kaalslag veroorzaken
Bronnen:
– The world’s leading democracies are struggling to govern
– Der Westen wackelt
