“The snow falling faintly through the universe and faintly falling, like the descent of their last end, upon all the living and the dead.” Deze frase uit The Dead van James Joyce, door Hollywood avonturier en filmmaker John Huston in 1987 al betoverend gevisualiseerd in zijn vanuit een rolstoel geregisseerde testamentfilm, vormt zowat de rode draad door de gesprekken in Pedro Almodóvars empathische, zachtmoedige euthanasiefilm The Room Next Door (2024). Een Joycewaardige weemoedige mijmering over leven en dood gedrenkt in een poëtische viering van schoonheid.

Een tranentrekker is The Room Next Door, mede door het subtiele spel van Tilda Swinton en Julianne Moore als twee vriendinnen die elkaar én een waardig levenseinde koesteren, absoluut niet. Maar het is wel een donkere, melancholische ‘vrouwenfilm’ van Pedro Almodóvar. De 75-jarige cineast geeft het in zijn “onvolledige en enigszins cryptische autobiografie” De laatste droom ook aan, “in deze nieuwe eeuw ben ik somberder geworden, soberder ook en melancholischer, met minder zekerheden, onzekerder en angstiger”.

Pedro Almodóvar. Filmmaker én schrijver.

Bioscoop als leerschool

Pedro Almodóvar (°1949) groeit op in de arme Spaanse regio La Mancha tijdens de ijzeren dictatuur van Franco. Door een gebrek aan middelen (zijn ouders kunnen amper de touwtjes aan elkaar knopen) en mogelijkheden (het fascistische regime sloot alle filmscholen) kan Almodóvar enkel in de bioscoop terecht voor zijn filmopleiding.

“Cinema zorgde voor mijn opvoeding,” zou hij later benadrukken, “veel meer dan de opvoeding waar de priesters voor zorgden”. Priesters die, zoals uit zowel zijn filmoeuvre als uit de roman De laatste droom blijkt, samen met het spook van het franquisme een traumatische onderstroom in zijn werk opleverden. “Onze opvoeding ging over schuld, zonde, straf.” Met die gevoelens blijft Almodóvar afrekenen.

The Room Next Door van Pedro Almodóvar.

De Madrileense beweging

Almodóvar verhuist als twintiger naar Madrid, leert zelf films maken met een Super 8 camera en tracht financieel rond te komen met kleine, tijdelijke jobs. Met dank aan een maatschappelijke omwenteling wordt hij uiteindelijk filmmaker. De dood van Franco en de overgang naar een democratisch Spanje leiden in de jaren zeventig tot een tegencultuur (gebed in de socioculturele beweging La Movida Madrileña) en een euforisch gevoel van creatieve vrijheid.

Radicale, experimentele en kritische kunst bloeit en de rebelse en openlijk homoseksuele Almodóvar groeit uit tot een underground legende met kortfilms als Fuck Me, Fuck Me, Fuck Me, Tim (1978). Zijn langspeelfilm debuut, de donkere komedie Pepi, Luci, Bom y otras chicas del montón (1980), weerspiegelt een tijdsgeest waarin de moraliteit van het Franco tijdperk in mootjes wordt gehakt en het hedonisme hoogtij viert.

Vrijheid en plezier primeren daarbij voor rebel Almodóvar wel op de kritische stem, de subversieve creatieve drang (Luis Buñuel en Carlos Saura waren subversiever in het omzeilen van beperkingen). “Ik kreeg de reputatie van ‘enfant terrible’ maar ik heb nooit iemand trachten te choqueren,” zegt Almodóvar daarover zelf, “het was gewoon mijn manier om verhalen te vertellen, de wereld rondom mij te observeren”.

The Room Next Door van Pedro Almodóvar. Tilda Swinton.

Van uitbundig naar klassiek

Een wereld vol waarden en zaken die de filmmaker boeien: vrijheid, onafhankelijkheid, feminisme, liefde, seks en anti-chauvinisme. Tijdens de jaren tachtig draait de cineast met zijn productiemaatschappij El Deseo (het verlangen) rebelse films die wild, uitbundig, extreem, tegendraads en bijzonder kleurrijk zijn. Campy melodrama’s waarin het establishment, de male gaze, conventies, traditionele opvattingen over identiteit en conservatieve moraliteit onder vuur liggen. Met salvo’s donkere humor en anarchistische energie.

Laberinto de pasiones (1982), Entre Tenieblas (1983), Matador (1986) en La ley del deseo (1987) zijn nog het werk van een rebelse outsider maar met Mujeres al borde de un ataque de “nervios” (1988) en Átame! (1989) stuurt Almodóvar richting mainstream. Zijn oeuvre zou kleurrijk blijven maar de scherpe kantjes gingen er af. Dat resulteert in flauwe Douglas Sirk hommages zoals Tacones Lejanes (1991) en hysterische donkere komedies als Kika (1993) maar ook in fraaie staaltjes klassieke cinema genre Todo sobre mi madre (1999), La mala educación (2004), Volver (2006) en Los abrazos rotos (2009).

The Room Next Door van Pedro Almodóvar. Julianne Moore.

De gekalmeerde rebel

Met de jaren gaat Almodóvar meer ingetogen filmen en milder klinken. Hedonistische pamfletten maken plaats voor introspectie en melancholie. Vooral Julieta (2016) en Dolor y gloria (2019) zijn terugblikken waarin nostalgie en pijn verstrengelen. Na twee kortfilm vingeroefeningen – The Human Voice (2000) en Strange Way of Life (2023) – realiseert Almodóvar met The Room Next Door (2024) zijn eerste Engelstalige langspeelfilm.

Opnieuw een vrouwenfilm, geïnspireerd op Sigrid Nunezs roman What Are You Going Through, die met thema’s als ouderdom en dood wat van een zelfonderzoek heeft. Visueel gesitueerd in het universum van Almodóvar (qua kleurgebruik, locatie en verwijzingen naar kunst) maar met een sobere  mise-en-scène. The Room Next Door draait zo goed als volledig rond de even intieme als intense gesprekken tussen twee tegenpolen vertolkt door twee (ingetogen acterende) steractrices.

Julianne Moore (Far from heaven, May December) speelt een schrijfster (Ingrid) die ingaat op een bijzonder verzoek van een door Tilda Swinton (We need to talk about Kevin, Asteroid City) vertolkte doodzieke vriendin (oorlogscorrespondente Martha). Aanvankelijk aarzelend maar na een tijdje met gedrevenheid begeleidt ze het palliatieve traject van een vrouw met wie ze een ex-geliefde Damian (John Turturro, Barton Fink) deelt. Ze heeft niets actief te doen en Martha houdt de regie in handen maar gewoon aanwezig zijn is voor Ingrid al moeilijk (want emotioneel belastend) genoeg.

The Room Next Door van Pedro Almodóvar. John Turturro en Julianne Moore.

Onderhuidse onrust

Ingrid en Martha zijn door het leven, en in het aangezicht van de dood, gekalmeerd. Net als Pedro Almodóvar. De toon van The Room Next Door is mild. Maar ook somber. Almodóvar verrast door zijn bijzonder virulente maatschappij kritiek. Het hedendaagse Amerika wordt stevig op de korrel genomen en via Damians oprispingen belicht de klimaatpessimist ook de ecologische rampen veroorzaakt door de mens. Om via het aanvaardingsproces van de twee vrouwen een symbolische waarschuwing te lanceren: wegkijken is geen oplossing.

The Room Next Door is grand cru Almodóvar. Een wonderlijke meditatieve bespiegeling op de eindigheid van het menselijk bestaan, de existentiële crisis van artistieke geesten en de impact van een ontspoord klimaat. Een mild melodrama dat door de emotionele intensiteit en de onderhuidse onrust blijft nazinderen. Schoonheid, kwetsbaarheid en verzet vormen de motor van Almodóvars leven en zijn vitale maar ook ietwat bittere fictie.

The Room Next Door van Pedro Almodóvar.

Verzonnen dromen

Dat fictie nodig is om het leven draaglijk te maken, is een boodschap die Pedro Almodóvar meegeeft in De laatste droom, een bundeling van twaalf korte verhalen met autobiografische inslag. Het feitenrelaas is ver af maar de filmmaker vertelt wel een verhaal over zijn moeder – die de brieven die zij voorlas aan ongeletterde dorpsgenoten opsmukte zodat ze overeenstemden met wat ze wilden horen – om aan te geven hoe levensnoodzakelijk leugens kunnen zijn.

“Ze heeft me iets geleerd dat van cruciaal belang is voor  mijn werk,” schrijft Almodóvar, “het verschil tussen fictie en werkelijkheid, en hoe de werkelijkheid moet worden aangevuld met fictie om het leven gemakkelijker te maken.” Haar improvisaties “maakten me duidelijkheid dat de werkelijkheid fictie nodig heeft om completer, aangenamer, leefbaarder te worden. Voor een verteller van verhalen is dat een cruciale les, die in de loop der jaren steeds dieper bij me is ingedaald.”

The Room Next Door van Pedro Almodóvar.

Dit lezen we in het pakkende titelverhaal De laatste droom, waar de cineast vertelt over het laatste bezoek aan zijn stervende moeder. Almodóvar mijmert over de droom waaruit ze wakker werd (“over welke storm zal mijn moeder hebben gedroomd, in haar laatste droom?”). Een volbloed autobiografie is dit boek niet geworden, ook al zit in elk verhaal wel een stukje van zijn leven. Dat vloeit ongetwijfeld voort uit Almodóvars dubbel gevoel: “Over het algemeen verveelt het me om over mezelf te schrijven, maar zelf lees ik graag schrijvers of kunstenaars die over zichzelf vertellen, die over zichzelf schrijven.”

Vervormde spiegel

“Als je een uitputtende boekhouding van je leven wilt bijhouden, inclusief de kleinste onbenulligheden, ligt de lol er denk ik in om de gegevens uit jezelf te extraheren en je ze te herinneren en vorm te geven aan de hand van woorden”, stelt Almodóvar, “ik denk dat dat spel is, de reflectie, het jezelf gereflecteerd zien op papier, alsof dat een spiegel is”.

In die spiegel herkennen we het werk van de regisseur. Het bezoek (een afrekening met het misbruik van een pater-directeur) voert ons naar La mala educación terwijl in andere verhalen (waaronder De spiegelceremonie, een briljant vampier avontuur) steevast zijn geliefde outsiders opduiken. Het zijn snapshots, fragmenten die herinnering en observatie verstrengelen in autobiografische fictie. Scènes uit films, waaronder Dolor y gloria, ook.

The Room Next Door van Pedro Almodóvar.

Almodóvars wereld

“Via deze verhalen kan je het universum zien waarin ik leef,” aldus Almodóvar in The Guardian, “mijn mentaliteit en de manier waarop in met bepaalde thema’s omga”. De patio’s van La Mancha waar vrouwen zongen en vertelden, de migraine die de filmmaker jarenlang teisterde, het misbruik van de Salesianen, … Allemaal fragmenten, flarden leven uit een ver verleden die zijn bestaan kleurden en nu opduiken in De laatste droom. Doordrongen van emoties. Verwikkeld in verzonnen plots.

In Te veel genre- en genderwisselingen, Verslag van een ledige dag en Een slechte roman dringen we het diepst door tot de psyche van Almodóvar. ”Het heeft lang geduurd, en er zijn tamelijk veel films overheen gegaan, voordat ik voor mezelf kon erkennen dat ik geen goede romanschrijver zou zijn.” “Mijn eenzaamheid is het gevolg van het feit dat ik me om niemand anders heb bekommerd dan om mezelf.” “Mijn relatie met de ontrouwe, zelfs wrede León was niet alleen een opoffering. Ik heb me er ook aan verrijkt, op alle mogelijke manieren, en hij was voor mij de beste leerschool.”

The Room Next Door van Pedro Almodóvar. Franse filmposter. Met knipoog naar François Truffauts La femme d’à côté.

Madre

“Mijn leven heeft geen zin als ik het niet met anderen deel.” De laatste droom is naast de “enigszins cryptische autobiografie” ook een liefdesverhaal, een ode aan Almodóvars moeder. Gedrenkt in schuldgevoelens: “Was ik attenter geweest, dan had ik haar achternaam onderdeel van mijn publieke naam laten zijn, wat zij graag had gezien. ‘Je heet Pedro Almodóvar Caballero! Wat is dat voor flauwekul, alleen Almodóvar!’ zei ze een keer tegen me, boos bijna.”

Dat zet hij recht door het titelverhaal af te sluiten met kapitalen: PEDRO ALMODÓVAR CABALLERO. De bundel eindigt met wat een goed begin van een traditionele autobiografie zou kunnen zijn: “Ik ben begin jaren vijftig geboren, een ongelukkig tijdperk voor de Spanjaarden, maar een goudmijn voor de film en de mode.” Die goudmijn leverde al wonderlijke films op. Nu aangevuld met twee zachtmoedige filmische en literaire parels: The Room Next Door en De laatste droom.

De laatste droom. Pedro Almodóvars eerste roman.

Pedro Almodóvar, De laatste droom (El último sueño, vertaling Peter Valkenet), Uitgeverij Meridiaan, 2024, Amsterdam, 256 pagina’s.

THE ROOM NEXT DOOR van Pedro Almodóvar. Spanje-Verenigde Staten, 2024, 107’. Met Julianne Moore, Tilda Swinton, John Turturro. Scenario Sigrid Nunez & Pedro Almodóvar. Muziek Alberto Iglesias. Fotografie Eduard Grau. Montage Teresa Font. Production Design Inbal Weinberg. Art Director Gabriel Liste. Distributie Alternative. Release 8 januari 2025.

The Room Next Door. Pedro Almodóvars eerste Engelstalige film.