1. (Post-)koloniale geschiedenis

De oorzaken van de sociale en politieke problemen in Syrië gaan terug tot de koloniale en postkoloniale geschiedenis. Van de zestiende eeuw tot aan de eerste wereldoorlog maakte Syrië, samen met Libanon waarmee het een geheel vormde, deel uit van het Ottomaanse rijk.

Na WOI werd het een mandaatgebied van Frankrijk en werd Libanon afgesplitst. Gedurende die vierhonderd jaar nam de sektarische verdeeldheid toe.

Sektarisme verwijst naar stromingen binnen een godsdienst die zich onderscheiden door hun exclusieve, vaak strikte interpretaties van religieuze voorschriften en doctrines. Zij zijn meestal intolerant tegenover andersgelovigen of mensen van hun eigen religie die er andere, minder strikte interpretaties en praktijken op nahouden.

Gedurende vierhonderd jaar nam de sektarische verdeeldheid toe

Frankrijk bevoordeelde bepaalde religieuze minderheden, zoals de Alawieten, en zaaide daarmee verdeeldheid die de Syrische politiek tot op de dag van vandaag beïnvloedt.

Alawieten zijn een afsplitsing van de sjiitische islam en wonen voornamelijk in Noordwest-Syrië, delen van Turkije en Libanon. In Syrië maken ze ongeveer 12 procent van de bevolking uit. Het was vooral op die groep dat president Assad steunde.

2. De Baath-partij

De partij die Bashar Hafiz al-Assad leidde is de Baath-partij. Die werd opgericht in de jaren 1940. De partij stond voor panarabisme en sociale gelijkheid. Panarabisme is een beweging die ijvert voor het verenigen van de Arabische volkeren en naties van het Midden-Oosten en Noord-Afrika.

Vader Assad regeerde met een mix van stabiliteit, staatsgeleide economie en brute onderdrukking van oppositiegroepen

Toen de partij in 1963 de macht greep, volgden landbouwhervormingen en een machtsverschuiving van de stedelijke elite naar plattelandsbevolking en religieuze minderheden.

Hafez al-Assad, de vader van Bashar Hafiz al-Assad regeerde van 1970 tot 2000 met een mix van stabiliteit, staatsgeleide economie en brute onderdrukking van oppositiegroepen.

3. Neoliberalisme

De Baath-partij, ooit bekend om staatsgeleide ontwikkeling, voerde in de jaren 2000 een neoliberaal hervormingsbeleid door. Privatiseringen en het terugschroeven van landbouwsubsidies verzwakten het sociale vangnet, terwijl het economisch voordeel naar een stedelijke elite en de bourgeoisie ging.

Corruptie nam toe en bondgenoten van de regering verrijkten zich met monopolistische bedrijven. Deze hervormingen deden afbreuk aan het sociale pact dat bestond onder Hafez al-Assad (Bashars vader). Vooral jongeren raakten werkloos en economisch kwetsbaar, waardoor de sociale onrust toenam.

4. Arabische lente

In 2011 brak in Deraa een opstand uit die aanvankelijk vreedzaam was. De protesten, geïnspireerd door de Arabische Lente, richtten zich tegen corruptie, werkloosheid en het gebrek aan politieke vrijheid. Werkloze jongeren, studenten en mensen die eerder hervormingen hadden geëist via de zogeheten Damascus-lente (2000) sloten zich aan.

De neoliberale hervormingen deden afbreuk aan het sociale pact, waardoor de sociale onrust toenam

De economische druk op Syrië was aanzienlijk. Zo dwong een reeks droogtes tussen 2006 en 2010 ongeveer 1,3 miljoen Syriërs hun dorpen te verlaten. Bovendien zette de opvang van zo’n 1,2 miljoen vluchtelingen uit Irak, na de Amerikaanse inval in 2003, de sociale voorzieningen verder onder druk.

Kaart: cacahuate & Globe-trotter, Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0

5. Burgeroorlog

Vanaf 2011 sloegen de protesten steeds vaker om in geweld door het hardhandig optreden van de Syrische politie en het leger enerzijds en door de opkomst van sektarische milities en buitenlandse inmenging anderzijds.

Interne tegenstellingen, bijvoorbeeld tussen stedelijke elites en het platteland, en tussen verschillende religieuze groepen (soennieten, Alawieten, christenen), werden steeds groter.

Islamistische groepen wonnen aan invloed en gaven de opstand een andere wending

Islamistische groepen zoals de Moslimbroederschap, Al-Qaeda en later ISIS, wonnen aan invloed en gaven de opstand een andere wending. De vreedzame opstand sloeg over in een gewapende burgeroorlog.

De jihadistische groepen konden rekenen op financiële en militaire steun uit het Westen, Turkije en de Golfstaten. Assad zelf zocht en vond steun bij Iran, Rusland en de Hezbollah uit Libanon. De inmenging van al die diverse regionale en internationale machten wakkerde de oorlog verder aan.

6. De val

Uiteindelijk kwam Assad ten val onder de gecombineerde impact van interne verdeeldheid, militaire druk en economische neergang. Corruptie en hervormingen die niet goed uitpakten voor brede lagen van de bevolking, ondermijnden zijn gezag.

Rusland, Iran en Hezbollah waren niet langer bereid of in staat om Assad bij te staan

Gewapende oppositiegroeperingen kregen steun van buitenaf, terwijl de oorlog de economie grotendeels verwoestte en de regering zijn basis niet meer kon onderhouden.

De steunheren Rusland, Iran en Hezbollah waren niet langer bereid of in staat om Assad voldoende militair bij te staan. Rusland had andere katten te geselen in Oekraïne en Israëlische aanvallen op militaire doelwitten in Syrië, Libanon en Iran verhinderden Iran en Hezbollah om de Syrische regering te verdedigen.

7. Nieuwe leider en toekomst

De machtswisseling resulteerde in een nieuwe leider, Al-Jolani. Hij is een voormalig kopstuk van Al-Qaeda en staat aan het hoofd van Hay’at Tahrir al-Sham (HTS), gevormd in 2017 uit Al-Qaeda-formaties en diverse militaire krachten waaronder enkele duizenden Oeigoeren. HTS kreeg steun van Turkije, de VS en Israël.

HTS heeft de belangrijkste steden veroverd, maar controleert nog grote stukken van Syrië niet. Turkije aast op gebieden in het noorden en Israël heeft een deel van het zuiden bezet. In het noordoosten hebben Koerden een autonoom gebied. In het centrum zijn milities van ISIS nog steeds actief.

Naast HTS zijn er nog tal van andere milities actief en het is zeer de vraag of Al-Jolani er in zal slagen om die allemaal te vereniging. Een scenario zoals in Libië is niet uitgesloten.

Het is ook de vraag hoe tolerant HTS zich zal opstellen ten aanzien van andere geloofsopvattingen. De laatste weken heeft Al-Jolani zich een gematigd imago aangemeten, maar in het gebied waar hij voorheen de scepter zwaaide zijn bijvoorbeeld vrouwen op aanvoeren van HTS omwille van “overspel” gestenigd.

Er zijn ook andere signalen. Een kerstboom werd in brand gestoken en in Homs was er een gewapende schermutseling naar aanleiding van de vernietiging van een Alawi-heiligdom door HTS aanhangers. Het is uitkijken of Syrië niet afglijdt naar Afghaanse toestanden.

*                      *                      *

Het Syrische conflict ontstond uit een samenspel van historische onrechtvaardigheden, economische hervormingen en externe inmenging.

Hoewel de val van Assad een einde lijkt te maken aan decennia van autocratie, blijft de toekomst van Syrië onzeker door blijvende sektarische en sociale spanningen. Inzicht in de historische en structurele oorzaken is onontbeerlijk om tot duurzame oplossingen te komen.

Bronnen:

– Syrie: les origines du conflit
– 10 punten over de val van Bashar al-Assad’s Syrië
– VS-leger steunde offensief van Syrische rebellen dat Assad omverwierp