“Ik denk dat ik misschien ADHD heb.” Het aantal vrienden dat me dit vertelde, valt niet meer bij te houden. Zelf kreeg ik na een heleboel tests een papier met een officiële diagnose waarop staat dat ik van het ‘onoplettende type’ ben. Dat kon iedereen die me een beetje kent ook wel zonder tests zeggen, maar goed.

Ik ben in ieder geval niet alleen. Zo’n 5 tot 7 procent van de kinderen in ons land zou ADHD hebben. Bij volwassenen is dat 3 tot 4 procent. En die aantallen lijken enkel toe te nemen. In minder dan tien jaar tijd is er een stijging van 20% in medicatievoorschriften voor kinderen en jongeren waargenomen.

Die stijging zou er natuurlijk mee te maken kunnen hebben dat de aandoening meer bekend is, maar ik kan me maar moeilijk aan de indruk onttrekken dat er meer aan de hand is.

Ik ben snel afgeleid, maar we worden met z’n allen ook de hele tijd afgeleid

Wanneer ik de radio opzet, hoor ik hyperactieve presentatoren. Wanneer ik het nieuws volg, heb ik het gevoel dat men steeds sneller van hype naar hype gaat. Eerst was het Tom Waes, dan Sven Pichal, en morgen is het weer wat anders. Het zal vast wel kloppen dat ik snel afgeleid ben, maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat we met z’n allen ook de hele tijd afgeleid worden.

Ik keek daarom naar de Pano-reportage over de kwestie, waarin terecht vragen werden gesteld bij de toename van het aantal diagnoses, maar bleef toch op mijn honger zitten. Is het probleem niet, zo vroeg ik me af, dat diagnoses – ook als ze kloppen – enkel op het individu gericht zijn en de samenleving buiten beschouwing laten?

Dus deed ik de test. Ik nam de DSM erbij, overliep de verschillende kenmerken, en de uitkomst was duidelijk: onze samenleving heeft ADHD. Geloof je me niet? Volg maar even mee.

Onoplettendheid

De letters ADHD staan voor attention deficit hyperactivity disorder, wat vrij vertaald kan worden als aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit. Het eerste hoofdkenmerk van ADHD is onoplettendheid.

Minstens 6 (voor volwassenen 5) van de volgende symptomen moeten minstens 6 maanden aanwezig zijn: maakt slordige fouten, heeft vaak moeite om de aandacht vast te houden bij taken, lijkt vaak niet te luisteren als er tegen hem of haar gesproken wordt, volgt aanwijzingen niet volledig op of maakt taken niet af, vermijdt vaak taken die een langdurige inspanning vereisen, raakt vaak dingen kwijt, wordt gemakkelijk afgeleid door externe prikkels, is vergeetachtig bij dagelijkse activiteiten.

Laten we een aantal kenmerken overlopen.

Moeite om de aandacht vast te houden

Een studie bij Amerikaanse studenten zette trackingsoftware op hun laptops om na te gaan wat ze op een dag deden en ontdekte dat ze gemiddeld elke vijfenzestig seconden van taak veranderen.

Bij volwassenen is het niet veel beter. Uit een studie door Gloria Mark, professor aan de Universiteit van Californië, blijkt dat de gemiddelde volwassene die op een kantoor werkt gemiddeld drie minuten aan één taak werkt.

Uit een studie door professor Michael Posner van de Universiteit van Oregon blijkt dat als je op iets focust en onderbroken wordt, het gemiddeld 23 minuten duurt voor je opnieuw hetzelfde niveau van focus bereikt. Maar de gemiddelde kantoorarbeider krijgt op een doordeweekse dag nooit een uur waarop hij of zij kan doorwerken zonder onderbroken te worden.

Vermijdt taken die een langdurige inspanning vereisen

Is het dan verbazingwekkend dat we ook moeite hebben met taken die een langdurige inspanning vereisen? Het aantal jongeren tussen 12 en 25 jaar dat nooit voor plezier leest, is in tien jaar tijd verdubbeld van 25% naar 50%.

En dan heb ik het alleen nog maar over de taken die een langdurige inspanning vergen van het individu. Hoeveel beroerder is het niet gesteld met taken die een langdurige inspanning vergen van ons als samenleving, zoals pakweg de ecologische crisis?

Het valt moeilijk te ontkennen dat de samenleving deze symptomen in de hand werkt

Gemakkelijk afgeleid door externe prikkels

We zijn – of juister, we worden – voortdurend afgeleid. Niet in het minst door sociale media, die letterlijk werken als een soort gokmachines, ontworpen om onze aandacht te stelen.

Stel dat je een GPS had die je, terwijl je naar je bestemming navigeert, voortdurend andere bestemmingen zou voorstellen, dan zou je daar ongetwijfeld gek van worden. Laat dat nu net precies zijn hoe sociale media werken. Je vindt nooit terug wat je zoekt en eindigt altijd al scrollend door zaken waar je niet naar op zoek was.

In Vlaanderen besteden mensen gemiddeld maar liefst 3 uur per dag aan hun smartphone. Het grootste deel van die tijd gaat naar sociale media. 23% van de Vlamingen voelt zich verslaafd aan hun smartphone. Bij jongeren tussen de 18 en 24 jaar is dat 35%.

Slordig, vergeetachtig, …

Neem daar nog eens bij dat maar liefst 10% van de Belgen kampt met een chronisch slaaptekort, ook iets dat vaak in verband wordt gebracht met ADHD trouwens. Zou het dan niet een klein wonder zijn als dit, in combinatie met al dat wisselen tussen taken en al die afleiding, niet voor meer slordige fouten zou zorgen?

Verder weet iedereen dat iemand die gemiddeld drie uur per dag op de smartphone zit, vaak het gevoel geeft niet te luisteren wanneer er tegen die persoon gesproken wordt. Is het niet gewoon logisch dat als je om de zoveel minuten onderbroken wordt, je dan moeite hebt met het afwerken van taken? Wie wordt er niet vergeetachtig en raakt geen spullen kwijt wanneer je doodmoe bent, allerhande zaken moet combineren en dan ook nog eens de hele tijd afgeleid wordt?

Is onze samenleving snel afgeleid, dan is ze zéker hyperactief

Natuurlijk wil dat niet zeggen dat iedereen evenveel spullen kwijtraakt of evenveel zaken vergeet als ik doe. Individuele diagnoses kunnen best accuraat zijn, en het zal vast wel zo zijn dat bepaalde mensen meer aanleg hebben om deze symptomen te ontwikkelen, maar het valt moeilijk te ontkennen dat de manier waarop onze samenleving georganiseerd is, deze symptomen ook sterk in de hand werkt.

Hyperactiviteit

Naast onoplettendheid is hyperactiviteit het tweede hoofdkenmerk van ADHD.

Symptomen zijn hier: onrustig bewegen, vaak wiebelen, een gevoel van rusteloosheid, moeilijk kunnen ontspannen, altijd in de weer zijn of handelen alsof men door een motor wordt gedreven, excessief veel praten, antwoorden geven voordat de vraag is afgemaakt, moeite met zijn/haar beurt afwachten, bezigheden van anderen verstoren of zich opdringen door bijvoorbeeld anderen in een gesprek te onderbreken.

Is onze samenleving snel afgeleid, dan is ze zéker hyperactief.

De Grote Versnelling

Onze samenleving wordt letterlijk door motoren gedreven, en wij moeten steeds sneller meedraaien. De Britse schrijver Robert Colville spreekt over ‘de Grote Versnelling’. We zijn steeds druk, druk, druk bezig, en alles moet steeds sneller.

We zijn allemaal gehaast en staan allemaal geïrriteerd in de file

Een onderzoek uit 2007, uitgevoerd door de Britse psycholoog Richard Wiseman, mat de loopsnelheid van voetgangers in 32 steden wereldwijd. De resultaten toonden aan dat mensen gemiddeld 10% sneller liepen dan in een vergelijkbare studie uit de jaren 90. Een studie bij radionieuwslezers op Radio 1 toonde een significante stijging in spreeksnelheid.

Wanneer ik het onderbreken van iemand in een gesprek als symptoom lees, moet ik spontaan aan de presentatoren van televisieprogramma’s denken die hun gasten geen drie zinnen achter elkaar kunnen laten zeggen zonder ze te onderbreken. Wanneer ik moeite met op zijn/haar beurt wachten, excessief veel praten of antwoord geven voordat de vraag is afgemaakt lees, denk ik dan weer aan politici in diezelfde televisieprogramma’s.

Stress

We zijn allemaal gehaast en staan allemaal geïrriteerd in de file. De toenemende drukte gaat gepaard met toenemende stress, dé ziekte van deze tijd. Net voor zijn dronken ongeval presenteerde Tom Waes er nog een televisieprogramma over.

Een onderzoek uit 2019 toonde aan dat 63% van de Belgische beroepsbevolking stress rapporteerde. In 2023 liep 15% van de werknemers een hoog risico op burn-out, wat ruim 40% meer is dan tien jaar eerder. Moeten we dan verbaasd zijn dat steeds meer mensen ook vaak onrustig bewegen, wiebelen, zich rusteloos voelen of moeilijk kunnen ontspannen?

Natuurlijk, sommige mensen vertonen deze symptomen meer dan anderen, maar misschien is het wel nuttiger om hen te beschouwen als kanaries in de koolmijn die als eersten aanvoelen waar het misloopt in onze samenleving, eerder dan als mensen met een beperking die medicatie nodig hebben om mee te draaien in een wereld die steeds sneller doldraait.

Remedies

De juiste diagnose stellen is belangrijk om de juiste remedies te vinden.

We verliezen onze aandacht niet, ze wordt gestolen

In zijn boek Stolen Focus herkadert Johann Hari de problematiek van aandacht. Het probleem is niet dat je als individu moeite hebt om je aandacht ergens bij te houden. Het probleem is dat onze aandacht collectief gestolen wordt: door werkgevers die ons een gsm cadeau geven zodat ze ons ook na de werkuren nog lastig kunnen vallen, door de adverteerders achter sociale media die er belang bij hebben dat we zo lang mogelijk blijven scrollen, door de druk van de doldraaiende samenleving.

Als de hoofdoorzaak zich daar situeert, doet de remedie dat ook. We kunnen de arbeidsduur verlagen zodat mensen in staat zijn om uit te slapen. We kunnen opkomen voor het recht op deconnectie. We kunnen sociale media in publieke handen brengen en niet langer ontwerpen om ons verslaafd te maken. Een eerste stap hiertoe is het probleem als een maatschappelijk vraagstuk te gaan beschouwen, in plaats van alle verantwoordelijkheid steeds weer af te schuiven op het individu.