De overheid wil dat iedereen een noodplan heeft. Daarom plant het Nationaal Crisiscentrum een nieuwe campagne om de bevolking ‘weerbaar’ te maken in geval van oorlog, klimaatrampen of ander onheil.

“We leven in een nieuw tijdperk,” zo vertelt de Nederlandse generaal Tom Middendorp in De Morgen. “Denk daarbij niet alleen aan extreem weer, maar ook aan hybride oorlogsvoering waarbij kritieke infrastructuur kan worden aangevallen, zoals communicatienetwerken of het elektriciteitsnet.”

Persoonlijk noodplan op maat

We moeten dus op alles voorbereid zijn. De tips vliegen in het rond. Op de door Buitenlandse Zaken opgestelde website www.mijnnoodplan.be kan je – ik verzin dit niet – in 7 stappen een persoonlijk noodplan op maat opstellen. “Neem zo’n plan met de kinderen door en oefen het in,” adviseert Yves Stevens, woordvoerder van het Nationaal Crisiscentrum.

Verder moet je ook een heleboel spullen in huis halen. Voorzie een compacte noodstroomgenerator, een ton stookhout, de nodige benzine, grote gasflessen en een gasfornuis. Voorzie messen, aanstekers, kaarsen, een kopie van je persoonlijke noodplan, 100 liter water, een EHBO-kit en een transistorradio. “Zo’n radio,” zo vertelt diezelfde Yves Stevens, “is misschien nog een leuke tip voor onder de kerstboom.”

Het achterliggende idee van veel tips is dat het in geval van crisis ieder voor zich is

Ik zou niet weten hoe ik al dat gerief zou moeten betalen, laat staan waar ik het in mijn kleine appartementje allemaal kwijt zou moeten. Maar bovenop dat alles moet ook nog eens een grote voorraad voedsel worden ingeslagen. “In een crisissituatie,” legt generaal Middendorp uit, “ontstaat vaak paniek, en slaan mensen aan het hamsteren.” Daarom raadt hij ons aan om zeg maar alvast preventief te hamsteren.

Wantrouwen en ieder voor zich

Er schuilt, zo bedenk ik me wanneer ik dit lees, een bijzonder mens- en wereldbeeld achter dit soort schijnbaar technische tips. Het is een mensbeeld dat doortrokken is van angst en wantrouwen en een wereldbeeld waarin concurrentie domineert.

Het achterliggende idee van veel tips is dat het in geval van crisis ieder voor zich is, dat dan het dunne laagje vernis dat beschaving is verdwijnt en de mens in zijn lelijke gedaante van wolf voor de medemens naar boven komt.

Uit onderzoek naar daadwerkelijke crisissituaties weten we dat het omgekeerde het geval is. Dat we zeker in crisissituaties – kijk naar de coronacrisis – in staat blijken om collectief te handelen. En dat we – kijk naar wat er na overstromingen gebeurt – elkaar helpen.

Een betere voorbereiding op crisissituaties dan allerhande spullen inslaan en noodplannen bedenken voor situaties die per definitie onvoorspelbaar zijn, lijkt mij dus om eens koffie te gaan drinken met je buren. Dat is trouwens hoe dan ook geen slecht idee.

Falende overheid

“Onze zelfredzaamheid is de voorbije decennia te veel gedaald,” zo verwoordt coördinator van de opleiding Rampenmanagement Marc Sabbe de gedachtengang achter de individuele noodplannen die ons worden aangepraat. “We moeten af van het idee dat de overheid ons altijd meteen zal helpen.”

Individuele zelfredzaamheid is een illusie

Het is best opmerkelijk. Een van de voornaamste bestaansredenen van een overheid, zo zou je denken, is dat die moet voorkomen dat crisissituaties zich voordoen. De overheid moet klimaatverandering tegengaan en bescherming bieden in geval van natuurrampen. Ook in het geval van oorlog gaat het niet op om te doen alsof dat iets is dat ons zomaar overkomt en niet iets dat overheden zelf actief veroorzaken.

In plaats van een van haar belangrijkste taken uit te voeren, zegt de overheid nu eigenlijk: trek zelf jullie plan. Het is jullie eigen schuld. Word meer zelfredzaam, word weerbaar. Maar dat idee van individuele zelfredzaamheid is natuurlijk een illusie. Alles van waarde is weerloos en moet daarom collectief beschermd worden.

Enkel het volk redt het volk

Terwijl de wereld op hol dreigt te slaan, lijken onze zogenaamde leiders hun ambitie te beperken tot zo lang mogelijk in het zadel blijven. Vragen we om hulp, dan komen ze niet verder dan een site met enkele bizarre tips waarmee we ons plan dan maar moeten trekken.

Dat we op hen niet moeten rekenen en het zelf moeten doen, is dus al bij al zo gek nog niet bedacht. Alleen zullen we dat dus wel samen moeten doen. Misschien moeten we – als we dan toch koffie drinken met de buren – ook even de tijd nemen om wat acties op poten te zetten om – ik zeg zo maar iets – het kapitalisme omver te werpen.