Niemand had de val van Assad zien aankomen en nog minder dat het zo snel zou gebeuren. Wat verklaart de snelheid waarmee het land onder de voet werd gelopen? Verschillende factoren spelen een rol.

Geïsoleerd

De Syriërs hadden zich de laatste jaren vrijwel unaniem afgekeerd van president Assad. Door de strenge en volgens het internationaal recht illegale economische sancties van het Westen was de economie ingestort en waren grote delen van de bevolking verpauperd.

Voor de economische heropleving zocht Assad toenadering tot de Golfstaten. Hij speelde het echter hard: hij eiste dat die landen wegens hun steun aan de jihadirebellen de wederopbouw van het land zouden financieren. Zij weigerden, onder meer omwille van de betrokkenheid van de Syrische regering bij de productie en verspreiding van captagon, een drug die de Golfregio overspoelde.

Dit versterkte zijn isolement, zowel binnen als buiten Syrië. De corruptie was wijdverbreid en Assad regeerde met zeer harde hand op basis van een sjiitische minderheid (de Alawieten). Na de burgeroorlog was Assad er niet in geslaagd om vrede te herstellen. De helft van de bevolking was ontheemd of naar het buitenland gevlucht.

De Syriërs hadden zich de laatste jaren vrijwel unaniem afgekeerd van president Assad

Grote delen van het land waren niet onder controle. In 2018 bereikte Rusland een verzoening met de verschillende rebellengroepen, maar Assad negeerde het na een paar maanden. Hij zette mensen in de gevangenis en ontnam de autonomie die hij had gegeven aan kleine steden waar ze zich veilig voelden.

Dat verzwakte de militaire positie van Assad. Daar komt bij dat de aanhoudende Israëlische bombardementen op militaire installaties in Syrië de logistieke en materiële capaciteiten van de Syrische strijdkrachten sterk hadden verzwakt.

Van hun kant konden de diverse jihadigroepen rekenen op steun van Turkije, Israël en de VS.

Bondgenoten haken af

Dat alles maakte dat de regering Assad enkel stand kon houden bij gratie van de steun van Rusland, Iran en Hezbollah.

Strategisch gesproken is Syrië voor de Russen zeer belangrijk omwille van de enige warmwaterhaven die ze er hebben in de Middellandse Zee. Maar door de oorlog in Oekraïne was Rusland minder in staat of bereid om Syrië militair bij te springen.

Warmwater haven Tartus. Kaart: cacahuate & Globe-trotter, Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0

Wat grotendeels aan deze situatie heeft bijgedragen was de verzwakking van Hezbollah en Iran in Syrië. De afgelopen maanden hadden Israëlische bombardementen de Iraanse logistiek volledig ontwricht. Dat verhinderde de opbouw van Iraanse troepen om de Syrische regering te verdedigen.

Het dwong ook de strijders van Hezbollah om terug te keren naar Libanon. Zonder de steun van de sjiitische milities uit Iran of de Hezbollah uit Libanon, kon Assad niet overeind blijven en viel Syrië als een rijpe vrucht in de handen van de goed bewapende en georganiseerde jihadistrijders onder leiding van Hayat Tahrir al-Sham (HTS).

Fragmentatie van de oppositie

De oppositiegroepen die Assad verdreven, zijn diep verdeeld. Drie belangrijke fracties – Hayat Tahrir al-Sham (HTS), het pro-Turkse Syrische Nationale Leger (SNA), en zuidelijke rebellen – delen slechts een gezamenlijke vijand: Assad.

HTS, een jihadistische groep, heeft weinig gemeen met de meer heterogene islamistische facties van de SNA en de zuidelijke rebellen. Bovendien bestaan deze groepen zelf uit een lappendeken van interne facties die regelmatig onderling botsen.

Wat grotendeels aan deze situatie heeft bijgedragen was de verzwakking van Hezbollah en Iran in Syrië

Er is geen coördinatie of overkoepelende structuur tussen deze groepen. Dit gebrek aan eenheid maakt een vreedzame overgang of stabiele machtsdeling onwaarschijnlijk.

De voormalige Syrische oppositiecoalitie (CNS) is vrijwel irrelevant geworden, terwijl de macht nu ligt bij lokale leiders en milities uit de arme buitenwijken en plattelandsgebieden.

Geopolitieke gevolgen

De val van Assad heeft aanzienlijke regionale implicaties. Turkije heeft een strategisch voordeel behaald door zijn invloed in het noorden van Syrië te versterken.

Voor Rusland en Iran, die Assad jarenlang steunden, is zijn val een belangrijke nederlaag.

Voor Iran zijn de gevolgen bijzonder ernstig. Iran vreest dat deze ontwikkelingen ook Libanon zullen destabiliseren, waarbij Hezbollah mogelijk het volgende doelwit wordt.

Daarnaast dreigt verdere instabiliteit in Irak, een belangrijk economisch en strategisch partnerland voor Teheran. Als Iran zijn grip op Irak verliest, zou dit een zware klap zijn voor de Iraanse economie, die afhankelijk is van oliehandel via Irak. Bovendien bestaat de angst voor een heropleving van het soort conflicten dat leidde tot de Iran-Irak oorlog in de jaren 80.

Voor de Verenigde Staten past de val van Assad in hun strategie om de Iraanse invloed in de regio te beperken en Israël te versterken. Het doorsnijden van de zogenaamde ‘sjiitische as’ (die loopt van Iran via Irak en Syrië naar Libanon) is een overwinning voor Washington en Tel Aviv.

Voor de Verenigde Staten past de val van Assad in hun strategie om de Iraanse invloed in de regio te beperken en Israël te versterken

Israël versterkt zijn positie. Syrië was cruciaal voor de wapenleveringen aan Hamas en Hezbollah. Voor beide verzetsbewegingen is de val van Assad een zware klap. Israël maakt van de gelegenheid gebruik om de militaire capaciteit van Syrië door zware bombardementen grotendeels te vernietigen.

In Syrië is de toekomst onzeker. Een overgang naar een stabiel, democratisch bestuur is mogelijk maar weinig waarschijnlijk. De kans bestaat dat Syrië vervalt in een langdurige chaos, vergelijkbaar met de situatie in Libië, waarin verschillende facties strijden om de macht.

Implicaties buiten het Midden-Oosten

De ontwikkelingen in Syrië kunnen ook gevolgen hebben buiten de regio, met name in de Zuid-Kaukasus. Na de Syrische overwinning kan Turkije geneigd zijn om zijn aandacht te richten op Armenië, waarbij het samenwerkt met Azerbeidzjan in een poging om een landcorridor te creëren tussen Azerbeidzjan en de Turkse enclave Nakhitsjevan.

Kaart: Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0

Dit zou Armenië van cruciaal grondgebied beroven. Voor Rusland, dat al verzwakt is door de oorlog in Oekraïne en de nederlaag in Syrië, zou dit een nieuwe strategische uitdaging vormen.

Iran, dat grenst aan zowel Armenië als Azerbeidzjan, zal mogelijk ook reageren op Turkse ambities in de regio, gezien de potentiële bedreiging voor zijn noordelijke grens.

Lees ook: Wie zit er achter het jihadistisch offensief in Syrië?

Bronnen:

– Fabrice Balanche : « La Russie et l’Iran ont douté de la capacité de Bachar al-Assad à restaurer son pouvoir »
– Why Bashar al-Assad’s security state collapsed so dramatically in Syria
– 10 punten over de val van Bashar al-Assad’s Syrië