Syrië is nu opgedeeld in twee stukken. Het Democratisch Autonoom Bestuur van Noord- en Oost-Syrië (DAANES) in het noordoosten van het land, waar de Koerden hun leefgebied hebben, heeft zijn territoriale controle over het Syrisch grondgebied uitgebreid naar 40% van de totale oppervlakte. Dat is voorlopig zo, de ontwikkelingen gaan erg snel en het tij kan vlug keren.
Rebellen van het Syrische Nationale Leger (SNL) hebben met steun van Turkije de aanval ingezet op Manbij, een multi-etnische stad van 100.000 inwoners in het Noordwestelijke deel van het Autonome gebied. De VS hebben al een aantal jaren een troepenmacht van honderden militairen in het noordoosten operationeel.
Officieel is dat om te strijden tegen cellen van de Islamitische Staat (IS), waarschuwde zowel de SNL als de Hayet Tahrir al Sham (HTS, Organisatie voor de Bevrijding van de Levant) dat zijn machtsbasis heeft in de regio rond de stad Idlib, om IS te verhinderen voorbij de Eufraatrivier op te trekken.
Daar ligt het grootste gebied van het Autonome Bestuur waar de Koerdische beweging de hoofdmoot van vormt. De regio Manbij valt niet het Autonome bestuur oen zou dus een zoenoffer kunnen worden.
Elders in het land verliep de opmars van de rebellen razendsnel. In enkel dagen tijd veroverden ze vanuit het noordwesten van land twee van de vier grootste steden, Aleppo en vervolgens Hama, daarna trokken ze op naar Homs en vervolgens Damascus.
In het Zuiden veroverden gewapende milities, waaronder groepen van de Druzen, de derde bevolkingsgroep van het land, in recordtempo de zuidelijke gebieden om op te rukken naar Damascus.
Het regime van Al-Assad geraakte de jongste maanden sterk verzwakt
De plotse opmars van de rebellen kwam er om diverse redenen. De oorlog had een enorme impact op de Syrische economie. Daardoor ontbeerde het Syrische regime de middelen om zijn gezag te handhaven en groeide het ongenoegen onder de bevolking.
Door het aanhoudende geweld daalde het Bruto Binnenlands Product tussen 2010 en 2021 met 54 procent. De koopkracht van de bevolking raakte zwaar aangetast. Meer dan twee derde van de bevolking belandde in de armoede. De financiële crisis vanaf 2019 in buurland Libanon maakte het alleen maar erger.
Met afkalvende binnenlandse steun en een gedemotiveerd leger, was de regering al-Assad meer en meer aangewezen op buitenlandse steun om haar gezag te handhaven. Regionale en internationale ontwikkelingen zorgden ervoor dat die eveneens geleidelijk wegviel.
De Libanese Hezbollah had zijn strijdkrachten nodig in het verzet tegen de Israëlische aanval op Libanon en heeft er aanzienlijke politieke, militaire en materiële verliezen geleden. Sinds er een staakt-het-vuren van kracht is, ziet Hezbollah zich verplicht om zich te concentreren op de interne reorganisatie.
Rusland dat op het terrein voor militaire dominantie vanuit de lucht zorgde, zag zich gedwongen om de oorlogsinspanningen op te drijven aan het front in Oekraïne. Door de val van Assad dreigt Moskou zijn militaire basissen aan de kust van Syrië te verliezen.
Rusland verklaart dat het in contact staat met de Syrische opstandelingen, wellicht met het oog op een akkoord over een verdere militaire aanwezigheid in Syrië, zo niet voor afspraken over een geordende ontruiming.
Hoewel Iran zijn volledige steun toezegde aan het regime van Assad zag het gauw in dat het niet in staat zou zijn om het gedeeltelijke gat dat Hezbollah en Rusland hebben achtergelaten op te vullen. Iran heeft tijdens de oorlog al meer dan 2000 eigen troepen verloren in Syrië.
Teheran deed ook beroep op milities met strijders uit o.a. Irak, Afghanistan (Hazara’s uit de vluchtelingenkampen in Iran), Jemen en Pakistan (Ter info: de Brits-Saoedische nieuwsorganisatie al Majalla gaf vorig jaar een uitgebreid overzicht van de tientallen regeringsmilities en hun getalsterkte).
Een nieuw Syrië of nieuwe confrontaties?
De val van Assad heeft ook gevolgen voor het Autonoom Bestuur in het Noord-Oosten (DAANES) waar het al jaren te maken krijgt met militaire aanvallen van Turkije en de door Ankara gesteunde rebellen van het Syrisch Nationale Leger (SNL).
Na drie opeenvolgende Turkse invasies met fracties van het huidige SNL in 2016, 2018 en 2019 controleert en bezet Turkije grote stukken grenszones waar het rond de 10.000 troepen heeft gestationeerd. Het belangrijkste doel van Turkije is een politieke Koerdische entiteit in het noorden van Syrië tegenwerken.
Ankara vreest dat dit op termijn ook gevolgen kan hebben voor het Koerdische zuidoosten van het land waar de Koerdische Arbeiderspartij al jaren strijdt voor meer Koerdische rechten en autonomie. Dat is meteen de belangrijkste reden waarom Turkije het SNL niet alleen steunt maar defacto ook leidt.
Nu de hoofdstad Damascus is gevallen kan het SNL zich volledig concentreren op de verovering van de regio Manbij en de achterliggende regio tot aan de Eufraat. Het is onduidelijk of de zogenaamde Militaire Raad van Manbij die deel uitmaakt van het DAANES, in staat zullen zijn om stand te houden.
Abu Mohammad al-Jolani, de leider van HTS, dat samen met het SNL het succesvolle noordelijke offensief inzette, sprak – ondanks zijn al-Qaida verleden – verzoenende taal ten opzicht van de minderheden, waaronder de 2,5 miljoen Koerden.
Dat HTS al een tijdje een pragmatische koers lijkt te varen blijkt ook uit de akkoorden die het sloot met het DAANES over de handel van petroleum uit Rojava (‘West-Koerdistan’) naar Idlib. Bij de machtsovername door HTS in Noord-Aleppo vorige week spraken HTS en de SDF af om confrontaties te voorkomen.
Turkse agenda: vernietiging van de Koerdische beweging
Mazloum Abdi, opperbevelhebber van de Syrische Democratische Troepen (de gewapende vleugel van DAANES), verwelkomde de val van de regering in Damascus en verklaarde dat deze verandering een unieke kans biedt “om een Syrië te vestigen dat gebaseerd is op democratie en rechtvaardigheid en dat de rechten van alle Syriërs garandeert.”
De politieke en militaire leiding van het DAANES moet nu hopen dat HTS-leider al-Jolani, het opnieuw op een akkoord wil gooien om de vijandelijkheden te staken. Hoewel HTS steun krijgt van Turkije is het ook een rivaal van het SNL, dat gezien wordt als een ‘huurlingenleger’ van Turkije.
Vraag is hoe ernstig HTS-leider al-Jolani zijn verklaringen over de buitenlandse troepen in Syrië hard wil maken. In een interview met de VS-zender CNN verklaarde hij dat zodra dit regime valt, “er niet langer een noodzaak zal zijn voor buitenlandse troepen om in Syrië te blijven”.
Dat zou in een verregaand scenario tot confrontaties kunnen leiden tussen SNL/Turkije en HTS in een mogelijk bondgenootschap met de SDF. Ook de milities in het zuiden van het land kunnen zich richten tegen buitenlandse bezetters, waar Israël al sinds 1967 de Golanhoogten bezet.
Het Israëlisch leger voerde parallel aan de machtsovername in Damascus, intense bombardementen uit op Syrische militaire basissen, ook nadat het regime was gevallen, vermoedelijk om zoveel mogelijk militaire capaciteit in het land te vernietigen.
Wat wil al-Jolani?
Er zijn nog andere vraagtekens. Al-Jolani heeft zich opgeworpen als de nieuwe leider, maar dat betekent nog niet dat iedereen hem die positie gunt. Zijn verzoenende taal is er gekomen om pragmatische redenen.
Hij weet dat hij de steun van andere groepen nodig heeft om te kunnen besturen maar ook om te vermijden dat het land opnieuw uiteenvalt in verschillende elkaar bestrijdende machtsbastions, zoals in Libië is gebeurd na de val van het regime in 2011.
In het CNN-interview zei hij ook dat Syrië een bestuurssysteem verdient “waar niet één heerser willekeurige beslissingen neemt. We hebben het over een groter project – we hebben het over het opbouwen van Syrië.” Opvallend: “HTS is slechts een onderdeel van deze dialoog, en het kan op elk moment worden ontbonden”.
Al-Jolani wordt tegenwoordig omschreven als een ‘pragmatische radicaal’. In Idlib is hij erin geslaagd om een relatief goed werkend bestuur te installeren, maar dat ging ook gepaard met mensenrechtenschendingen en het opsluiten en folteren van politieke opposanten.
Het is evenwel best mogelijk dat al-Jolani echt bereid is om de macht te delen in een min of meer democratisch bestuur dat zich ook tolerant opstelt ten aanzien van andere etnisch-culturele minderheden.
Gezien de oppositie geen homogeen geheel is en Syrië erg divers zou een pragmatische al-Jolani er kunnen voor kiezen dat Syrië een federaal systeem krijgt, wat aansluit bij de Koerdische doelstellingen.
