België koloniseerde Congo onder Leopold II tussen 1885 en 1908, waarbij het land als zijn persoonlijk bezit meedogenloos werd geëxploiteerd voor ivoor, rubber en mineralen. Miljoenen mensen werden tot slaaf gemaakt en gedood.

De Belgische staat bleef Congo na 1908 besturen tot de onafhankelijkheid in 1960. Na de Eerste Wereldoorlog werden de Duitse kolonies Rwanda en Burundi overgedragen aan België als mandaatgebieden van de Volkenbond, die eveneens als echte kolonies werden uitgebuit tot hun onafhankelijheid in 1962.

Kinderen die in deze periode werden geboren met een Afrikaanse moeder en een Belgische vader, werden systematisch bij hun moeders weggehaald. Ze werden in katholieke missieposten geplaatst en naar België overgebracht zogezegd ‘voor hun eigen bestwil’.

Het verhaal dat als argument werd gegeven was dat de moeders deze half-Europese kinderen toch niet zouden kunnen opvoeden.

Net voor de Congolese onafhankelijkheid werden zo nog honderden kinderen naar België gestuurd. Eenmaal in ons land kregen veel van deze kinderen echter niet de Belgische nationaliteit en hadden ze te maken met administratieve problemen.

De Belgische overheid zag deze kinderen als een bedreiging voor de suprematie van het witte ras

Volgens Michèle Hirsch, advocaat van de vijf eisers, beschouwde de Belgische staat deze kinderen als een bedreiging “voor de suprematie van het witte ras” en voor de koloniale staat in het algemeen, omdat ze “vatbaar werden geacht om de rest van de bevolking aan te zetten tot opstand tegen de kolonisator”.

“Om deze bedreiging te bestrijden, besloot de Belgische kolonisator deze kinderen te viseren en de dreiging bij de wortel te elimineren”, zei ze. Het wordt geschat dat het om 15.000 tot 20.000 kinderen ging.

Historische uitspraak

Vijf vrouwen, geboren tussen 1946 en 1950 in Congo en weggehaald bij hun moeders, spanden een rechtszaak aan tegen de Belgische staat. Hoewel de rechter in 2021 oordeelde dat de zaak was verjaard, heeft het hof van Beroep in Brussel deze uitspraak nu verworpen.

De toenmalige “systematische ontvoeringen” zijn volgens het hof “misdaden tegen de mensheid” en de Belgische staat is veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding.

“Dit is echt een historische uitspraak”, stelt Michèle Hirsch. “Nooit eerder is geoordeeld dat een koloniale misdaad een misdaad tegen de mensheid was.”

“Dit creëert een precedent waarbij ook de Afrikaanse bevolking als slachtoffer kan worden beschouwd van misdaden tegen de mensheid, net zoals de Holocaust of de uitroeiing van het Roma-volk”, voegde Hirsch toe.

Misdaad tegen mensheid

En dat is waarom deze uitspraak zo bijzonder is. Het concept ‘misdaden tegen de mensheid’ hebben we eerder vrijuit op gebeurtenissen in de geschiedenis kunnen plakken. De Holocaust was wél een misdaad tegen de mensheid, maar koloniale misdaden waren dat niet.

Een buitenstaander zou het bijna als willekeurig kunnen beschouwen, de betekenis van het concept waardeloos en dus failliet kunnen verklaren. Maar het gebruik van het concept ‘misdaden tegen de mensheid’ is allesbehalve willekeurig: het draagt diepgeworteld racisme in zich.

Zo beschrijft Aimé Césaire in zijn boek Over Kolonialisme dat toen Hitler op de stoep stond, de grootste schok niet te maken had met de misdaad tegen de mensheid in het algemeen, maar met het feit dat de misdaad nu tegen de witte man was gericht, dat de witte man werd vernederd.

De grootste schok was het feit dat Hitler koloniale procedures in Europa toepaste, procedures die tot dan toe exclusief bestemd waren voor de mensen van Algerije, India en Afrika.

De Westerse wereld, zo stelt Césaire, was voordat zij zelf slachtoffer werd van het nazisme, mede verantwoordelijk voor de opkomst ervan. Het Westen had het nazisme namelijk al die tijd geaccepteerd en goedgekeurd, zolang het zich alleen richtte tegen niet-Europese volkeren.

Diep geworteld in racisme

Césaire bekritiseert dit zogenaamde “pseudo-humanisme” – het idee dat mensenrechten in theorie belangrijk zijn maar ze niet van toepassing zijn op niet-witte mensen.

Hij stelt dat het Westerse concept van mensenrechten te beperkt, fragmentarisch en onvolledig is geweest, vaak bevooroordeeld en, alles bij elkaar genomen, diep geworteld in racisme.