Nucleaire wedloop

In juli 1980 ondertekende de Amerikaanse president Jimmy Carter, op aanmoediging van zijn nationale veiligheidsadviseur Zbigniew Brzezinski, de geheime presidentiële richtlijn 59 (PD-59, vrijgegeven in 2012) die tot doel had de capaciteit te ontwikkelen, nodig voor het voeren van een lange, beperkte kernoorlog.

PD-59 was een plan om met een strategische verrassingsaanval de commando-, controle- en communicatiestructuur evenals de kernwapensystemen van de Sovjet-Unie grotendeels uit te schakelen en zo de USSR de kans op een tweede aanval te ontnemen.

Pershing raket. Foto: Leger van de VS, Wikimedia Commons

Terwijl dit geheime plan werd uitgevoerd, verklaarde Washington publiekelijk dat het van plan was om honderden pershing-raketten en kruisraketten voor de middellange afstand te installeren in Europa.

Ogenschijnlijk was dit een reactie op de Russische ontwikkeling van een middellangeafstandsraket, de SS-20. Maar eigenlijk was het, zoals PD-59 aangaf, de bedoeling om een ‘beperkte’ nucleaire oorlog voor te bereiden, die gebruikmaakt van strategische kernwapens en steunt op het vermogen een ‘first strike’ uit te voeren.

In december 1979 weigerde de Amerikaanse Senaat het SALT II-verdrag over de beperking van strategische kernwapens te ratificeren, schijnbaar vanwege de Sovjetinterventie in Afghanistan.[1]

In de jaren 80 verklaarde Washington publiekelijk dat het van plan was om honderden pershing-raketten en kruisraketten voor de middellange afstand te installeren in Europa

Kort nadat Carter PD-59 had ondertekend begon de nieuwe president, Ronald Reagan, aan een enorme nucleaire opbouw als deel van de escalatie in de Koude Oorlog. Centraal hierin was het Strategic Defense Initiative (SDI, beter bekend als Star Wars), waarin werd beweerd dat de Verenigde Staten beschermd konden worden door een antiballistisch raketschild met verschillende geavanceerde wapensystemen, zoals deeltjesstraling en ruimtewapens.

Dit werd door wetenschappers afgedaan als een onrealiseerbare fantasie en een schending van het ABM-verdrag (dat beperkingen oplegt aan de bouw van een afweersysteem tegen ballistische raketten) uit 1972. Tegelijkertijd werd de nieuwe MX-raket voor mobiele basissen ontwikkeld.

Tomahawk langeafstandskruisraket. Foto: US Navy, Wikimedia Commons

In dit verband wezen Amerikaanse en Sovjetwetenschappers op de zeer reële apocalyptische dreiging van een nucleaire winter, als gevolg van vuurstormen door het thermonucleaire geweld, veroorzaakt in een honderdtal steden, wat zou leiden tot de uitroeiing van bijna de gehele wereldbevolking.[2]

Gigantisch antirakettenprotest gefaald?

Het onverwachte resultaat van deze ontwikkelingen was de plotselinge opkomst van misschien wel de grootste verenigde protestbeweging aan beide zijden van de Atlantische Oceaan in de naoorlogse geschiedenis. In de vroege jaren tachtig ontstond plotseling een trans-Atlantische antinucleaire beweging die de steun kreeg van tientallen miljoenen mensen.

In Europa nam dit de vorm aan van massabetogingen tegen de plaatsing van middellangeafstandsraketten op Europees grondgebied. In de Verenigde Staten probeerde de beweging voor nucleaire bevriezing een halt toe te roepen aan de escalatie van Amerikaanse en Sovjetkernwapens.

Door officiële kanalen wordt vaak beweerd dat de beweging in Europa, zowel als in de VS, is mislukt. De Europese beweging tegen kernkoppen kon niet verhinderen dat de VS pershing- en kruisraketten opstelde in West-Europa. Evenmin slaagde de beweging voor nucleaire bevriezing in de VS erin de regering Reagan op haar nucleaire escalatie te laten terugkomen.

Het officiële verhaal van de publieke en de commerciële media is dat het Reagans onderhandelen vanuit een machtspositie was dat uiteindelijk Michail Gorbatsjov dwong om opzienbarende concessies te doen, wat leidde tot het Intermediate-Range Nuclear Forces (INF) Verdrag in 1987 en het begin van het einde van de Koude Oorlog.[3]

Door officiële kanalen wordt vaak beweerd dat de Europese beweging tegen kernkoppen mislukt is. Niets is echter minder waar

Niets is echter minder waar. De antikernwapenbeweging van de jaren 1980 was een vloedgolf die niet te stoppen was. In West-Duitsland kreeg de vredesbeweging steun, zij het in beperkte mate, van de SPD, de grootste politieke partij van het land. De strijd tegen kernwapens was ook grotendeels verantwoordelijk voor de opkomst van de Duitse Groenen als politieke kracht.

Tegen 1983 was 70 procent van de West-Duitse bevolking tegen de plaatsing van kernkoppen in Europa en 80 procent van de Amerikanen was voorstander van een bevriezing van het kernwapenarsenaal.

De leidende figuur in de beweging voor Europese Nucleaire Ontwapening (END) in Groot-Brittannië was de marxistische historicus E.P. Thompson, auteur van The Making of the English Working Class. Zijn antinucleaire manifest Protest and Survive in de Verenigde Staten werd gepubliceerd door Monthly Review Press.

E. P. Thompson spreekt op anti-kernwapendemonstratie, Oxford, Engeland, 1980. Foto: Kim Traynor, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0

Het was de gigantische dimensie van de beweging in zowel Europa als de Verenigde Staten, en de uiterst verstandige eisen die naar voren werden gebracht, die Gorbatsjov in staat stelden om kernwapenbeheersing door te drukken, wat leidde tot het INF-verdrag in 1987.

Het op dat moment uitgelekte ‘1984-1988 Defense Guidance’-document van het Pentagon verklaarde dat de Verenigde Staten zouden ‘zegevieren’ in een kernoorlog. Maar Reagan was, onder druk van de door bijna de hele Amerikaanse bevolking gesteunde beweging voor nucleaire bevriezing, gedwongen om terug te krabbelen en toe te geven dat een nucleaire oorlog nooit gewonnen kon worden.

Het was niet de oorlogszuchtige houding van de regering Reagan tijdens de Koude Oorlog die een stap richting wapenbeheersing mogelijk maakte, maar juist het verzet van onderuit.[4]

Maar in de ogen van kernoorlogstrategen was het INF-verdrag een groot obstakel voor Amerika’s oorlogsstrategie (als eerste toeslaan op strategische doelen) en Washingtons streven naar nucleaire superioriteit. Bovendien moet een first strike of strategische aanval ondersteund worden door antiballistische raketsystemen.

Deze kunnen, hoewel ze niet dienen om een volledige nucleaire aanval te stoppen, theoretisch alle overblijvende raketten uitschakelen die de first strike op de vijandige kernmacht hebben overleefd.

Het ABM-verdrag werd gezien als iets wat de Amerikaanse nucleaire strategie in de weg stond. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie probeerden de Verenigde Staten hun positie als enige grootmacht in de wereld te consolideren.

Opgezegde verdragen

In 2001 trok George W. Bush de VS eenzijdig terug uit het ABM-verdrag. In 2019 deed Donald Trump hem na door zich eenzijdig uit het INF-verdrag terug te trekken. Rusland had, zo beweerde hij, de overeenkomst geschonden die het ontwikkelen en testen verbood van grondraketten met een bereik tussen 500 en 5.500 kilometer.

Moskou ontkende de beschuldiging en wees erop dat de bewuste raket, de Novator 9M729, een bereik van slechts 479 kilometer had. Moskou zei dan weer dat de NAVO het INF-verdrag geschonden had, door het installeren van raketafweersystemen in Polen en Roemenië onder de regering Obama.

Het was bekend dat die systemen de mogelijkheid hadden om aanvalswapens te lanceren, met name Tomahawk-kruisraketten uitgerust met kernkoppen.

Desondanks weigerde Washington onderhandelingen aan te gaan en stapte uit het INF-verdrag[5]. In april 2024, slechts vijf jaar na de eenzijdige terugtrekking van Washington uit het INF-verdrag, begonnen de Verenigde Staten in de Filipijnen met de opstelling van strategische grondraketten voor de middellange afstand, gericht op China.

Daarbij zijn Tomahawk-kruisraketten met een bereik van 2.414 kilometer, die de oostkust van China, de Straat van Taiwan en basissen van het Volksbevrijdingsleger in China kunnen bereiken en die uitgerust zijn om zowel conventionele als kernkoppen te dragen[6].

In april 2024 begonnen de Verenigde Staten in de Filipijnen met de opstelling van strategische grondraketten voor de middellange afstand, gericht op China

Vervolgens richtte Washington zich op Europa. Op 10 juli 2024, tijdens de NAVO-top in Washington, maakten de Verenigde Staten en Duitsland in een gezamenlijke verklaring bekend dat SM-6 Tomahawk-kruisraketten – met een bereik en een snelheid waardoor ze vanaf Duits grondgebied in een paar minuten Moskou kunnen raken – vanaf 2026 zouden worden opgesteld in Duitsland.

Deze raketten zullen worden gevolgd door het Long-Range Hypersonic Weapon (LRHW, nog in ontwikkeling), met een bereik van 2736 kilometer en een nog grotere snelheid.

Hoewel in de gezamenlijke overeenkomst wordt aangegeven dat de Tomahawk- en LRHW-raketten conventionele raketten zullen zijn – dat wil zeggen die conventionele koppen dragen – zijn ze zo gemaakt dat ze eveneens kernkoppen kunnen dragen. Dergelijke raketten vallen overigens wanneer ze conventionele koppen dragen onder de klasse van ‘strategische niet-nucleaire wapens’.

Hypersonisch wapen voor lange afstand (LRHW). Foto: Chandler Coates, Amerikaans leger, Wikimedia Commons

Dankzij hun grote precisie kunnen ze gepantserde doelen vernietigen. Denk aan silo’s voor intercontinentale ballistische raketten en nucleaire commandocentra. Zo kunnen ze een rol spelen bij een strategische verrassingsaanval.

Het Amerikaanse initiatief Prompt Global Strike (ook Conventional Prompt Strike genoemd) heeft tot doel het vermenigvuldigen van dergelijke strategische raketten uitgerust met conventionele koppen om in een tegenoffensief high payoff targets (bijzonder lonende doelen) aan te vallen. Met name kernwapens en commando- en controlesystemen.

Eind juli 2024, na de NAVO-top, gaven het Verenigd Koninkrijk en Duitsland aan dat ze besprekingen begonnen zijn over een partnerschap om een ‘conventionele’ hypersonische middellangeafstandsraket te ontwikkelen met een bereik van 3.200 kilometer, die gericht is op Rusland.[7]

De middellangeafstandsraketsystemen of fires op de grond die door de Verenigde Staten worden ingezet rond de Stille Oceaan en in Europa – samen met hun tegenhangers in de lucht en op zee – worden daarom momenteel in kernstrategiekringen gezien als strategische kernwapens.

Zodra de Tomahawk-kruisraketten en de LRHW’s opgesteld zijn in Duitsland zullen ze – samen met de toekomstige Brits-Duitse hypersonische middellangeafstandsraketten – de mogelijkheid scheppen om het Russische leiderschap in een first strike te ‘onthoofden’.

In die zin vormen ze een krachtige aanvulling op de reeds in Europa gestationeerde, met de NAVO ‘gedeelde’, Amerikaanse kernwapens uitgerust met de B61-12-kernbom, en de bestaande Britse en Franse nucleaire capaciteit in Europa. Washington heeft ook, zoals eerder aangegeven, raketafweersystemen geplaatst in Polen en Roemenië, die kunnen worden ingezet als aanvalssystemen voor de lancering van kruisraketten met kernkoppen.

Dit alles voorspelt een snel toenemend gevaar voor een Derde Wereldoorlog

Moskou daarentegen, met zijn traditionelere benadering van kernwapenstrategieën die nog steeds voornamelijk berust op het idee van de wederzijdse gegarandeerde vernietiging (Mutual Assured Destruction, MAD), heeft deze eeuw nog geen grondgebonden strategische middellangeafstandsraketten opgesteld.

Maar nu denkt Moskou eraan deze voorheen verboden klasse van raketten te ontwikkelen en te installeren als antwoord op de toenemende dreiging vanuit de NAVO. Dit alles voorspelt een snel toenemend gevaar voor een Derde Wereldoorlog[8].

Derde en laatste wereldoorlog?

Gekker nog dan gek (MAD) – het atoomwapenstandpunt van de minimalisten in het kernstrategiedebat – is de strategie van strategische tegenaanvallen gehuldigd door de maximalisten, die soms NUTS (Nuclear Utilization Target Selection) genoemd wordt. Deze haalde de bovenhand na de val van de Sovjet-Unie en heeft sindsdien de kernstrategie van de VS bepaald.

De huidige Amerikaanse houding van nucleaire afschrikking is bedoeld als aanvulling op een strategie van NAVO-uitbreiding, ook geformuleerd door Brzezinski, cruciaal voor een nucleair overwicht van de VS. Oftewel het vermogen om een strategische first strike uit te voeren.

Het doel van de strategie van tegenaanvallen zou zijn om van de kernbewapening een nuttig instrument te maken voor politieke doeleinden, door zogenaamd de MAD-dreiging van een kernoorlog weg te nemen.

De VS schuift in zijn streven naar wereldwijde nucleaire suprematie het feit terzijde dat alle realistische analyses, ook die van het Pentagon, voorzien dat een zogenaamd beperkte kernoorlog onvermijdelijk uit de hand zal lopen.

Vanuit een beredeneerd perspectief is de waan van een lange, beperkte kernoorlog de waarschijnlijkste weg naar totale nucleaire vernietiging van de wereld[9].

Exterminisme is een tendens van het kapitalistisch systeem. Het is niet het onvermijdelijke lot van de mensheid

De hele wereld zou in staat van alarm moeten zijn over deze gekker-dan-gekstrategie (madder than MAD), die tegenwoordig wordt aangestuurd door een tanend rijk.

Echter, als de plaatsing van Amerikaanse middellangeafstandsraketten in Europa en Azië vandaag een herhaling van de geschiedenis is, blijft het eveneens mogelijk dat er opnieuw van onderuit een forse beweging losbarst voor de zaak van wereldvrede en overleven van de mensheid. Net als in de jaren tachtig.

Exterminisme is, zoals Thompson onderwees, een tendens van het kapitalistisch systeem. Het is niet het onvermijdelijke lot van de mensheid.[10]

Dit artikel verscheen eerder op Defend Democracy Press. De vertaling is van Hilde Baccarne.

Notes:

[1] een valstrik voor de Sovjets, door Brzezinski voorgesteld in een ander geheim plan om zich van de moedjahedien in Afghanistan te bedienen — met de desastreuze gevolgen die tot in deze eeuw doorwerken) (Jimmy Carter’s Controversial Nuclear Targeting Directive PD-509 Declassified [Documents], Nuclear Vault, National Security Archive, George Washington University, September 14, 2012; William Burr, How to Fight a Nuclear War, Foreign Policy, September 14, 2012; 1998 Interview with Zbigniew Brzezinski on Afghanistan in Le Nouvel Observateur, University of Arizona, dgibbs.arizona.edu).

[2] John Bellamy Foster, ‘Notes on Exterminism’ for the Twenty-First Century Ecology and Peace Movements, Monthly Review 74, no. 1 [mei 2022]: 1–17

[3] Delen hiervan en van de volgende paragraaf komen uit: John Bellamy Foster, Why Movements Matter, American Journal of Sociology 108, no. 2 [2 september 2002]: 509–10; zie ook: Steve Breyman, Why Movements Matter: The West German Peace Movement and U.S. Arms Control Policy [Albany: State University of New York Press, 2001]

[4] E. P. Thompson en Dan Smith, eds. Protest and Survive [New York: Monthly Review Press, 1981]; Christos Efstathiou, E. P. Thompson, A Twentieth-Century Romantic [London: Merlin Press, 2015], 116–65; Daryl G. Kimball, Looking Back: The Nuclear Arms Control Legacy of Ronald Reagan, Arms Control Association, juli 2004

[5] Delphi Initiative, Western Capitalists Are Drawing Humanity into Nuclear Annihilation. Stop Them!, Defend Democracy Press, 11 juli 2024

[6] John Bellamy Foster en Brett Clark, Imperialism in the Indo-Pacific. An Introduction, Monthly Review 76, no. 3 [juli-augustus 2024]: 12–13

[7] White House, Joint Statement from United States and Germany on Long-Range Fires Deployment in Germany, perscommuniqué, 10 juli 2024; Fabian Hoffmann, Strategic Non-Nuclear Weapons and Strategic Stability, Fondation pour la Recherche Stratégique, november 2021, frstrategie.org; Mad Nuclear Plans, Defend Democracy Press, 26 juli 2024; UK Considers Long-Range Missiles to Counter Putin’s Nuclear Threat, The Times [London] 25 juli 2024; Congressional Research Service, Conventional Prompt Global Strike and Long-Range Ballistic Missiles, 16 juli 2021

[8] Andrew Osborn, Russia to Counter ‘Threatening’ Deployment of Long-Range Missiles in Germany, Reuters, 11 juli 2024; Russia Defends New Cruise Missile Test that U.S. Says Violates INF Nuclear Treaty, CBS News, 23 januari 2019; Delphi Initiative, Western Capitalists Are Drawing Humanity Into Nuclear Annihilation. Stop Them!

[9] John Bellamy Foster, The U.S. Quest for Nuclear Primacy, Monthly Review 75, no. 9 [februari 2024]: 1–21

[10] E. P. Thompson, Beyond the Cold War [New York: Pantheon, 1982], 41–80