Toon werd geboren in februari 1929 in het Kempische dorp Balen in een hardwerkend en goed verdienend middenklasse gezin. Zijn vader werkte lange uren in de bakkerij en zijn moeder deed de winkel. Toon hield er voor de rest van zijn leven minstens een voorliefde voor zoetigheden en gebakjes aan over.

Op zijn elfde trok Toon naar het Jezuïetencollege in Turnhout. Na zijn humaniora ging hij naar de Abdij van Drongen voor een traditionele opleiding tot Jezuïet. Vijftien jaar van intense studie van klassieke talen over filosofie naar theologie. Dat alles gericht op persoonlijke geestelijke vorming met het doel predikant of missionaris te worden.

Toon koos voor het laatste. Met slechts een intensieve cursus van twee maanden Spaans op zak, vertrok hij begin 1965 naar Chili. In datzelfde jaar eindigde in Rome het Tweede Vaticaans Concilie die voor een ware omwenteling zorgde in de katholieke kerk. Toon zijn omwenteling voltrok zich onder het volk in de Chileense sloppenwijken.

Chili

In Chili wordt Toon aalmoezenier van de Acción Universitaria Católica en medepastoor in de universitaire parochie van de provinciehoofdstad Concepción, zo’n 500 km zuidwaarts van de hoofdstad Santiago. In die periode was de christendemocraat Eduardo Frei president met als slogan ‘Revolutie in vrijheid’, maar ook ‘Revolutie ja, communisme nee’.

In zijn eerste brieven aan het thuisfront schreef Toon vol verontwaardiging over de vrijmetselaars en communisten die de plak zwaaiden aan de universiteit. Hij zei later dat hij in Chili aankwam als ‘een braaf pastoorke’ met als opdracht de studenten op het rechte pad van het geloof te houden. Maar al vlug waren het zijn studenten die Toon op sleeptouw namen.

Op enkele jaren tijd was het ‘braaf pastoorke’ een links geëngageerde priester geworden die marxistische vorming organiseerde

De grote tegenstellingen tussen arm en rijk en de onrechtvaardige behandeling van het gewone volk, deed veel studenten kiezen voor radicaal linkse organisaties zoals de MIR (Movimiento de Izquierda Revolucionaria) dat in 1965 was opgericht in Concepción. Toon ontdekte de bevrijdingstheologie en begon ijverig het marxisme te bestuderen.

Na enkele jaren verhuisde hij samen met een paar andere priesters naar een arme buitenwijk. De ‘keuze voor de armen’, zoals de bevrijdingstheologie voorhield, wou hij ook in de praktijk omzetten. Op enkele jaren tijd was het ‘braaf pastoorke’ een links geëngageerde priester geworden die marxistische vorming organiseerde voor studenten en jonge arbeiders en hen steunde in al hun acties.

Wanneer in 1970 Salvador Allende met zijn Unidad Popular de verkiezingen wint, staat Toon met volle overtuiging aan de kant van de winnaars. Wanneer in het voorjaar 1971 de beweging Cristianos por el Socialismo wordt opgericht is het vanzelfsprekend dat Toon zich bij hen aansluit.

Toon met zijn vrouw Maruja, die hij in Chili leerde kennen.

De spanning tussen de progressieve christenen die zich volop engageren voor het nieuwe regime en de kerkelijke hiërarchie wordt steeds groter. Het versterkt alleen maar de keuze die Toon heeft gemaakt. Wanneer in september 1973 het leger onder leiding van Augusto Pinochet een putsch pleegt, staat de kerkelijk hiërarchie aan hun kant.

De beweging Cristianos por el Socialismo wordt verboden en haar aanhangers worden vervolgd, gevangen genomen, gemarteld en vermoord. Net als vele andere moet Toon onderduiken. Kort daarna wordt hij door het nieuwe regime het land uitgezet.

Christenen voor het Socialisme

Nauwelijks enkele maanden na zijn terugkeer naar België tekent Toon met andere terugkeerders en Chileense vluchtelingen present op een weekend van Elcker-Ik Antwerpen over christendom en socialisme. Uiteraard komt hier ook Christenen voor het Socialisme (CvS) uit Chili ter sprake en die beweging kan op veel sympathie rekenen van de deelnemers.

De keuzes die op dat weekend worden gemaakt, sluiten nauw aan bij die van de beweging CvS die zich na de putsch in snel tempo heeft verspreid over Europa en Noord-Amerika.

Keuze voor een volkskerk met basisgemeenschappen, een materialistische lezing van het evangelie, afwijzing van het neokapitalisme en keuze voor het socialisme met het marxisme als analyse-instrument, ontmaskering van de christendemocratie als steunpilaar van de bestaande maatschappelijke orde. Een aantal basisgroepen die op basis van deze keuzes ontstaan, besluiten om zich te verenigen onder de naam CvS.

Toon was een van de stichters van de beweging Christenen voor het Socialisme

In heel dit proces speelt Toon een belangrijke rol, zodat hij één van de stichters van de beweging CvS in Vlaanderen mag worden genoemd. Vanaf 1978 gaat hij als tewerkgestelde werkloze aan de slag in de zich snel uitbreidende beweging. Zijn opdracht is te werken aan de verdere uitbreiding van de beweging.

Kering was het maadblad van de Kristenen voor het Socialisme (KVS).

Daarvoor doorkruist Toon heel Vlaanderen en Brussel op zoek naar mensen die bereid zijn om in hun dorp of gemeente een basisgroep van CvS op te richten. In 1983 telt CvS met 57 zijn hoogste aantal basisgroepen in één jaar. In totaal hebben er een honderdtal basisgroepen bestaan. Dat is voor een groot deel de verdienste van Toon geweest.

Zelf was Toon lid van een basisgroep in Brussel, zijn woonplaats. Daarnaast speelde hij een belangrijke rol in de organisatie van CvS als langdurig lid van de leiding. Via CvS was hij ook nauw betrokken bij de koepelorganisatie Maatschappij- en Kerkkritische Kristenen (MKK) nadien het Netwerk van Kristelijke Basisgroepen.

Politiek engagement

Maar Toon zijn engagement was veel breder dan CvS. Er was nauwelijks een betoging in Brussel waar hij niet aanwezig was: syndicaal, voor de vrede, voor het klimaat, tegen racisme, voor Palestina en Gaza, enz. De oproep om als christen consequent de kant te kiezen van de werkende klasse en de meest kwetsbare mensen, deed hem, ook letterlijk, partij kiezen en hij werd lid van de PVDA.

Engagement, zowel gelovig als politiek, was voor Toon een levenslange opdracht.

Bij CvS maakte hij vrienden warm voor een revolutionair engagement. En in de PVDA pleitte hij voor een open houding tegenover gelovigen en christenen die zich consequent links willen inzetten. Politieke discussies ging hij niet uit de weg.

Toon op een van de vele betogingen.

Engagement, zowel gelovig als politiek, was voor Toon een levenslange opdracht. Blijven gaan voor een betere wereld, Toon werd het niet moe. Hij was al een heel eind in de tachtig toen je hem nog tegenkwam op acties, indien nodig steunend op een stok of met zijn plooistoeltje onder de arm. Hij was er, enthousiast aanwezig in de strijd. En dat zal hij blijven.

Bij de stopzetting van de organisatie CvS verscheen in augustus 2022 de brochure ‘(bijna) 50 jaar Christenen voor het Socialisme in Vlaanderen’

Schets van Jacques Debroux