Terwijl in Spanje grote overstromingen een enorme ravage achterlieten en honderden slachtoffers eisten, ging op maandag 11 november de klimaattop in Bakoe, Azerbeidzjan, van start. Specialisten wijzen erop dat die overstromingen mede veroorzaakt werden door klimaatverandering.

Urgenter dan ooit

Nooit was de urgentie groter. Het kwam minder aan bod in de grote media, maar naast de grote overstromingen in Spanje en Italië, waren er de afgelopen periode ook in de rest van de wereld grote klimaatrampen.

In Bangladesh, Tsjaad, Mozambique, Soedan en Nigeria waren er zware overstromingen. In de Filipijnen en Myanmar zorgden zes grote tyfoons in één maand voor honderden doden.

Ook Brazilië werd getroffen door zware regenval en overstromingen, wat leidde tot 161 doden. Landen als Zambia en Zimbabwe hebben te maken met aanhoudende droogte, wat leidt tot mislukte oogsten en voedseltekorten voor miljoenen mensen.

Het uitfaseren van fossiele brandstoffen staat op de klimaattop in Bakoe niet op de agenda

Wat we vandaag zien, zijn de gevolgen van 1,4°C opwarming. De grens van 1,5°C, waar we volgens het akkoord van Parijs onder zouden moeten blijven, zou dit jaar al kunnen worden overschreden.

Als de aarde 2°C zou opwarmen voorspellen wetenschappers desastreuze gevolgen. De opbrengst van oogsten zal verminderen en een derde van de wereldbevolking zal blootgesteld worden aan extreme hitte. Op dit moment lijken we op weg naar een opwarming van meer dan 3°C.

Onderaan de politieke agenda

De grootste oorzaak van klimaatverandering is, zoals bekend, het gebruik van fossiele brandstoffen, maar het uitfaseren van fossiele brandstoffen staat op de klimaattop in Bakoe niet op de agenda.

Dat kan heel gek lijken, en dat is het ook. Maar écht verrassend is het niet als je weet dat de klimaattop wordt gesponsord door grote olie- en gasbedrijven zoals Chevron, ExxonMobil, SOCAR en TotalEnergies, die vooral ook van de gelegenheid gebruik willen maken om zichzelf een groen imago aan te meten en deals te sluiten.

De top wordt bovendien voorgezeten door minister Mukhtar Babayev, de minister van Ecologie in Azerbeidzjan. Hij werkte voordien als ondervoorzitter van het staatsgeleide olie- en gasbedrijf SOCAR. Dat bedrijf plant de productie van olie en gas te verhogen.

Klimaatrechtvaardigheid

Dat een ontwikkelingsland als Azerbeidzjan, dat leeft van olie-export, niet staat te springen om het voortouw te nemen in de afbouw van fossiele brandstoffen, is begrijpelijk. De kwestie die op deze klimaattop centraal staat, is dan ook de financiering.

In plaats van samen te werken in onze gezamenlijke strijd tegen klimaatverandering, lijken onze wereldleiders zich vooral klaar te maken om tegen elkaar te vechten om de resterende olie en gas

Waar het op aankomt, is dat de rijke landen, die historisch de grootste schuld dragen in de klimaatcrisis, financieel bijdragen zodat de arme landen, die de grootste gevolgen van de klimaatcrisis dragen, de omslag kunnen maken.

Het akkoord van Parijs verplicht hen om hiervoor jaarlijks 100 miljard dollar te mobiliseren, maar volgens Oxfam haalt men slechts 35 miljard euro. “Om dat bedrag in perspectief te plaatsen: dat is hoeveel geld olie- en gasbedrijven verdienen in slechts zes dagen”, aldus Nafkote Dabi, beleidsmedewerker klimaat bij Oxfam International.

In oorlog met de aarde

Met Donald Trump die opnieuw president wordt van de Verenigde Staten van Amerika, lijkt, ondanks de groeiende urgentie, klimaat onderaan de internationale politieke agenda te staan. Sinds de oorlog in Oekraïne en met de groei van extreemrechts lijkt klimaat ook in de Europese Unie steeds minder hoog op de politieke agenda te staan.

De toenemende militarisering zet niet enkel een rem op de klimaatambitie omwille van budgettaire redenen. Een rapport uit 2022 van het Conflict and Environment Observatory berekende dat het leger verantwoordelijk zou kunnen zijn voor ongeveer 5,5 procent van de wereldwijde broeikasgasemissies, en wellicht is dit nog een onderschatting.

Het zegt veel over de tijdgeest dat onder andere de huidige president van de Verenigde Staten, Joe Biden, zich wel kon vrijmaken voor bijeenkomsten van de NAVO, maar niet aanwezig is op de klimaattop in Bakoe. In plaats van samen te werken in onze gezamenlijke strijd tegen klimaatverandering, lijken onze wereldleiders zich vooral klaar te maken om tegen elkaar te vechten om de resterende olie en gas.

Hoop zonder optimisme

Tegenover het cynisme van Trump en zijn geestesgenoten over de wereld, voelen veel progressieven de noodzaak om een positieve en hoopvolle boodschap te verspreiden over de klimaattop. De realiteit is echter dat, ondanks veel mooie woorden en ronkende verklaringen, de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd de afgelopen decennia gewoon verder bleef stijgen.

“Hoop is niet de overtuiging dat iets goed zal aflopen”

“Er kunnen”, zo opent Terry Eagleton zijn boek Hoop zonder optimisme, “veel redenen zijn om te geloven dat een situatie goed kan uitdraaien, maar zeggen dat je een optimist bent is niet één daarvan.”

Net zoals je op een trampoline alleen hoog kunt springen door je eerst diep te laten zakken, kunnen we de klimaatcrisis alleen aanpakken als we radicaal eerlijk zijn over de uitzichtloze situatie waarin we ons bevinden.

Radicaal is het nieuwe realistisch

Terwijl vals optimisme en gewetenloos cynisme elkaar lijken te versterken, is het meer dan ooit nodig om het pessimisme van het intellect en het optimisme van de wil aan elkaar te koppelen.

Veel klimaatactivisten lijken – niet geheel ten onrechte – hun geloof in bijeenkomsten zoals de klimaattop in Bakoe volledig verloren te zijn. Waar in het verleden vaak grote mobilisaties plaatsvonden in de aanloop naar klimaattoppen, laten figuren als Greta Thunberg en Anuna De Wever ze nu links liggen.

In plaats daarvan zien we meer radicale vormen van actie die zich in de eerste plaats richten op de grote bedrijven die verantwoordelijk worden geacht. De uitdaging bestaat erin om met de radicale conclusies waartoe grote delen van de klimaatbeweging door hun activisme zijn gekomen, brede lagen van de samenleving te bereiken en te mobiliseren.

“Hoop”, zegt de Amerikaanse auteur Rebecca Solnit, “is niet de overtuiging dat iets goed zal aflopen, maar de zekerheid dat iets zinvol is, ongeacht hoe het afloopt.” Het tegendeel van wanhoop is niet optimisme, maar actie. En het is in de actie die met moed der wanhoop ondernomen wordt dat authentieke hoop gevonden kan worden.