In een openbare toespraak op 4 oktober benadrukte de Iraanse Opperste Leider Ayatollah Ali Khamenei voor het eerst wat hij omschreef als de plannen van de VS en Israël om de natuurlijke hulpbronnen in de regio te controleren.

Hij verklaarde dat de huidige militaire campagne van Israël erop gericht is Israël te positioneren als een centrum voor de export van energie naar Europa en de import van technologie om zijn voortbestaan te waarborgen.

Khamenei riep op tot verzet tegen de zogenaamde India-Midden-Oosten-Europa Economische Corridor (IMEC), een voorgestelde landverbinding tussen India, Saoedi-Arabië, de VAE, Jordanië, Israël en Europa.

De India-Middle East-Europe Corridor (IMEC). Map: drishtiias.com

Enkele dagen na zijn oproep besprak het Iraanse parlement het idee van een wetsvoorstel voor een defensieve alliantie met de landen die tot de “As van Verzet” behoren.

Khamenei werkte deze visie verder uit op 27 oktober, waarbij hij pleitte voor de oprichting van “een mondiale politieke en economische alliantie, en indien nodig een militaire”, om Israël te confronteren en de voortdurende misdaden tegen de bevolking in de regio te stoppen.

Dit signaleert dat een conflict over marktdominantie de volgende fase van de oorlog kan worden. De kern van dit conflict is de strijd om dominantie in de regionale en globale distributieketens.

Beveiliging van de toeleveringsketen

Verstoringen in distributieketens zijn sinds het uitbreken van COVID-19 een terugkerend mondiaal probleem geworden, wat landen ertoe aanzette strenge controles in te stellen op import en export. Het concept van beveiliging van de distributieketen werd al snel een centraal thema.

De regering van de VS nam protectionistische maatregelen, vooral met betrekking tot de export van vaccins, terwijl Rusland en India beperkingen oplegden aan voedselimport en -export, en China de export van beschermingsmiddelen en medicijnen beperkte. Deze ervaring onderstreepte voor veel landen het belang van een beveiliging van de toeleveringsketen.

De kern van dit conflict is de strijd om dominantie in de regionale en globale distributieketens.

De nadruk op distributieketenbeveiliging werd niet alleen ingegeven door zorgen rondom de pandemie, maar ook door de escalerende geopolitieke competitie tussen het Westen en de BRICS-landen. Vooral de VS begon distributieketens te gebruiken als strategisch middel tegen China en Rusland, met name gezien de conflicten rond halfgeleiders en de oorlog in Oekraïne.

De VS legde beperkingen op aan Chinese bedrijven voor toegang tot essentiële halfgeleiders die zijn geproduceerd met Amerikaanse technologie, wat grote bedrijven zoals Huawei en ZTE trof.

Na het begin van de oorlog in Oekraïne leidde de VS een Westerse coalitie die brede sancties oplegde aan Russische distributieketens om het land te isoleren van de wereldeconomie. Als reactie daarop beperkten Rusland en China de export van essentiële zeldzame aardmineralen en uranium naar het Westen.

Het wereldwijde conflict over distributieketens breidde zich uit naar de MENA-regio (Midden-Oosten en Noord-Afrika, nvdr). In de context van de oorlog in Gaza in 2023 trachtte Israël zijn integratie in wereldwijde en regionale distributeketens te gebruiken om zijn militaire doelstellingen te bereiken. Door zijn positie binnen deze netwerken in te zetten, streefde Israël ernaar zijn strategische doelen te bereiken.

Israël in de regionale toeleveringsketen integreren

Voor Israël zijn regionale distributieketens strategisch kon benutten, moest het die eerst ontwikkelen. Israël had al decennia handelsrelaties met andere MENA-landen, maar deze waren beperkt en vaak geheim.

Met de Abraham-akkoorden in 2020, waarbij Israël, de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), Bahrein, en later Soedan en Marokko betrokken waren, kon Israël zich dieper in de regionale toeleveringsketen verankeren.

Daarnaast werden Israëls recente aardgasvondsten in het afgelopen decennium een middel om nauwere economische banden aan te knopen met landen, voortbouwend op eerdere akkoorden zoals de Camp David akkoorden (1978) met Egypte en het Wadi Araba verdrag (1994) met Jordanië. Ook de groeiende energienoden als gevolg van de bevolkingstoename droegen daartoe bij.

Voor Israël zijn regionale toeleveringsketens strategisch kon benutten, moest het die eerst ontwikkelen

De Verenigde Arabische Emiraten

Israël probeerde zichzelf dieper in de regionale economie te verankeren door talloze vrijhandelsakkoorden af te sluiten en door handelsbanden met landen die de relaties met Israël genormaliseerd hebben, te versterken. Zo sloot Israël zijn eerste vrijhandelsakkoord na normalisatie met de VAE. In mei 2022, sloten beide landen het UAE-Israel Comprehensive Economic Partnership Agreement.

Dit verdrag, het tweede handelsverdrag voor VAE sinds het akkoord met India in februari 2022, is erop gericht de handel te stimuleren door tarieven te verminderen of te elimineren, een betere toegang tot markten voor exporteurs te bieden, nieuwe investeringen aan te trekken en kansen te creëren in belangrijke sectoren, zoals energie, milieu en digitale handel. Verwacht wordt dat het akkoord de handel boven de 10 miljard dollar zal doen uitstijgen.

Dit akkoord maakte het mogelijk voor Israëlische bedrijven om cyberveiligheidsdiensten naar de VAE te exporteren, en daartoe bij te dragen tot de Israëlische economie, zelfs tijdens wereldwijde oproepen tot boycots vanwege vermoedens van genocide.

De VAE werden een vitale economische hefboom voor Israël om moeilijke wereldwijde handelsrelaties te onderhouden

De VAE werden een vitale economische hefboom voor Israël om moeilijke wereldwijde handelsrelaties te onderhouden en linken met de Indiase economie te leggen.

Bijvoorbeeld, Airobotics, een Israëlisch bedrijf, heeft kantoren in Dubai, van waaruit het Israëlische diensten en drones wereldwijd exporteert. Projecten op het gebied van scheepvaart en energie worden eveneens besproken en uitgevoerd door de twee landen.

Bahrein

Na de normalisatie van de betrekkingen met Bahrein in september 2020, streefde Israël naar een vrijhandelsakkoord met het land. Door het akkoord zal Israël gebruik kunnen maken van de strategische positie van Bahrein in wereldwijde scheepvaart, financiën en energie.

Cox Logistics, dat de landverbinding beheert die India, de Golfstaten en Israël via Bahrein met elkaar verbindt, heeft al een memorandum van overeenstemming ondertekend met het Israëlische bedrijf Trucknet om een cloud-gebaseerd platform te gebruiken voor het faciliteren van exporten naar Israël via de militaire toeleveringsketen van de VS in de MENA-regio. Cox Logistics biedt logistieke diensten aan voor Amerikaanse militaire voertuigen in het Midden-Oosten.

Met Saoedi-Arabië, de VAE en de VS als belangrijke handelspartners van Bahrein, onderstreept dit Israëls integratie in regionale handelsverbindingen onder de beveiligingsparaplu van de VS.

Hoewel het handelsvolume via deze route niet groot is, heeft het Israël veerkrachtiger gemaakt in oorlogstijd, vooral nadat Jemen een blokkade oplegde in de Rode Zee, wat de maritieme import aanzienlijk verminderde en inflatie veroorzaakte.

Marokko

Op dezelfde manier versnelde Israël zijn integratie in de Marokkaanse markt na toetreding tot de Abraham-akkoorden, waarbij Marokko als springplank werd gebruikt om een bredere toegang tot Afrika te krijgen.

Marokko’s vrijhandelsakkoorden met Afrikaanse landen, zoals Tunesië, maakten van Marokko een knooppunt voor Israëlische exporten naar het continent. In februari 2022 ondertekenden Marokko en Israël een handels- en investeringsovereenkomst die een kader creëerde voor bilaterale economische en handelsrelaties.

De deal richtte zich op sectoren met veel potentiëel, zoals de auto-industrie, agrobusiness, Industrie 4.0, luchtvaart, duurzame energie en watertechnologieën. Ook werden in Marokko industriële zones opgezet die dankzij een drielandsovereenkomst tussen Marokko, Israël en de Verenigde Staten directe toegang bieden tot de Amerikaanse markt.

Dit leidde tot de ondertekening van een offshore deal voor gasexploratie en -productie tussen Israël en Marokko in december 2022. In mei 2023 volgden drie aanvullende overeenkomsten, waaronder een maritieme overeenkomst om directe handelsverbindingen te bevorderen en een overeenkomst voor de ontwikkeling van drones en zelfrijdende auto’s. Ook militaire- en veiligheidssamenwerking werden uitgebreid.

Israël probeerde zijn nieuwe regionale economische banden in te zetten in de oorlog in Gaza

Na als eerste land de door de VS geleide Artemis-akkoorden te hebben ondertekend in 2022, sloot Israel Aerospace Industries een militaire deal ter waarde van één miljard dollar met Marokko in juli 2023, voor het leveren van satellieten voor communicatie, radar en spionagedoeleinden.

Naast een economische hefboom maakte Marokko ook de verkoop mogelijk van technologieën die in de Gaza-oorlog gebruikt worden, zoals drones, door hen op Marokkaans terrein te testen.

Egypte

Israël streefde er ook naar zijn energiebanden met Egypte te versterken, voortbouwend op een overeenkomst uit 2018 om voor 15 miljard dollar aan Israëlisch aardgas te kopen over een periode van tien jaar. In juni 2022 tekenden Israël en Egypte een memorandum van overeenstemming om de export van aardgas naar Europa te verhogen.

Op basis van deze overeenkomst zou de EU Europese bedrijven aanmoedigen om deel te nemen aan Israëlische en Egyptische aanbestedingen voor exploratie, waarmee Israëlische gasexporten naar Egypte worden gefaciliteerd via bestaande pijpleidingen en LNG-exporten van Egypte naar Europa.

Deze overeenkomst kwam na Israëls onsuccesvolle poging om een eigen pijpleiding rechtstreeks naar Europa te realiseren. Uiteindelijk werd Egypte afhankelijk van Israëlische energie voor binnenlands gebruik en voor het verkrijgen van vreemde valuta voor zijn begroting door de verkoop van vloeibaar gas uit Israël.

Jordanië

In Jordanië probeerde Israël de afhankelijkheid van het land van Israëlische energie en watervoorraden te verhogen. Na het ondertekenen van een gasdeal van 15 miljard dollar in 2014, om 40 procent van de Jordaanse elektriciteitsbehoefte te dekken met Israëlisch gas, ondertekenden Israël, Jordanië en de VAE in november 2022 een memorandum van overeenstemming om Jordaanse zonne-energie te ruilen voor Israëlisch ontzilt water.

In 2021 had Israël al ingestemd om zijn waterexport naar Jordanië te verdubbelen, waardoor de Jordaanse afhankelijkheid van Israël toenam.

Israël probeert zijn nieuwe regionale economische banden te gebruiken om landen te ontmoedigen zich tegen Israël te keren

Israël slaagde er zelfs in zich te integreren in vijandige omgevingen. In oktober 2022 sloten Israël en Libanon een overeenkomst over hun maritieme grenzen in de Middellandse Zee. Het akkoord maakte het mogelijk om de Karish- en Qana-velden te exploiteren met een overeenkomst over de inkomstenverdeling.

Kort daarna, in juni 2023, keurde Israël stilletjes de ontwikkeling van Gaza Marine goed, een klein offshore gasveld nabij Gaza. Dit project was bedoeld om zowel de Palestijnse Autoriteit als Hamas te laten profiteren van verhoogde inkomsten en energieonafhankelijkheid.

Beide overeenkomsten waren ontworpen om Israëls energievoorziening te beveiligen en Hezbollah en Hamas af te schrikken om Israëlische energie-infrastructuur aan te vallen bij militaire escalaties, waarmee een sterke afhankelijkheidsrelatie werd gecreëerd.

Tijdens de oorlog tegen Gaza probeert Israël zijn nieuwe regionale economische banden te gebruiken om landen te ontmoedigen zich tegen Israël te keren en om landen die onverschillig bleven, te stimuleren om hun steun voort te zetten.

Israëls interdependentie als wapen

Aan het begin van de oorlog in Gaza verleende Israël twaalf licenties aan zes bedrijven om naar aardgas te zoeken voor de Israëlische kust aan de Middellandse Zee. Eén van de begunstigden was het nationale oliebedrijf van Azerbeidzjan, Socar. Azerbeidzjan heeft een cruciale rol gespeeld in het leveren van energie aan Israël via Turkije.

Ondanks het feit dat Turkije de handelsrelaties met Israël opschortte na het conflict in Gaza, bleef Israël Azerbeidzjaans gas ontvangen via Turkse havens. Deze overeenkomst met Socar zorgde ervoor dat Azerbeidzjaanse brandstof de Israëlische, door blokkades getroffen economie bleef ondersteunen via Turkse transportroutes.

Israël gebruikte ook zijn waterovereenkomsten met Jordanië om toenemende kritiek op zijn economische banden en de landverbinding met de Golfstaten te temperen. In ruil voor Jordaanse stilte over de oorlog en de voortgezette steun aan Israëls regionale integratie-inspanningen via de India-Midden-Oosten-Europa Economische Corridor (IMEC), verlengde Israël zijn bestaande waterexportovereenkomst.

De IMEC, die Azië moet verbinden met Europa via de Golf en Israël, positioneert Israël effectief als een centraal knooppunt voor regionale handel

Daarnaast profiteerde Jordanië van verhoogde Israëlische importen via de landverbinding met de Golf, wat een stimulans vormde voor zijn aanhoudende steun aan de oorlog.

Israël verhoogde tijdens de oorlog zijn gasexport naar Egypte om Egyptes neutrale houding te stimuleren, ondanks enkele verstoringen. Egypte profiteerde ook van nieuwe handelsroutes over zee die Turkije, Griekenland en Cyprus met Israël verbinden.

Israël gebruikte ook zijn invloed binnen het internationale financiële systeem om financiering aan de UNRWA te beperken, een organisatie waarop zowel Jordanië als Libanon leunen voor de ondersteuning van miljoenen Palestijnse vluchtelingen.

Door de UNRWA als terroristische organisatie af te stempelen, streefde Israël ernaar de toegang tot internationale financiering af te snijden, waarmee extra druk werd uitgeoefend op Jordanië en Libanon om hun positie ten opzichte van de oorlog te wijzigen.

Bovendien profiteerde Israël van zijn nauwe banden met Duitsland om Saoedi-Arabië toegang te verschaffen tot geavanceerde militaire technologie.

Saoedi-Arabië droeg bij aan het onderscheppen van luchtaanvallen op Israël via zijn luchtruim, en als gevolg daarvan keurde Duitsland de verkoop goed van Eurofighter Typhoon-gevechtsvliegtuigen aan Saoedi-Arabië, waarbij het zijn eerdere beperkingen op wapenverkopen aan het koninkrijk versoepelde.

Dit stimuleerde Saoedi-Arabië verder om te zwijgen over het conflict in Gaza en zorgde ervoor dat het geïnteresseerd bleef in betrekkingen met Israël.

Israël ziet Gaza als onderdeel van IMEC, terwijl het Gaza daarbij verwoest

Een maand voor 7 oktober lanceerden de VS de IMEC om Azië te verbinden met Europa via de Golf en Israël, met als doel de connecties voor energie, data en handel te versterken. Dit project positioneert Israël effectief als een centraal knooppunt voor regionale handel, waarmee het onomkeerbaar wordt verankerd in de regionale distributieketen.

Door Israël in dit economische kader te integreren, wordt verwacht dat het Arabisch-Israëlische conflict zal worden beëindigd, ongeacht of er een oplossing voor de Palestijnse kwestie komt. Hoewel de aanvallen van Hamas Israëls plannen op korte termijn hebben verstoord, schetste de Israëlische premier Benjamin Netanyahu in recente toespraken tot het Congres en de VN het conflict als een nulsomspel.

Israëls visie is dat de oorlog gaat over het veiligstellen van de Abraham Market Alliance, onderbouwd door IMEC’s visie op Israël als het commerciële knooppunt van de regio. Daarom proberen zowel Israël als de VS het einde van de oorlog in Gaza te koppelen aan een normalisatieovereenkomst met Saoedi-Arabië.

Israël ziet Gaza voor zich als onderdeel van IMEC en definieert overwinning als de transformatie van Gaza tot een regionaal handelsknooppunt — terwijl Gaza daarbij verwoest wordt.

Dit artikel verscheen eerder op Mondoweiss. De vertaling is van Karen Del Biondo.