Tijdens zijn vorige ambtsperiode keek President Trump neer op de EU en trok hij bijna de stekker uit de NAVO. Sommige van zijn adviseurs hebben toen nog een remmende invloed op hem gehad. De kans is groot dat zijn medewerkers ditmaal stuk voor stuk ja-knikkers zullen zijn.

Gaan wij verder de poedel van de VS spelen en Amerikaans protectionisme en verhoging van de NAVO-defensiebudgetten blijven slikken?

Het zal er dus niet op verbeteren. Als presidentskandidaat heeft hij opnieuw de NAVO-lidstaten die te weinig betalen de mantel uitgeveegd en is hij van plan om op alle goederen die de VS binnenkomen, inclusief die van de bondgenoten, 10% tarieven te heffen. America first.

De grote vraag is dus hoe Europa op dit alles zal reageren. Gaan wij verder de poedel van de VS spelen, zoals de afgelopen tachtig jaar, en het Amerikaans protectionisme en verhoging van de defensiebudgetten in het kader van de NAVO blijven slikken?

Of grijpen we deze kans om eindelijk fundamenteel onze eigen Europese belangen op punt te stellen en eventueel te herijken? Europe first. America second.

Het wordt hoog tijd dat we gemoraliseer over macht en belangen achterwege laten. De internationale politiek vereist macht en een duidelijk zicht op de eigenbelangen.

Natuurlijk bestaat er ook nog zoiets als internationaal recht en waarden en normen, en als onze partners daar voor openstaan, des te beter. Maar als onze zogenaamde partners het hard willen spelen, zoals de VS, moeten we bereid zijn om hetzelfde te doen; zo niet zijn wij het en niet de Amerikanen die het gelag betalen.

Het beste voorbeeld is de Amerikaanse eis om in 2008 akkoord te gaan met NAVO-lidmaatschap van Oekraïne, terwijl veel waarnemers (George Kennan, John Mearsheimer, William Perry,…) dat een slecht idee vonden omdat dit tot conflict zou leiden met Rusland. Deze laatsten hebben gelijk gekregen.

Soms lopen onze belangen parallel, meestal niet

Belangrijker is dat onze Europese regeringsleiders – toen Angela Merkel en Nicolas Sarkozy – omwille van diezelfde reden tegen waren, maar ze hebben zich op die top laten ringeloren door president Bush junior.

Alsof onze Europese belangen altijd samenvallen met de Amerikaanse. Quod non. En al zeker niet met presidenten zoals Bush of Trump aan het hoofd. Soms lopen onze belangen wel parallel, maar meestal niet.

De NAVO, oorlogsmachine van een westers imperium in verval. Map: Janitoalevic/CC BY-SA 4:0

Merk op dat veruit de meeste landen in de wereld op vlak van buitenlands beleid hun opties openhouden door te proberen van twee walletjes te eten: kijkend naar het Westen, glurend naar het Oosten.

Kampioenen op vlak van ‘hedging’ en dus een pragmatische Realpolitiek zijn Turkije: NAVO-lid en tegelijkertijd wapens kopen in Rusland en India, lid van de Westerse Quad[1], maar ook van de door China en Rusland gedomineerde Shanghai Cooperation Organisation (CSO)[2].

De enige actor in de wereld die dat niet doet, maar blindelings en automatisch altijd naar dezelfde kant – lees richting Atlantische Oceaan – kijkt, is Europa. Dat gaat in tegen de basisregel van Realpolitiek.

De EU is op dit vlak dus niet goed bezig. Merk trouwens op dat het de EU was die in 2013 Oekraïne uit de Russische orbit en in de Westerse invloedssfeer wou brengen, met alle gevolgen van dien.

Mogelijks uit naïviteit, maar waarschijnlijker onder druk van de VS, die als hoogste belang heeft om de nummer één in de wereld te blijven. Dat die oorlog als een boemerang in het Europese (en minder het Amerikaanse) gezicht terugkomt, is des te ongelukkiger, maar voorspeld.

De Oekraïense vluchtelingen zitten in Europa, niet in de VS. De inflatie was hoog in Europa, minder hoog in de VS. Ons gas kochten we goedkoop in Rusland, vandaag duurder en milieuonvriendelijker in de VS.

De OVSE (Engelse afkorting OSCE), verre van perfect, wel het beste voorhanden zijnde alternatief voor de NAVO. Foto: osce.org

Tussen haakjes, de mate van Europese energie-afhankelijkheid is dus niet verlaagd. Amerika is de lachende derde. Europa heeft bovendien al voor meer dan 100 miljard dollar aan wapens gekocht voor Oekraïne in de VS. Goed voor Amerikaanse jobs, geen Europese. Wat heeft dat nog allemaal met onze eigenbelangen te maken?

Hoe hoog moeten de tarieven op onze Europese producten door onze zogenaamde bondgenoot de VS worden gezet opdat het bij ons begint te dagen: 20%, 50%, 100%?

Hoeveel Volkswagen-fabrieken moeten in Duitsland en elders in Europa nog sluiten mede als gevolg van de hoge energiekosten wat op zich direct gerelateerd is aan de oorlog in Oekraïne, wat op zich een gevolg is van die faliekante NAVO-beslissing in 2008?

Hoeveel keer gaan we de Amerikanen nog bijstaan bij militaire interventies in de rest van de wereld, ook al hebben die niets te zien met onze eigenbelangen? Kortom, wanneer gaan we als Europeanen eindelijk beslissen om zoveel mogelijk op eigen benen te staan?

Ons gezamenlijk Bruto Europees Product en onze gezamenlijke defensie-uitgaven (485 miljard dollar in 2024) zijn meer dan voldoende om het juk van de VS van ons af te gooien.

Een Europees leger zal er nooit komen zolang de NAVO bestaat. Akkoord dat zo lang de oorlog in Oekraïne voortduurt deze vragen geen afdoend antwoord kunnen krijgen.

Maar eens die oorlog is afgelopen – en met President Trump zal dat geen eeuwigheid duren – is het tijd om de Europese veiligheidsorde fundamenteel te herbekijken, waarbij bijvoorbeeld ook de vraag zal moeten gesteld worden welke plaats nog voor Rusland is weggelegd, mocht Moskou überhaupt nog geïnteresseerd zijn om deel uit te maken van die orde. Rusland zal immers altijd onze buur blijven.

Waarom bijvoorbeeld niet denken aan een Helsinki-2.0-proces[3] zoals in de jaren 1970? Idealiter creëren we een EU leger binnen een versterkte Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), die altijd in de schaduw van de NAVO heeft moeten opereren, of een getransformeerde NAVO die ook Rusland en Oekraïne omvat.

De terugtrekking van de 100.000 Amerikaanse soldaten uit Europa alsook het weghalen van de kernbommen op Kleine Brogel zouden perfect in zo’n scenario passen. Niet iets om schrik van te hebben.

Nu we vier jaar met President Trump zitten opgescheept kunnen we er maar beter het beste van maken, en de opportuniteiten die zich aandienen grijpen. Europe first.

Tom Sauer is hoogleraar Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen en auteur van ‘De Strijd voor Vrede. En Hoe we die Kunnen Winnen’ (Pelckmans, derde, herwerkte versie, 2024)

Notes:

[1] De Quad is een partnerschap tussen Australië, India, Japan en de VS sinds 2007.

[2] De SCO is een partnerschap van China, Kazakhstan, Kirgyzië, Rusland en Tadzjikistan sinds 1996 waar India, Belarus, Iran, Mongolië Pakistan zich later bij aansloten. India is het enige land dat tegelijkertijd lid is van de Quad.

[3] Het Helsinki-proces was een reeks onderhandelingen tussen lidstaten van de NAVO en het Warschau-pact om tot détente te komen met meer veiligheid en samenwerking. Dit leidde tot de Helsinki-akkoorden in 1975 en de oprichting van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE).