America is lost. In een verkiezingsrace tussen twee kwaden heeft het grootste kwaad gewonnen. Het so-called land of the free zal geregeerd worden door een autocraat. Het heeft geen enkele zin dit te relativeren. Donald Trump is een racistische, seksistische, pathologische leugenaar en een gevaarlijke, extreemrechtse antidemocraat.

Het idee dat de Verenigde Staten de grootste democratie ter wereld zijn, is al langer lachwekkend

Tegelijkertijd heeft het geen enkele zin om te doen alsof dit een donderslag bij heldere hemel was. Het idee dat de Verenigde Staten de grootste democratie ter wereld zijn, is al langer lachwekkend. Politici van beide grote partijen worden er omgekocht door het grote geld om hun belangen te verdedigen in binnen- en buitenland, zelfs als dat betekent dat zij een genocide ondersteunen.

Het kapitaal achter Trump

Sommigen denken dat het establishment vandaag verloren heeft. Ze dwalen. Trump had deze verkiezingen nooit kunnen winnen zonder steun van grote delen van het kapitaal. Bij de vorige verkiezingen koos de tech-industrie nog de kant van Biden, maar één voor één maakten de tech-giganten de switch naar Trump, met Elon Musk als prominent voorbeeld.

Met lede ogen zien zij hoe hun Chinese concurrenten hen proberen voorbij te steken. Teleurgesteld in Biden, die een minimum aan regulering wilde opleggen, kiezen zij nu de kant van Trump. Ze vrezen de controle te verliezen en willen een president die vastberaden is om voor hen te vechten: fight fight fight!

Trump belooft alles op alles te zetten om de opkomst van China te stoppen, onder meer met invoerheffingen van 60 procent op Chinese producten. Om hem in het zadel te helpen zijn alle middelen goed. Musk maakte X tot een megafoon voor Trumps verkiezingscampagne en beloofde zelfs giften van 47 dollar voor mensen die potentiële kiezers aanbrengen in de strijdstaten.

Falende Harris

De strategie van Harris bestond grotendeels uit het zichzelf net zo rechts als Trump presenteren, maar dan minder gestoord. “Ik rijd ook voor de rijken, maar hey, ik kom op voor het recht op abortus. Ik wil ook massaal migranten deporteren, maar ik scheld ze niet uit voor het vuil van de straat. Ik steun Israël ook, maar ik doe wel alsof ik empathie heb voor de Palestijnen.”

Niet compleet gestoord zijn bleek geen mobiliserend verhaal waarmee je mensen naar de stembus krijgt

De strategie om niets anders te bieden dan het feit dat men niet Donald Trump is, heeft – opnieuw – gefaald. Niet compleet gestoord zijn bleek geen mobiliserend verhaal waarmee je mensen naar de stembus krijgt. Zeker niet als je tegelijkertijd een beleid voert dat niet tegemoetkomt aan hun noden, maar wel geld beschikbaar stelt om een genocide te financieren.

Een imperium in verval

Terwijl ik naar de verkiezingsresultaten kijk, dwalen mijn gedachten af naar de roman Alkibiades van Ilja Pfeijffer. Dit boek is naast een fictieve autobiografie van het historische personage Alkibiades ook een verhaal over hoe de ondergang van het Atheense imperium samenging met de teloorgang van de democratie.

Net als de Verenigde Staten was Athene van bij het begin een democratie voor de rijken, waarbij een grote groep mensen bij voorbaat het recht om te stemmen werd ontzegd. Net als de Verenigde Staten ging het Atheense imperium ten onder aan haar noodzaak om permanent oorlog te voeren. Net als in de Verenigde Staten werd de democratie niet door buitenstaanders ten val gebracht, maar van binnenuit ondermijnd door opportunisten die haar nalieten te verdedigen.

“De democratie was geleidelijk aan zo’n deplorabel spektakel geworden dat de afschaffing ervan aanvankelijk een goed idee kon lijken”

“De democratie was geleidelijk aan zo’n deplorabel spektakel geworden dat de afschaffing ervan aanvankelijk een goed idee kon lijken”, zo klinkt het in het boek. “Een gezonde democratie is niet eenvoudig omver te werpen, maar het grote gevaar van sluipend verval in de kwaliteit van de democratische besluitvormingsprocessen, die de democratie op een ziek systeem doet lijken, is dat omstandigheden of gebeurtenissen die de democratie bedreigen, worden verwelkomd als een verfrissend alternatief voor alom zichtbaar bederf.”

Democratie in crisis

Tegenover de zielloze democratie die kwetsbaar is voor de dreiging van autoritaire tendensen, stelt Perikles in de roman van Pfeijffer het voorbeeld van hoe een democratisch politicus aan politiek moet doen. “Het volk”, zo stelt Perikles in dat boek, “dat zijn soms net mensen. Ze hebben dromen nodig. Ik geef hen een gemeenschappelijk ideaal dat zin geeft aan hun leven.”

Wellicht is er sprake van enige romantisering van de figuur Perikles, maar toch zouden democraten er goed aan doen de les die hij ons in Pfeijffers boek meegeeft serieus te nemen.

Progressieve politiek heeft een horizon nodig om naartoe te werken

“Men is”, waarschuwde Jan Blommaert al in 2001, “de democratie aan het reduceren tot een reeks praktijken, vormen, handelingen en discoursen, op zichzelf staand zonder connecties met de rest van het maatschappelijke bestel.”

“Het is”, zo gaat Blommaert verder, “dé fout die hier zowel als elders genadeloos en virtuoos wordt uitgebuit door extreemrechts, dat zich daardoor kan vermarkten als de nieuwe democratie. Een democratie die zich niet meer kan verwoorden en motiveren als een ‘groot verhaal’, een ideologie, is een democratie in stervensbegeleiding.”

Socialisme

Willen we de opmars van extreemrechts stoppen, dan moeten we de ideologische dimensie van democratie herstellen. Er is opnieuw nood aan een groot verhaal over systemen, macht en tegenmacht. We moeten weer spreken over emancipatie en de strijd om een nieuw mens- en wereldbeeld.

De democratie zal niet gered worden door de Kamala Harrisen van deze wereld. Wat we nodig hebben, is de energie zoals die in de eerste campagne van Bernie Sanders zat. De energie van onderop heeft Harris niet kunnen aanboren. Syndicalisten, klimaatactivisten en de beweging voor Palestina werden grotendeels genegeerd, wat de lage opkomst van Democratische kiezers deels kan verklaren.

Er is opnieuw nood aan een groot verhaal over systemen, macht en tegenmacht

Progressieve politiek heeft verder een horizon nodig om naartoe te werken. Na de val van de Sovjet-Unie is het taboe geworden om te spreken over een samenleving voorbij het kapitalisme. Maar willen we de huidige polycrisis aanpakken, dan hebben we nood aan oplossingen die tegemoetkomen aan de omvang van de problemen waarmee we te maken hebben.

Nu het alternatief van barbarij steeds nadrukkelijker op de voorgrond treedt, heeft de progressieve politiek meer dan ooit behoefte aan een herontdekking van het socialisme.