Een Belg die Guatemala als zijn broekzak kent, is Guido De Schrijver. Zijn vele artikels van hem over de huidige toestand in dat geteisterde Midden-Amerikaanse land in Uitpers (43 artikels), De WereldMorgen (198 artikels) en in de zeer geregelde nieuwsbrief van Solidair met Guatemala maken hem tot dé bron in het Nederlands voornamelijk over de inheemse bevolking van dat land.

In 1964 vertrekt Guido De Schrijver – hij is dan 26 jaar – als missionaris van de congregatie van het Onbevlekt Hart van Maria (beter bekend als de congregatie van Scheut) naar Guatemala. Hij zal er tot 1979 blijven.

Op de vooravond van het uitbreken van de burgeroorlog keert hij naar België terug. Vijf jaar na zijn vertrek worden zijn vrienden, de Belgische priesters Walter Vooordeckers, Ward Capiau en Serge Berten in Guatemala vermoord. Deze periode tekent hem voor het leven en hij schrijft daarover romans en kortverhalen in het Spaans (El Tigre Renco en El Archivo del Continente) en in het Nederlands.

In 2011 verschijnt zijn roman De ongewisse terugkeer waarin de hoofdpersoon Michael, die veel trekken vertoont met de auteur, als traditioneel missionaris naar Guatemala vertrekt.

Door de armoedige situatie van de lokale boerenbevolking en de progressieve wind die doorheen de Latijns-Amerikaanse katholieke Kerk waait, maakt het hoofdpersonage uit deze roman schokkende innerlijke veranderingen door, verhevigd door het revolutionaire klimaat dat het land overrompelt en door zijn contact met het gewapend verzet en twee jonge vrouwen. Met als gevolg een totale innerlijke chaos.

Voor wie kiezen, wat moet hij met zijn leven verder aan? Terugkeren naar België dan maar, maar Guatemala laat hem niet los. Vanuit België blijft hij het land en Midden-Amerika op de voet volgen. En dat doet hij tot op vandaag.

Hij zal blijven pendelen tussen ons land en Guatemala. Tot zover de inhoud van De ongewisse terugkeer. In 2017 verschijnt zijn roman Verdwenen vulkanen en in 2020 nog een bundel korte verhalen Vrouwenvermogen. En dan ligt daar nu weer een nieuwe roman.

Historisch-antropologische roman

Een Hels Experiment is in de eerste plaats een historische roman waarin een groot gedeelte van de geschiedenis van het Guatemala van de twintigste eeuw de revue passeert.

Het boek bevat drie delen. In het eerste en meest uitvoerige deel schetst hij aan de hand van een aantal fictieve personages de maatschappelijke achtergrond van Guatemala. Guatemala is het Mayaland bij uitstek in de regio en wordt bevolkt door een meerderheid van inheemse groepen waaronder Quiché, Q’eqchi, Pocomam, Qaqhiquel en nog vele andere etnische groepen.

De meesten van hen leven in zeer erbarmelijke omstandigheden. Ze proberen te overleven door wat zeer kleinschalige landbouw en/of werken voor de Amerikaanse bananenreus United Fruit Company (opgericht in 1899, het latere United Brands vanaf 1970 en Chiquita Brands International vanaf 1984) die een groot stuk van het land de facto in handen heeft.

Guido De Schrijver laat zijn verhaal beginnen onder het schrikbewind van president Jorge Ubico (1878-1946) die tijdens de grote depressie van vorige eeuw aan de macht kwam en zeer letterlijk als een Napoleon heerste over zijn land (van 1931 tot 1944).

Voor dit historische deel voert de auteur twee families op, Telésforo Tzoc, zijn vrouw Micaela en hun kinderen Yaak en Itzel en Policarpio en Alcira die allebei werken voor de grote Pulpo (de octopus), zoals United Fruit toen werd genoemd.

Onder het werkvolk groeide het ongenoegen met de werkomstandigheden en de lage lonen en Telésforo en Policarpio nemen het initiatief om vanuit hun dorp Las Palmeras contact op te nemen met de vakbond in Guatemala. Telésforo wordt gevangen genomen als communistische onruststoker, wordt zwaar gefolterd en zal uiteindelijk sterven in gevangenschap.

Naast dit historische deel werpt De Schrijver zich ook op als amateur antropoloog die zeer goed in beeld brengt hoe het wereldbeeld van de inheemse bevolking in elkaar zit. In de beschrijving van de echtverbintenis tussen Telésforo en Micaela komt dat zeer goed tot uiting.

“De rituele priester van het dorp riep de vier hoeken van het universum aan. Hij legde Telésforo en Micaela de details van het contract uit. Daarna riep hij de goden aan, zangerig, neuzelend en zegende de verbintenis in, oeroude gebeden prevelend.” (p. 14)

Guido schreef dit ook voor hen. Walter Voordeckers, Serge Berten en Ward Capiau. Foto: Almendron

Daarnaast stelde hij ook Maximón voor. “De groteske figuur, een vogelschrik, breedgerande zwarte hoed op de kop, getooid in een zwart kostuum van Europese snit, donkere zonnebrilglazen en een sigaar in de mond, hem geschonken door een aanbidder, zat op een rustieke houten zetel. In zijn afwijkende gedaante verenigde zich kenmerken van Maya goden en katholieke heidenen.” (p. 24)

Een Hels Experiment

In het tweede hoofdstuk verschuift de auteur het perspectief naar de VS in de jaren veertig van vorige eeuw. We maken er kennis met viroloog John Cutler en zijn vrouw Eliese. De ziekten die de soldaten overvielen tijdens de Tweede Wereldoorlog zetten druk op onderzoek naar de behandeling van geslachtsziekten.

Penicilline maakte toen opgang als voorkeurbehandeling. Omdat hij in de VS geen kans zag om experimenten op mensen te doen, nam hij contact op met medische autoriteiten in Guatemala. In 1946 trok hij met zijn vrouw, die verpleegkundige was, en een voltallig medisch team naar Guatemala.

Gedurende twee jaar voerde hij daar ‘medische proeven’ uit op meer dan vijfduizend personen (soldaten, gevangenen, prostituees, geesteszieken en weeskinderen).

Velen onder hen werden herhaaldelijk besmet met de syfilis- en gonorroe-bacterie. Daarna werden de slachtoffers – soms bewust laattijdig – behandeld met penicilline. De bedoeling van de experimenten bestond erin om de effectiviteit van dat geneesmiddel (een in die tijd nieuw medisch product) te testen.

De experimenten voltrokken zich onder de paraplu van de Amerikaanse openbare dienst voor Volksgezondheid in een sfeer van geheimhouding zowel in de VS als in Guatemala.

Het schandaal breekt los

In het laatste hoofdstuk springen we ineens in 2010. Meer dan zestig jaar na de feiten breekt het schandaal los. De ontdekking van ‘vergeten’ documenten deden een politieke aardbeving ontstaan, zowel in de VS als in Guatemala.

Een Amerikaanse onderzoekster, gespecialiseerd in de geschiedenis van de geneeskunde, openbaarde het bestaan van een door haar ontdekte bundel documenten vijf jaar eerder. En zo eindigde dit bericht uiteindelijk in de badkuip van president Barack Obama waarmee deze roman begint en een laattijdig schandaal losbreekt onder president Alvaro Colom. In de VS blijft het bij enkele beleefde verontschuldigingen van Obama en van zijn minister van Buitenlandse Zaken, Hillary Clinton.

De Maya-wereld

Deze roman van Guido De Schrijver gaat over meer dan ‘een hels incident’. Het is ook de beschrijving van een zeer geïnteresseerde en goed geïnformeerde buitenstaander die zich goed heeft ingeleefd in het wereldbeeld van de Maya-bevolking, dat voor westerlingen zeker zeer moeilijk te benaderen is.

Bij het lezen van De Schrijvers boek moest ik vaak denken aan het leven van Rigoberta Menchú, onder meer omdat haar vader in de gevangenis om het leven kwam en zij zelf, ondanks haar Nobelprijs, naar het buitenland is moeten vluchten.

Het zijn ook die impliciete verwijzingen die Een hels incident tot een rijk boek maken.

Guido De Schrijver. Een Hels Experiment. Uitgave in eigen beheer, Aalst, 2024,206 pp. ISBN978 9464 9892 (schrij@gmail.com). Bestellen bij Guido De Schrijver, 9300 Aalst, schrij@gmail.com, stort 25 euro (verzendingskosten inbegrepen) op BE61 8916 6408 2117 met vermelding ‘BOEK’.