De recente BRICS-top in Kazan, Rusland, zou het einde moeten inluiden van de neoconservatieve waanideeën die zijn samengevat in de ondertitel van Zbigniew Brzezinski’s boek uit 1997, The Global Chessboard: American Primacy and its Geostrategic Imperatives.

Sinds de jaren 1990 is het doel van het Amerikaanse buitenlands beleid “primacy“, oftewel wereldwijde hegemonie. De favoriete methoden van de VS zijn oorlogen, operaties voor regimewissels en eenzijdige dwangmaatregelen of economische sancties. Kazan bracht 35 landen samen met meer dan de helft van de wereldbevolking die het pesten door de VS afwijzen en die zich niet laten intimideren door hun hegemonische claims.

BRICS benadrukt de noodzaak van een nieuwe architectuur voor internationale betrekkingen die de hedendaagse realiteit beter weerspiegelt

In de Verklaring van Kazan onderstreepten de landen “de opkomst van nieuwe machtscentra, beleidsvorming en economische groei, die de weg kunnen effenen voor een meer rechtvaardige, eerlijke, democratische en evenwichtige multipolaire wereldorde”. Ze benadrukken “de noodzaak van een nieuwe architectuur voor internationale betrekkingen die de hedendaagse realiteit beter weerspiegelt”.

Tegelijk verklaarden ze “gehecht te zijn aan multilateralisme en het handhaven van het internationale recht, inclusief de Doelen en Principes die zijn vastgelegd in het Handvest van de Verenigde Naties als de onmisbare hoeksteen daarvan.” Ze richtten zich in het bijzonder tegen de sancties die door de VS en hun bondgenoten zijn opgelegd en stellen dat “dergelijke maatregelen het VN-Handvest, het multilaterale handelssysteem en de overeenkomsten inzake duurzame ontwikkeling en milieu ondermijnen”.

De neoconservatieve zoektocht naar wereldwijde hegemonie heeft diepe historische wortels in het geloof van de VS in zijn eigen uitzonderlijkheid. In 1630 beriep John Winthrop zich op de evangeliën toen hij de Massachusetts Bay Colony beschreef als een “Stad op de Heuvel” en hij verklaarde grootsprakerig dat “De ogen van alle mensen op ons gericht zijn”.

In de 19e eeuw lieten de VS zich leiden door de ‘Manifest Destiny’, terwijl ze Noord-Amerika veroverden door de inheemse volken te verdrijven of uit te roeien. In de loop van de Tweede Wereldoorlog omarmden de ‘Amerikanen’ het idee van de “Amerikaanse Eeuw”, dat de VS na de oorlog de wereld zou leiden.

De grootheidswaan van de VS kreeg een extra lading met de ineenstorting van de Sovjet- Unie eind 1991. Na 9/11 planden de neoconservatieven de omverwerping van zeven regeringen in de islamitische wereld, te beginnen met Irak en vervolgens Syrië, Libanon, Libië, Somalië, Soedan en Iran.

De grootheidswaan van de VS kreeg een extra lading met de ineenstorting van de Sovjet- Unie eind 1991

Volgens Wesley Clark, voormalig opperbevelhebber van de NAVO, hadden ze verwacht die oorlogen binnen de vijf jaar te winnen. Maar nu, meer dan twintig jaar later, gaan die oorlogen door terwijl de VS absoluut geen van hun hegemonische doelen heeft bereikt.

De neoconservatieven redeneerden in de jaren ’90 dat geen enkel land of groep van landen het ooit zou durven opnemen tegen de macht van de VS. Brzezinski, bijvoorbeeld, stelde in ‘The Grand Chessboard’ dat Rusland geen andere keuze zou hebben dan zich te onderwerpen aan de door de VS geleide uitbreiding van de NAVO en de geopolitieke dictaten van de VS en Europa, omdat er geen realistisch vooruitzicht was dat Rusland met succes een antihegemoniale coalitie zou vormen met China, Iran en anderen.

Zoals Brzezinski het stelde: “De enige echte geostrategische optie voor Rusland – de optie die Rusland een realistische internationale rol kan geven en die ook de kans op transformatie en sociale modernisering kan maximaliseren – is Europa. En niet zomaar een Europa, maar het trans-Atlantische Europa van de zich uitbreidende EU en NAVO.”

De neoconservatieven redeneerden in de jaren ’90 dat geen enkel land of groep van landen het ooit zou durven opnemen tegen de macht van de VS

Brzezinski had het helemaal mis en zijn verkeerde inschatting leidde mede tot de ramp van de oorlog in Oekraïne. Rusland gaf niet zomaar toe aan het plan van de VS om de NAVO uit te breiden naar Oekraïne, zoals Brzezinski veronderstelde. Rusland zei resoluut nee en was bereid oorlog te voeren om die plannen tegen te houden. Als gevolg van de misrekeningen van de neoconservatieven met betrekking tot Oekraïne, heeft Rusland nu de overhand op het slagveld en zijn honderdduizenden Oekraïners gedood.

Beto Barata/PR, Flickr/ cc-by-2.0. Oprichtende landen van BRICS (in 2016) 

Noch – en dit is de duidelijke boodschap van Kazan – hebben de VS-sancties en diplomatieke druk Rusland in het minst geïsoleerd. Als reactie op de alomtegenwoordige intimidatie is er een antihegemoniaal tegenwicht ontstaan. Simpel gezegd: de meerderheid van de wereld wil of accepteert de Amerikaanse hegemonie niet en is bereid om de VS te trotseren in plaats van zich te onderwerpen aan hun dictaten. De VS beschikken ook niet meer over de economische, financiële of militaire macht om hun wil op te leggen, als ze die ooit al hadden.

De landen die in Kazan bijeen waren, vertegenwoordigen een meerderheid van de wereldbevolking. De negen BRICS-leden (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika als de oorspronkelijke vijf, plus Egypte, Ethiopië, Iran en de Verenigde Arabische Emiraten), naast de delegaties van 27 aspirant-leden, vertegenwoordigen 57 procent van de wereldbevolking en 47 procent van de wereldproductie, gemeten tegen koopkracht gecorrigeerde prijzen.

De tijd van de neoconservatieve waanideeën en de door de VS aangegane oorlogen is voorbij.

De VS daarentegen vertegenwoordigen 4,1 procent van de wereldbevolking en 15 procent van de wereldproductie. Met de bevolking van de Amerikaanse bondgenoten meegerekend komt het bevolkingsaandeel van de door de VS geleide alliantie op ongeveer 15 procent van de wereldbevolking.

De BRICS-landen zullen de komende jaren aan relatief economisch gewicht, technologische kracht en militaire macht winnen. Het gezamenlijke BBP van de BRICS-landen groeit met ongeveer 5 procent per jaar, terwijl het gezamenlijke BBP van de VS en haar bondgenoten in Europa en Azië-Pacific met zo wat 2 procent per jaar groeit.

Maar zelfs met hun groeiende invloed kunnen de BRICS-landen de VS niet vervangen als nieuwe wereldhegemonie. Ze hebben eenvoudigweg niet de militaire, financiële en technologische macht om de VS te verslaan of zelfs maar in hun vitale belangen te bedreigen. De BRICS roepen in de praktijk op tot een nieuwe en realistische multipolariteit, niet tot een alternatieve hegemonie waarin zij het voor het zeggen hebben.

VS-strategen zouden rekening moeten houden met de, uiteindelijk positieve, boodschap die uit Kazan komt. Niet alleen heeft het neoconservatieve streven naar wereldwijde hegemonie gefaald, het is ook een kostbare ramp geweest voor de VS en de wereld, die heeft geleid tot bloedige en zinloze oorlogen, economische schokken, massale volksverhuizingen en toenemende dreigingen van nucleaire confrontaties.

Een meer inclusieve en rechtvaardige multipolaire wereldorde biedt een veelbelovende uitweg uit het huidige moeras, een die zowel de VS en hun bondgenoten als de naties die elkaar in Kazan ontmoetten ten goede kan komen.

De BRICS roepen in de praktijk op tot een nieuwe en realistische multipolariteit, niet tot een alternatieve hegemonie waarin zij het voor het zeggen hebben.

De opkomst van de BRICS-landen is daarom niet alleen een waarschuwing aan het adres van de VS, maar ook een potentiële opening naar een veel vreedzamere en veiligere wereldorde. De multipolaire wereldorde die de BRICS voor ogen hebben, kan een zegen zijn voor alle landen, ook voor de Verenigde Staten. De tijd van de neoconservatieve waanideeën en de door de VS aangegane oorlogen is voorbij. Het moment is aangebroken voor een hernieuwde diplomatie om een einde te maken aan de conflicten die over de hele wereld woeden.