Progressief front? 'Het lijkt altijd onmogelijk tot het wordt gedaan" (Nelson Mandela). Logo's Groen, Vooruit en PVDA.
Opinie -

Een progressief alternatief is verder weg dan ooit

VUB-hoogleraar Eric Corijn pleit voor een herkaveling op links om samen tot een progressief alternatief te komen. "Er zullen nog veel open brieven en petities nodig zijn om Vooruit, Groen en PVDA te verplichten tot samenwerking."

maandag 28 oktober 2024 11:25
Spread the love

 

We hebben al veel gelezen over procenten, personen, stijl en campagnes, coalities en maatregelen, ‘politique politicienne’, maar weinig over specifieke lokale diagnoses, over inzet, over visies en maatschappelijke projecten. Zijn er geen maatschappelijke tendensen te ontwaren?

Het mainstreamverhaal van het politieke centrum, het establishment, zit in de nuances tussen N-VA en CD&V, en MR en Les Engagés aan Franstalige zijde, tussen conservatief rechts en centrumrechts.

De CVP organiseerde de naoorlogse hegemonie in Vlaanderen vanuit een standenpartij waarin verschillende sociale groepen, met hun organisaties, vertegenwoordigd waren en tot overleg en compromis werden genoopt.

Partijen overleven op basis van staatsgelden en verkiezingen, niet op basis van inplanting of een georganiseerde achterban

Dat was de as waarrond de sociale welvaartstaat in dit land is vormgegeven: een voortdurend overleg over economische ontwikkeling en herverdeling. Democratie ging naast verkiezingen, vooral over de combinatie van economische ontwikkeling met sociale vooruitgang. Die tijd is voorbij.

Vanaf de jaren 1970 vertraagt de economische groei, afgewisseld met verschillende crisissen. De industrie wordt naar lageloonlanden gebracht. De algemene tewerkstelling loopt ten einde. De postindustriële samenleving is een samenleving voor hoger opgeleiden.

Ondernemers willen weg van de overlegeconomie. Ze willen privatiseren, liberaliseren, dereguleren. Ze willen een beter investeringsklimaat. Dat is de neoliberale draai: overheidsbeleid ten dienste van de concurrentiecapaciteit. Eerst de economie, dan het samenleven.

Die lijn werd politiek vertaald door de liberalen en ook door de nieuwe Vlaams-nationalistische burgerij. Democratie werd herleid tot verkiezingen en dan tot regeerakkoorden en begroting. Dat is het zogenaamde primaat van de politiek. Het middenveld werd verzwakt. Op die lijn is de N-VA groot geworden.

De geschiedenis leert ons dat sociaaldemocratie de natuurlijke neiging heeft om zich aan te passen aan de heersende krachtsverhoudingen

Op die glijbaan is cd&v afgegleden. Ze heeft eerst haar vakbondsvleugel afgestoten, daarna is ze ideologisch naar rechts opgeschoven. Nu zet ze in op enkele resterende zuilen: de Boerenbond, de middenstand, de christelijke diensten in onderwijs en zorg, enzovoort. Partijen overleven nu op basis van staatsgelden en verkiezingen, niet op basis van inplanting of een georganiseerde achterban.

In heel die ontwikkeling is het centrum naar rechts opgeschoven. Dat gebeurde ook onder druk van het extreemrechtse racistische ‘eigen volk eerst’-discours, maar in de eerste plaats door zelf steeds meer samenleven door economie te vervangen, door te bezuinigen op openbare diensten, door selectiever te worden over herverdeling en nu door integratie-eisen te verstrengen.

In die verrechtsing is de conservatieve N-VA de leidende kracht geworden, zijn de liberalen uitgespeeld en probeert cd&v, zoals Les Engagés in Wallonië, het kleine plekje op centrumrechts te claimen. Die eindstrijd is nog niet beslecht.

De flinkse positionering van Conner Rousseau aanvaardt het kader van de verrechtsing

Op federaal of gewestelijk vlak is de richting duidelijk, maar op lokaal niveau blijkt de verankering niet zo makkelijk weg te vagen. In Vlaanderen zijn er op lokaal niveau 125 absolute meerderheden. In 116 gemeenten is cd&v nog de grootste, Open-Vld in 52 gemeenten en de N-VA slechts in 45 gemeenten. Terwijl het Vlaams Belang in juni de grootste partij was in 143 gemeenten, is dat nu slechts het geval in twee gemeenten.

De strijd op rechts zal nu worden verdergezet voor een identitair ‘eigen volk eerst’-verhaal. Vanuit de Vlaamse regering gebeurt dat rond taal en canon (een staatsidentiteit), in Ninove en Denderleeuw gaat het over zwarte piet en varkensvlees (een etnisch verhaal). In alle gevallen betreft het een maatschappelijk project waarin er niet voor iedereen plaats is.

Nood en gebrek aan een links alternatief

Tegenover die rechtse hegemonie staat een erg versnipperd en tegenstrijdig kamp. Traditioneel komt het weerwerk vanuit de arbeidersbeweging, maar die zit al tientallen jaren in het defensief. De afbouw van de industrie, de herschikking van de arbeidsmarkt, de loonstop en de bezuinigingen hebben de basis van vakbonden en partijen gevoelig aangetast.

Het oude emancipatieverhaal werd omgezet in het verdedigen van verworven rechten voor steeds minder mensen. Dat corporatisme is een visvijver voor extreemrechts. De partijen lieten de vakbonden inmiddels los.

De geschiedenis leert ons dat sociaaldemocratie de natuurlijke neiging heeft om zich aan te passen aan de heersende krachtsverhoudingen, om binnen dat raam enkele sociale accenten te plaatsen. In België gaat dat om de verdediging van het stelsel van de sociale zekerheid. De flinkse positionering van Conner Rousseau aanvaardt het kader van de verrechtsing, van het strengere plichtendiscours, van een selectieve samenleving, en wil daarbinnen het beheer van de herverdeling te claimen.

Daar ligt precies de kracht van de verrechtsing: er is geen geloofwaardig links tegenverhaal

Dat is de bromance met de N-VA. Vooruit is een pure beleidspartij en verhoudt zich dus vooral met de rechtse dominantie. De partij is niet op zoek naar maatschappelijke verandering en heeft niet langer een eigen maatschappelijk project.

Twee andere stromingen zijn ontstaan als reactie op de neergang van de sociaaldemocratie. De politieke ecologie is gegroeid uit die nieuwe sociale bewegingen. Groen, voorheen Agalev, spreekt vooral in naam van de natuur en het ecosysteem, minder vanuit diverse velden van sociale strijd.

Ze hebben de ecologie niet kunnen omzetten tot een echt gedragen maatschappelijk transitieprogramma. Ze hebben geen eigen sociale basis. Zo hebben ze de generatie Youth for Climate niet blijvend politiek kunnen organiseren. Ze blijven een vlottend electoraat aanspreken dat vooral bestaat uit mensen met minder materiële problemen.

Door de verdeeldheid staat maatschappelijke transitie niet op de agenda en stelt ieder enkele maatregelen voor binnen het heersende systeem

Telkens weer wanneer economische kwesties prioritair worden, zal klimaatbeleid, de mobiliteitstransitie, of natuurbehoud weer even worden uitgesteld. Dat heeft ook nu geleid tot de decimering van de partij.

 

De PVDA is het product van de jeugdradicalisering in de jaren 1960 en jarenlang geduldig veldwerk. Daaruit is een succesvolle nieuwe partij gegroeid met enkele bijzondere kenmerken: een stevige ideologische basis (die andere linkse partijen niet meer hebben), een sociale band met de werkende klasse en de vakbonden, een activistische steun aan strijd, oog voor krachtsverhoudingen, enzovoort.

Uit dat verleden kwamen ook enkele ondemocratische trekken voort en het onvermogen tot echte samenwerking. Dat speelt de partij parten nu ze vanwege hun stemmenaantal worden aangesproken over beleid en compromis of daar waar ze een front moeten vormen met andere politieke stromingen. De PVDA mag dan wel groeien, ze is vooralsnog geen hefboom in een politieke herverkaveling.

Daar ligt precies de kracht van de verrechtsing: er is geen geloofwaardig links tegenverhaal. Geen enkele linkse partij werkt echt aan kampvorming. Ze bevechten elkaar vooral en zijn dus sectair geneigd de verschillen te onderstrepen.

De Antwerpse verkiezingsstrijd werd een infotainment-tweestrijd die alleen maar de mimiek van De Wever ten goede kwam

Er bestaat ook nergens een platform, kanaal, blad, beweging of denktank om zo’n tegenverhaal vorm te geven. Elk apart dragen ze geen maatschappelijk project. Door de aparte geschiedenis en de verschillende opstelling in de politiek vereist zo’n alternatief een proces van onderzoek, overleg en innovatie. Door de verdeeldheid staat maatschappelijke transitie ook niet op de agenda en stelt ieder dan maar wat maatregelen voor binnen het heersende systeem, maar daardoor erodeert de geloofwaardigheid en de sociale basis stelselmatig.

In de lokale verkiezingen waren er maar 19 gemeenten waar Vooruit de grootste was, en slechts twee waar Groen de kroon spande. Nergens, ja nergens, was er een gedragen voorstel tot progressief beleid. De Antwerpse oproep was er een tot eenheid, samenwerking, overleg en het voorbereiden van een progressief alternatief.

De mainstreammedia, als trouwe systeembewakers, hebben er een steun aan Jos D’Haese van gemaakt. Het werd een infotainment-tweestrijd die alleen maar de mimiek van De Wever ten goede kwam.

De parlementsverkiezingen van 9 juni en de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober hebben de rechtse hegemonie versterkt, ook in Wallonië. Om opportunistische redenen zullen veel lokale besturen zich spiegelen aan hogerop.

De nieuwe federale regering zal dat omzetten in beleid: verhoogde steun aan een wankele economie, vermindering van een daardoor ook meer selectieve herverdeling, vertraging van klimaat- en ecosysteembeleid, verzet tegen de interculturele diverse stedelijke samenleving, enzovoort.

Zonder herverkaveling op links komt er geen beweging

Vooruit zal deelnemen aan dat beleid en pogen de sociale schade te beperken. Groen zal haar wonden likken en dreigt nog meer een eenzijdige klimaat- en mobiliteitspartij worden. De PVDA zal strijd en verzet aanmoedigen, eisen stellen, maar geen maatschappelijk transitiebeleid op de sporen zetten.

Geen van hen zal een gezamenlijke uitweg uit de crisis voorbereiden. Er zullen nog veel open brieven en petities nodig zijn om ze te verplichten tot samenwerking, en vooral om samen na te denken. Zonder herverkaveling op links komt er geen beweging. Intussen zal het samenleven er niet op vooruitgaan.

 

Deze Opinie verscheen in De Standaard van 21 oktober 2024.  Eric Corijn is auteur van Gramsci lezen (ASP) en Vlaanderen ontwaak! Tegen de grondstroom (Ertsberg).

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!