Van 22 tot 24 oktober namen 36 landen, voornamelijk uit het Globale Zuiden, deel aan de 16de top van de BRICS-landen. Ook António Guterres, de Secretaris-generaal van de Verenigde Naties woonde deze bijeenkomst bij. De top heeft als doel, zoals de Chinese president Xi het formuleerde, “om nieuwe kansen te creëren voor het Mondiale Zuiden”.
Gewijzigde krachtsverhoudingen
Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn er diverse pogingen geweest van de voormalige gekoloniseerde landen om een meer rechtvaardige wereldorde tot stand te brengen. Zo was er onder andere in de jaren zeventig de poging om een Nieuwe Internationale Economische Orde op poten te zetten.
Deze en andere pogingen mislukten door interne verdeeldheid en vooral omdat de krachtsverhoudingen op wereldvlak zeer ongunstig waren. Het Noorden had allerlei economische, diplomatieke hefbomen om landen in het gareel te houden. En als dat niet voldoende was trok de VS de militaire kaart.
De laatste decennia is de economische machtspositie van het Westen sterk gedaald
Die situatie is ondertussen grondig gewijzigd. De laatste decennia is de economische machtspositie van het Westen sterk gedaald. In 1990 waren de VS en zijn bondgenoten nog goed voor 62,4 procent van het wereldproduct. Dit jaar is dat gedaald tot 39,6 procent, en die daling zet zich steeds verder door. Omgekeerd zijn landen als China en India, en in hun zog ook andere groeilanden, aan een sterke opmars bezig.
Ook op militair vlak is de impact van het Westen sterk gedaald. De laatste 25 jaar zijn alle militaire interventies van de VS en zijn bondgenoten mislukt. In Irak en Afghanistan zijn ze moeten afdruipen, Syrië en Jemen hebben ze niet klein gekregen en Libië is uitgedraaid op een complete mislukking en chaos.
Bij het begin van de oorlog in Oekraïne hadden ze verwacht en gehoopt om op basis van massale militaire steun aan Kiev en zware economische sancties tegen Rusland, Moskou op de knieën te krijgen. Maar ook dat is niet gelukt. Niet voor niets moet William J. Burns, de baas van de CIA, vaststellen dat de “Verenigde Staten niet langer onbetwiste suprematie bezitten”.
Er is dus veel veranderd. In maart van dit jaar drukte de Chinese president op bezoek bij Vladimir Putin het zo uit: “Op dit moment zijn er veranderingen, zoals we die in honderd jaar niet hebben gezien, en we moeten die veranderingen samen doorvoeren”.’
Dit is de context waarin de top in Kazan doorging.
De laatste 25 jaar zijn alle militaire interventies van de VS en zijn bondgenoten mislukt
Geen klein clubje
BRICS is opgericht in 2006. De oorspronkelijke vier leden waren Brazilië, Rusland, India en China. In 2010 sloot Zuid-Afrika zich aan. Het doel van de BRICS is “de mondiale politieke, economische en financiële architectuur op een eerlijke, rechtvaardige en representatieve manier opnieuw vormgeven op basis van multilateralisme en het internationaal recht”. Anders gezegd, de vijf landen willen een mondiaal bestuur opzetten dat inclusief en egalitair is.
Op 1 januari 2024 traden vier nieuwe staten toe als volwaardige leden: Egypte, Ethiopië, Iran en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). Tijdens de vorige top in Kazan sloten 13 ‘partnerlanden’ zich aan bij BRICS+. Met minstens 20 andere landen die interesse tonen om toe te treden, is de BRICS+-groep niet langer een kleine club.
Tijdens de recente top kwamen er 13 ‘partnerlanden bij en ten minste nog eens 20 landen hebben interesse getoond om toe te treden tot de BRICS+
Wereldwijd vertegenwoordigt het op dit moment 46 procent van de wereldbevolking en 37 procent van het wereldproduct.[1] De BRICS+ zijn ook goed voor een kwart van alle export van goederen en 40 procent van de productie van olie. Het bnp van de BRICS+ is nu al groter dan dat van de G7 en hun industriële productie is zelfs het dubbele van die van de G7.
Multipolaire wereld
BRICS werd opgericht om ruimte te creëren voor meer samenwerking tussen opkomende economieën en om een tegenwicht te vormen tegen de VS en zijn bondgenoten. De BRICS-landen willen af van de dominante praktijken van het Westen. Ze zijn op zoek naar een multipolaire wereld, een wereld waarin er meer evenwicht is in de machtsverhoudingen en die meer kansen biedt voor de landen uit het Zuiden.
De grote financiële crisis (2007-2011) toonde aan hoe fragiel en onbetrouwbaar de economische architectuur van de westerse landen is. Het vaccin-nationalisme tijdens de pandemie bewees hoe weinig betrouwbaar de landen van het Noorden zijn als het er op aankomt. Datzelfde geldt voor de weigering van de rijke landen om hun historische verantwoordelijkheid op te nemen ten aanzien van de klimaatopwarming.
Een grote scheur was recentelijk te zien naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne. De meeste landen uit het Zuiden blijven grotendeels neutraal en weigeren om mee te werken aan de economische sancties tegen Rusland.
De dubbele moraal van het Westen t.a.v. Oekraïne en Gaza is voor de landen van het Zuiden onbegrijpelijk en ontoelaatbaar
Bovendien fronsten heel wat landen de wenkbrauwen toen de geldreserves van de Russische Centrale Bank in het Westen werden bevroren en Russische banken werden uitgesloten uit het internationaal betalingsverkeer (SWIFT). Als dat vandaag met Rusland kan, dan kan dat morgen met gelijk welk ander land. Het vertrouwen in het Westers financieel systeem kreeg daardoor een zware deuk.
De scheur werd nog groter door de onvoorwaardelijke steun van het Westen ten aanzien van de genocide in Gaza. De landen van het Westen kondigden na de invasie in Oekraïne onmiddellijk zware sancties aan tegen Rusland, maar laten Israël begaan, leveren zelfs wapens of laten die vanuit hun havens naar Israël verschepen. Die dubbele moraal is voor de landen van het Zuiden onbegrijpelijk en ontoelaatbaar.
Financiële onafhankelijkheid
Een van de belangrijke aspecten is de zoektocht van de BRICS-landen naar een grotere financiële onafhankelijkheid van de westerse financiële systemen en de dominantie van de dollar. “Elke nacht vraag ik me af waarom alle landen hun handel op de dollar moeten baseren,” zei Lula in een speech voor de New Development Bank, voorheen de BRICS Bank.
Die bank werd in 2015 opgericht om deze inspanningen voor financiële onafhankelijkheid te bevorderen.
Om los te komen van de dollar circuleren er binnen de BRICS ideeën om een reservevaluta te creëren, die voor 40 procent wordt ondersteund door goud en andere natuurlijke hulpbronnen en voor 60 procent door een mandje valuta’s van de lidstaten.
Er wordt daarnaast een betalings- en afwikkelingsplatform gepromoot dat de financiële markten van BRICS-landen met elkaar zou verbinden, los van de bestaande Bank for International Settlements (BIS), gevestigd in Zwitserland.
Op termijn kan deze top het begin zijn van een hele nieuwe economische infrastructuur waarin het Westen niet langer de enige en eerste viool speelt
Andere projecten zijn: een eigen verzekeringssysteem, een ratingbureau dat onafhankelijk is van de westerse machten en een onafhankelijk systeem van interbancaire transactie dat kan concurreren met het door de VS gecontroleerde SWIFT.
De dollar is zeker nog niet van zijn troon gestoten en zal wellicht nog voor een hele tijd de reservemunt zijn voor de wereld. Maar in de komende jaren kan wel een ‘multipolaire’ valutawereld ontstaan, waardoor de landen van het Zuiden minder afhankelijk worden van de dollar en waardoor de VS het wapen van economische sancties minder zal kunnen inzetten.
De stappen die op deze bijeenkomst gezet worden zijn misschien op het eerste zicht niet groot, maar op termijn kunnen ze wel het begin zijn van een hele nieuwe economische infrastructuur waarin het Westen niet langer de enige en eerste viool speelt en waarin de landen van het Zuiden op een volwaardige manier kunnen meedraaien.
In elk geval zijn de krachtsverhoudingen om dit te realiseren veel gunstiger dan vijftig jaar geleden. De geschiedenis zal uitwijzen of deze top historisch te noemen is.
Bronnen:
– 16th BRICS summit opens in Kazan, Russia
– Expanding list shows BRICS’ unique appeal in ‘openness, inclusiveness, fairness and justice’
– Internacional. Los BRICS, en Kazan, marcan el futuro del mundo
– Het globale Zuiden maakt zich traag los van de dollar
– Elite US economist warns: dollar system is weakening as gold BRICS rise
Note:
[1] Wereldproduct uitgedrukt in dollar PPP (koopkrachtpariteit). Dat cijfer houdt rekening met de prijsverschillen tussen landen voor dezelfde goederen of diensten en drukt de reële koopkracht uit.
