Uit de enquête van VUB-onderzoekster Iris Steenhout blijkt dat 10,8 procent van de leerkrachten zegt minstens één keer per maand te worden gepest, bij 18,1 procent van de leerkrachten gebeurde dat minder dan één keer per maand. Dat pesten neemt soms serieuze proporties aan met onder andere fysiek geweld, het bespuwen van leerkrachten, imitatiegedrag en verbale agressie als voornaamste vormen van pestgedrag.

Melding en opvolging

In amper 1,2 procent van de gevallen wordt er melding gedaan bij de politie, waardoor de formele escalatie van incidenten eerder beperkt is, zegt Steenhout. Ze noemt pestgedrag een ‘zorgwekkend fenomeen’ binnen het onderwijs, niet alleen tussen leerlingen onderling, maar ook richting het personeel.

Het onderzoek suggereert dat er op het gebied van schoolklimaat nog veel te winnen valt. Slechts 20,1 procent van de respondenten geeft aan dat er schoolbrede programma’s zijn om een positief klimaat en een cultuur van veiligheid te bevorderen, en 14,7 procent meldt dat er sociale vaardigheidstrainingen worden aangeboden.

“Als het gaat om het naleven van gedragsregels door het personeel zelf, geeft 60,9 procent aan dat die meestal worden gevolgd”, zegt Steenhout. Uit de studie blijkt echter dat 25,5 procent aangeeft dat de naleving varieert, en 13,6 procent stelt dat het personeel de regels zelf niet naleeft. “Dat is zorgwekkend”, zegt Steenhout, “aangezien de consistentie van gedragsregels essentieel is voor een veilig en respectvol schoolklimaat.

Gebrek aan waardering

Waardering op de werkvloer speelt ook een belangrijke rol in de sfeer binnen scholen. Hoewel 64,2 procent van de leerkrachten zich gewaardeerd voelt door collega’s, voelt een kleiner percentage (51,1 procent) zich gewaardeerd door de directie. “Het gevoel van waardering kan een belangrijke invloed hebben op de motivatie en het welzijn van leerkrachten, en het is duidelijk dat hier nog werk aan de winkel is”, aldus de onderzoeker.

“Het is duidelijk dat niet alleen de fysieke, maar ook de emotionele veiligheid binnen scholen een grote rol spelen in het behoud van leerkrachten. De cijfers wijzen erop dat leerkrachten zich vaak ondergewaardeerd voelen, wat bijdraagt aan hun overweging om van baan te veranderen.”

Een derde van de leerkrachten (34,4 procent) zou overwegen elders te gaan werken als ze de kans kregen, en van die groep geeft maar liefst 74,4 procent aan dat hun veiligheidsgevoel hiervoor een belangrijke factor is. “Gevoelens van onveiligheid blijken niet enkel te maken te hebben met fysieke bedreigingen, maar ook met een gebrek aan waardering en steun vanuit de organisatie.”

Nultolerantie

Aan de leerkrachten werd ook gevraagd of ze pestgedrag tussen leerlingen hadden vastgesteld in de voorbije 12 maanden en daar antwoordde 70,9 procent van de leerkrachten positief op. In meer dan zeven op de tien gevallen ging het zelfs om langdurig en systematisch pestgedrag. “In 24,8 procent van de gevallen werd hier helemaal geen melding van gemaakt”, aldus Steenhout. “En voor 43,1 procent bleef de melding zonder gevolg, wat niet alleen wijst op een gebrek aan actie, maar ook kan ontmoedigen om in de toekomst incidenten te melden.”

Scholen zouden volgens Steenhout moeten inzetten op harde veiligheidsmaatregelen. Ze blijkt daarin gehoor te krijgen want de nieuwe Vlaamse regering heeft alvast net laten verstaan dat ze een nultolerantie wil hanteren voor geweld en bedreigingen tegen leerkrachten.

Volgens Steenhout zijn daar concreet programma’s voor nodig die een positieve sfeer bevorderen, naast sociale vaardigheidstrainingen en initiatieven die leerkrachten het gevoel geven dat ze gewaardeerd worden. “Als leerkrachten zich ondersteund en veilig voelen in hun werkomgeving zal dat resulteren in een verhoogde werktevredenheid onder leerkrachten, een gunstiger leerklimaat voor leerlingen en naar verwachting een impact op het lerarentekort.”