Wereldwijd dreigt de toegang tot openbare informatie te worden beperkt, vaak onder het mom van nationale veiligheid en antiterreurwetgeving. Nieuwe wetten verbreden de definitie van ‘geheime informatie’ en beperken uitzonderingen voor de journalistiek. Journalisten ondervinden bovendien op tal van manieren hinder, zoals verboden op aanwezigheid bij bepaalde evenementen, weigering van toegang tot openbare informatie en juridische dagvaardingen vanwege het niet onthullen van anonieme bronnen.

Veel machthebbers bemoeilijken opzettelijk de toegang tot informatie, wat het journalistieke werk hindert en de persvrijheid inperkt. Dit staat haaks op democratische waarden en goed bestuur. Journalistiek is een publiek goed, maar kan alleen functioneren wanneer deze vrij kan worden uitgeoefend, zonder angst voor bedreiging, vervolging of geweld.

Ter gelegenheid van de Internationale Dag voor universele toegang tot informatie op 28 september, belicht de IFJ vijf casussen uit verschillende delen van de wereld die aantonen hoe regeringen, overheden en veiligheidsdiensten het universele recht op informatie schenden, inclusief het recht van burgers om informatie te zoeken, te ontvangen en te verspreiden.

Midden-Oosten: Israël schendt doelbewust het recht op toegang tot informatie

“De Israëlische regering ontzegt bewust miljarden mensen wereldwijd hun recht op vrije meningsuiting. Regeringen en internationale organisaties dragen hieraan bij door onvoldoende actie te ondernemen om het doden van journalisten te stoppen en het verbod op toegang voor internationale media op te heffen,” aldus de IFJ.

Sinds de aanval van Hamas op 7 oktober en de daaropvolgende Israëlische reactie, is de toegang tot Gaza volledig afgesloten voor burgers, zogenaamd uit veiligheidsredenen. Het afgelopen jaar konden alleen Palestijnse journalisten in Gaza en enkele internationaal ingehuurde mediaploegen, onder strikte voorwaarden, verslag doen van de situatie ter plaatse.

Israël voert, volgens de IFJ, bewust een terreurbeleid tegen Palestijnse journalisten – waarbij minstens 127 journalisten omkwamen – om het narratief van de oorlog te beheersen en mensenrechtenschendingen te verhullen.

De IFJ en haar leden blijven Palestijnse journalisten steunen en roepen Israël op het bloedvergieten in Gaza te stoppen en het verbod op buitenlandse media op te heffen.

Afrika: Wet bedreigt recht op informatie in Somalië

In Somalië bedreigt een nieuw wetsvoorstel over overheidsinformatie (Official Information Bill), goedgekeurd door de ministerraad in maart 2024 en nu in behandeling bij het parlement, de vrijheid van informatie, democratisch bestuur en mensenrechten.

De wet geeft nationale veiligheidsinstellingen verregaande bevoegdheden zonder duidelijke vrijstellingen voor de persvrijheid. “Deze buitensporige macht bevordert een cultuur van geheimhouding, wat indruist tegen de doelen van transparantie en publiek vertrouwen,” aldus Omar Faruk Osman, secretaris-generaal van de National Union of Somali Journalists (NUSOJ).

De IFJ, de Federation of African Journalists (FAJ), de NUSOJ en andere groepen voor persvrijheid hebben de Somalische regering opgeroepen het wetsvoorstel in te trekken en te herzien met inspraak van alle belanghebbenden.

Azië en de Pacific: Maleisische journalisten gedagvaard om bronnen

In Maleisië werden op 9 augustus drie journalisten van Malaysiakini, een onafhankelijk nieuwsplatform, ondervraagd door de politie omdat ze in een artikel anonieme bronnen hadden gebruikt. Ze weigerden echter de identiteit van hun bronnen prijs te geven, ondanks het risico van een gevangenisstraf van drie jaar en boetes tot 10.800 euro.

De IFJ en de National Union of Journalists Peninsular Malaysia (NUJM) bekritiseerden het politieonderzoek, en benadrukten dat het recht op bronbescherming cruciaal is voor het publiek recht op informatie.

Europa: Franse politie verhindert verslaggeving door journalist

Het Media Freedom Rapid Response (MFRR) platform, dat schendingen van persvrijheid binnen de EU registreert, meldde dit jaar 155 incidenten waarbij 239 journalisten werden gehinderd in hun werk.

Op 12 september verhinderde de Franse politie journalist Gérard Fumex van het lokale informatieportaal Librinfo om een parlementaire zitting van de rechtse partij Les Républicains en de komst van premier Michel Barnier in Annecy te verslaan. Fumex werd door de politie tegengehouden omdat zijn perskaart zou zijn verlopen, hoewel dit geen geldige reden is om verslaggeving te verhinderen.

Latijns-Amerika en de Caraïben: Hervormingen in Argentinië ondermijnen toegang tot informatie

In Argentinië beperkte een decreet van de regering van Javier Milei op 2 september de toegang tot openbare informatie. Deze hervorming versmalt de definitie van ‘openbare informatie’ en geeft bewindspersonen meer macht om te bepalen wat als ‘geheim’ wordt beschouwd, wat transparantie ondermijnt.

De Argentijnse persvakbond (FATPREN) waarschuwt dat dit de journalistieke opdracht om machthebbers verantwoordelijk te houden ernstig belemmert.

Anthony Bellanger, secretaris-generaal van de IFJ, stelde: “Regeringen en veiligheidsdiensten wereldwijd belemmeren jaar na jaar de journalistiek en schenden het recht op vrije toegang tot informatie. Wij eisen dat regeringen ophouden met het belemmeren van journalisten en openbare informatie vrijgeven.”

Voorzitter Dominique Pradalié benadrukte de zaak van Julian Assange, die op 1 oktober een parlementaire hoorzitting in de Europese Raad bijwoont. De commissie roept de VS op hun spionagewet van 1917 aan te passen en uitgevers, journalisten en klokkenluiders uit te zonderen van vervolging.