Bijzonder mediamoment gisteren na de verkiezingsoverwinning van de N-VA in Antwerpen. Bart De Wever deed – na lang op zich te laten wachten – zijn intrede, gevolgd door een horde journalisten die achter hem aan renden, en naast hem zijn zoon die een staf met een adelaar draagt.

De adelaar, zo zal De Wever later verklaren aan de pers, komt uit zijn persoonlijke collectie. “Ik verzamel Romeinse hebbedingen, dat is er één van.”

SPQA

Opschrift op de staf: SPQA. ‘SPQR’ is de afkorting van het Latijnse ‘Senatus Populusque Romanus‘, wat ‘De Senaat en het Volk van Rome’, betekent. De R van Rome is vervangen door de A van Antwerpen. Annick De Ridder (N-VA) heeft de letters zelfs laten tatoeëren.

De zinsnede SPQR “diende als de officiële naam van het Romeinse Rijk”, zo schrijft de VRT. Alleen: dat klopt niet helemaal.

SPQR verscheen voor het eerst tijdens de Romeinse Republiek, waarin de Senaat en de Volksvergadering (de ‘populus’) formeel de macht deelden. De Romeinse Senaat was geen democratisch verkozen orgaan, maar in essentie het politieke machtsorgaan van de elite, de patriciërs.

Beginnen met de Senaat, zoals de zinsnede doet, wijst op de dominantie van die elite boven de volksvergadering. En dan hebben we het nog niet eens over het feit dat Rome een slavenmaatschappij is waar de grote meerderheid van de mensen natuurlijk hoe dan ook niets te zeggen had.

Na de transformatie van de Republiek naar het Keizerrijk onder Augustus, bleef SPQR bestaan als symbool, maar in feite werd het vooral gebruikt om de heerschappij van de keizers te rechtvaardigen. Dat zou De Wever, als historicus met een obsessie voor Rome, moeten weten. Dat hij zichzelf wel eens als keizer van Antwerpen lijkt te wanen is in dat verband misschien geen toeval.

De website Pharos legt zich toe op het blootleggen van de moderne toe-eigening van klassieke teksten en beelden. Zij maakten een dossier op over het gebruik van de afkorting SPQR door witte nationalisten. SPQR, zo merkt Pharos op, wordt door deze groepen vooral gezien als een verwijzing naar een tijdperk waarin een vermeende superieure “witte” beschaving de wereld domineerde.

Adelaar

De symboliek van de adelaar versterkt deze boodschap. Ook dat was een belangrijk symbool van het Romeinse Rijk.

Elk Romeinse legioen droeg een gouden adelaar als standaard, de zogenaamde Aquila. Die stond symbool voor absolute macht en soevereiniteit van het Romeinse Rijk, militaire superioriteit en discipline. Hij werd gezien als een vogel die het luchtruim beheerst en wiens macht overal kon worden gevoeld, wat parallellen trekt met het bereik van de Romeinse legioenen over een groot gebied van Europa, Azië en Afrika.

De adelaar werd ook vaak gezien als een vogel die de zon kon benaderen, en stond daarom symbool voor verheven idealen, grootsheid en zelfs goddelijke goedkeuring. De keizers lieten vaak adelaars afbeelden als onderdeel van hun iconografie om hun goddelijke of bijna-mythologische status te benadrukken. Niet verwonderlijk dus dat het symbool maar wat graag gerecupereerd werd door extreemrechts.

In Nazi-Duitsland was de adelaar een centraal element van het staatswapen, vaak gecombineerd met het hakenkruis. Het stond voor militaristische kracht, nationale eenheid en suprematie, en werd ingezet als symbool van het vermeende “Derde Rijk”, dat in de ideologie van Hitler een heropleving van het oude Romeinse (en Heilige Roomse) Rijk moest zijn.

Ook Mussolini beschouwde zichzelf als de erfgenaam van het Romeinse Rijk en liet de adelaar vaak afbeelden in fascistische parades, architectuur en symboliek, naast andere klassieke Romeinse elementen zoals fasces (waar het woord fascisme van is afgeleid).

Rome tegen Moskou

“Het is Rome tegen Moskou”, zo vatte De Wever de verkiezingen in Antwerpen samen. Na zijn intrede met de adelaar kan een mens zich afvragen wat hij daar precies mee bedoelt.

Als De Wever de PVDA associeert met “Moskou”, dan wil hij de communistische inspiratie van die partij, dat is duidelijk. De vraag is echter: welk Rome trok ooit ten strijde tegen het communisme? Dan spreken we opnieuw over het fascistische Italië onder Benito Mussolini. Met de slogan Rome of Moskou werden in die periode Belgen in SS-uniformen naar het Oostfront gestuurd, zo merkte ook Marc Reynebeau eerder al op in De Standaard.

Wil dit zeggen nu dat De Wever heimwee heeft naar nazi-Duitsland? Niet noodzakelijk, maar het feit dat hij zulke aangebrande symboliek kan gebruiken zonder dat één journalist in de grote media er een kritische vraag over stelt, zegt wel iets.

Wie meer sociale woningen wil bouwen krijgt onophoudelijk het verwijt dat men terug wil naar de Sovjet-Unie. Maar wie zich keizer waant in Antwerpen en gretig extreemrechtse symboliek gebruikt, wordt onthaald als de stem van de vrijheid, de rede en de democratie. Zo ver is de hegemonie van Nieuw Rechts al gevorderd.