Op 28 juli, de 70e verjaardag van Hugo Chávez (1954-2013), won Nicolás Maduro Moros de presidentsverkiezingen. Het is zijn vijfde overwinning sinds de ratificering van de Bolivaraanse Grondwet in 1999.

In januari 2025 zal hij dan beginnen aan een nieuw zesjarig termijn als president. Hij nam de teugels van de Bolivariaanse Revolutie over, nadat Chávez in 2013 was gestorven aan kanker.

Bolivariaans project

Sinds de dood van Chávez werd Maduro op meerdere fronten uitgedaagd: als vervanger van een charismatische man die de belichaming van de Bolivariaanse revolutie was, moest hij zijn eigen legitimiteit als president opbouwen. Hij moest een oplossing uitwerken na de instorting van de olieprijzen midden 2014, wat rampzalig was voor Venezuela’s staatsinkomsten (meer dan 90 percent ervan kwam uit de export van olie). En hij moest een antwoord bieden op de unilaterale en onwettige sancties van de VS die, naarmate de olieprijzen daalden, het land verder de dieperik in duwden.

Die factoren hadden een grote negatieve impact op de regering van Maduro, die na zijn herverkiezing in 2018 en nu in 2024, al tien jaar aan de macht is.

Vanaf Maduro’s eerste verkiezingsoverwinning in 2013 begon de extreemrechtse oppositie het electorale proces in vraag te stellen en te klagen over ongeregeldheden in het systeem.

In interviews die ik de voorbije tien jaar heb afgenomen van conservatieve politici, moesten zij toegeven dat het Chavisme een stevige ideologische greep heeft op de werkende klasse van het land en over een sterke organisatorische kracht beschikt. Niet alleen in Maduro’s Verenigde Socialistische Partij, maar ook in de netwerken van het Chavisme, gaande van de (1,4 miljoen sterke) gemeenten tot pure jeugdorganisaties.

Vanaf 2013 stelde de extreemrechtse oppositie het electorale proces in vraag en klaagde over ongeregeldheden in het systeem

Zowat de helft van de stemgerechtigde bevolking blijft pal achter het Bolivariaanse project staan. Geen enkel politiek project in Venezuela beschikt over een verkiezingsmachine, zoals de krachten van de Bolivariaanse Revolutie hebben opgebouwd. Dat maakt een verkiezingsoverwinning van de anti-Chávezkrachten onmogelijk.

Om toch aan het langste eind te trekken, moest Maduro’s regering afgeschilderd worden als slecht en corrupt en moest het klachten regenen over het oneerlijke verloop van de verkiezingen. Dat is nu precies wat de extreemrechtse oppositie, met de steun van de VS en een netwerk van extreemrechtse pro-VS-regeringen in Zuid-Amerika, heeft geprobeerd na Maduro’s overwinning (met 51,2 procent tegen 44,2 procent).

Europa heeft Venezolaanse olie nodig

De VS heeft gezocht naar een oplossing voor een probleem van eigen makelij. LNG uit de VS is echter duur en ontoereikend en na de strenge sancties tegen Iran en Rusland ligt een nieuwe energiebron voor zijn Europese partners niet zomaar voor het grijpen.

De VS wil vooral een betrouwbare en voldoende grote bron van makkelijk te verwerken olie. De Venezolaanse olie voldoet aan die verwachtingen, maar net door de VS-sancties geraakt die olie niet op de Europese markt. De VS heeft een valkuil gecreëerd en probeert nu nieuwe oplossingen te bedenken om eruit te geraken.

Als compensatie voor het verlies van de olieleveringen uit Rusland gaf de VS-regering Eni SpA (Italië) en Repsol SA (Spanje) in juni 2022 groen licht voor het transport van Venezolaanse olie naar de Europese markt. Die maatregel maakte meteen duidelijk dat Washington zijn strategie voor Venezuela had veranderd. Het land verstikken door de olie-export te blokkeren zou niet langer kunnen, die olie was immers nodig vanwege de VS-santies tegen Rusland.

Vanaf juni 2022 heeft de VS dan geprobeerd zijn behoefte aan die olie, zijn antipathie voor de Bolivariaanse Revolutie en zijn relaties met de extreemrechtse oppositie in Venezuela op elkaar af te stemmen.

De VS en extreemrechts in Venezuela

De opkomst van het Chavisme — de politiek van massa-actie met het oog op de opbouw van het socialisme in Venezuela  — heeft het politieke scenario in het land gewijzigd. De oude rechtse partijen (Acción Democrática en COPEI) zijn ingestort na veertig jaar afwisselend aan de macht te zijn geweest.

In de verkiezingen van 2000 en 2006 kwam de oppositie tegen Chávez niet van rechts maar van dissidente centrumlinkse krachten (La Causa R en Un Nuevo Tiempo). Oudrechts werd uitgedaagd door Nieuwrechts dat duidelijk prokapitalistisch, anti-Chavistisch en pro-VS was. Die groep vormde een politiek platform onder de naam La Salida, verwijzend naar hun vurigste wens: weg uit de Bolivariaanse Revolutie.

De sleutelfiguren waren Leopoldo López, Antonio Ledezma en María Corina Machado, die in 2014 aan het hoofd stonden van gewelddadige protesten tegen de regering (López werd gearresteerd voor opruiing tot geweld en woont nu in Spanje. Volgens een VS-functionaris wordt hij “vaak omschreven als arrogant en rancuneus en is hij machtsgeil”).

Sinds de dood van Chávez kampt rechts in Venezuela met de afwezigheid van een eengemaakt programma en een zooitje egotistische leiders

Ledezma verhuisde in 2017 naar Spanje en ondertekende — samen met Corina Machado — het extreemrechtse Madrid Charter, een anti-communistisch manifest van de Spaanse extreemrechtse partij Vox. Corina Machado kent in haar politieke project een belangrijke plaats toe aan de privatisering van Venezuela’s oliebedrijf.

Sinds de dood van Chávez kampt rechts in Venezuela met de afwezigheid van een eengemaakt programma en een zooitje egoïstische leiders. Het was aan de VS om de oppositie vorm te geven in een politiek project. De promotie van de obscure politicus Juan Guaidó tot president in 2019 was wel de lachwekkendste poging.

Rechtstreekse onderhandelingen

Het manoeuvre liep met een sisser af en in december 2022 was Guaidó weer leider af. De verwijdering van Guaidó door de extreemrechtse oppositie opende de deur voor rechtstreekse onderhandelingen tussen de Venezolaanse regering en de extreemrechtse oppositie, die sinds 2019 had gehoopt op een Amerikaanse militaire interventie om hen aan de macht te brengen in Caracas.

De VS oefende almaar meer druk uit op de onverzettelijke extreemrechtse krachten om ze aan die onderhandelingstafel te krijgen. De VS wilde immers de sancties tegen Venezuela versoepelen en de Venezolaanse olie op de Europese markt toelaten. Die druk resulteerde in het Barbados Agreement van oktober 2023, waarin beide partijen besloten eerlijke verkiezingen te organiseren in 2024, als basis voor de geleidelijke opheffing van de sancties.

De verkiezingen van 28 juli zijn het gevolg van die Barbados-overeenkomst. En ook al mocht María Corina Machado niet deelnemen, toch voerde ze campagne via haar proxy-kandidaat Edmundo González en moest ze het in een hard bevochten verkiezingsstrijd afleggen tegen Maduro.

Drieëntwintig minuten na de sluiting van de stemlokalen tweette de Amerikaanse vice-president Kamala Harris — nu presidentskandidaat voor de verkiezingen van november — dat extreemrechts had verloren. Het wees er al vroeg op dat de VS-regering — ondanks door haar verspreide geruchten over verkiezingsfraude — haar bondgenoten bij extreemrechts wilde passeren en een weg wilde vinden om de relaties met de Venezolaanse regering te normaliseren en de olie weer richting Europa te laten vloeien.

De VS willen de relaties met de Venezolaanse regering normaliseren en de olie weer richting Europa laten vloeien

Die demarche van de VS-regering leidde tot frustratie bij extreemrechts, dat zich tot andere gelijkgestemde krachten in Latijns-Amerika wendde voor steun, en die maar al te goed weet dat verkiezingsfraude nu het enige overblijvende politieke argument is. Als de VS-regering de Venezolaanse olie weer naar Europa wil zien vloeien, moet ze extreemrechts in de steek laten en zich voegen naar de regering van Maduro.

Ondertussen is extreemrechts de straten opgetrokken met gewapende bendes voor een herhaling van de guarimba–rellen (guarimba = barricade) van 2017.

Vijay Prashad & Noam Chomsky. Terugtrekken – De VS na de afgang in Irak, Afghanistan, Libië. EPO, Antwerpen, 2022, 300 pp. ISBN 978 9462 6737 55.

In juli 2024 verscheen van beide auteurs ‘On Cuba – Reflections on 70 Years of Revolution and Struggle’. New Press, 208 pp. 978 1620 9785 73

Dit artikel verscheen origineel op Peoples Dispatch en is geschreven door Vijay Prashad. De vertaling is van Marina Mommerency.