Dit staat buiten kijf, aangezien deze conclusie gebaseerd is op de principes van het VN-Handvest. Maar heeft het Westen daarmee ook het recht om deze oorlog naar eigen goeddunken voort te zetten, een militaire overwinning op Rusland na te streven en op basis daarvan alle vredespogingen te weigeren? Zeker niet!

Het VN-Handvest behelst een overeenkomst tussen alle lidstaten om hun conflicten vreedzaam op te lossen; het verbod op het gebruik van militair geweld voor politieke doeleinden is hierop gebaseerd – en niet andersom. Het VN-Handvest is dus geen mondiaal staakt-het-vuren, maar de verplichting voor alle lidstaten om de mondiale vrede met vreedzame middelen te garanderen.

Dat aspect van het VN-Handvest breekt met de militaire logica uit het verleden dat, vooral in Europa, tot zovele oorlogen heeft geleid. Als vandaag de dag opnieuw wordt betoogd dat vrede alleen kan worden bereikt door wapengeweld – en dus door oorlog – is dit een terugkeer naar het militaristische denken van vóór het VN-Handvest.

Het VN-Handvest stelt als hoofdtaak: ”Het handhaven van de internationale vrede en veiligheid en het nemen van effectieve collectieve maatregelen daartoe, om bedreigingen van de vrede te voorkomen of weg te nemen en daden van agressie of andere schendingen van de vrede te onderdrukken, om internationale geschillen of situaties die tot een schending van de vrede zouden kunnen leiden, aan te passen of te regelen met vreedzame middelen en in overeenstemming met de beginselen van rechtvaardigheid en het internationaal recht …”

En dan nog explicieter: ”Alle leden zullen hun internationale geschillen langs vreedzame weg beslechten, op zodanige wijze dat de internationale vrede, veiligheid en gerechtigheid niet in gevaar komen.”

De verplichting van het Handvest om conflicten vreedzaam op te lossen, bestaat niet alleen om oorlogen te voorkomen, maar ook om ze te beëindigen. Zo roept de resolutie van de Algemene Vergadering van de VN van 2 maart 2022, waarin de Russische militaire interventie krachtig wordt veroordeeld, niet alleen Rusland en Oekraïne, maar alle betrokken staten op om een ​​vreedzame oplossing voor de Oekraïense oorlog te vinden: “De Algemene Vergadering dringt aan op een onmiddellijke vreedzame oplossing van het conflict tussen de Russische Federatie en Oekraïne door middel van politieke dialoog, onderhandeling, bemiddeling en andere vreedzame middelen.”

In veel opzichten is het VN-Handvest superieur aan het hedendaagse, dominante zwart-witdenken over het onderscheid tussen goed en kwaad in de wereld, of zelfs tussen zogenaamd democratische en autoritaire staten. Het VN-Handvest gebruikt geen termen als agressieoorlog, preventieve oorlog, antiterroristische oorlog of zelfs humanitaire oorlog.

Het maakt geen onderscheid tussen de respectieve politieke systemen van de lidstaten, noch tussen gerechtvaardigde en ongerechtvaardigde twistpunten tussen de partijen bij een conflict. Het VN-Handvest gaat ervan uit dat elk conflict altijd twee kanten heeft, maar dat deze met vreedzame middelen moeten worden verzoend.

Elk conflict tussen de veiligheidsbelangen van Rusland en die van Oekraïne, had opgelost moeten worden via onderhandelingen. De weigering van het Westen om de zorgen van Rusland i.v.m. hun veiligheid te legitimeren, en nu ook om over een vreedzame oplossing voor het conflict te onderhandelen, heeft het medeplichtig gemaakt aan de oorlog in Oekraïne.

De medeplichtigheid van het Westen aan de oorlog in Oekraïne

De ernst van het escalerende conflict dat nu tot oorlog heeft geleid, namelijk de uitbreiding van de NAVO aan de Russische grenzen, was voor alle partijen duidelijk sedert 1994 op zijn laatst. Rusland heeft keer op keer gewaarschuwd dat de toetreding van Oekraïne en Georgië tot de NAVO haar elementaire veiligheidsbelangen zou schenden en een rode lijn zou overschrijden. Dit was een potentieel klassiek conflict, dat diplomatiek had moeten (en waarschijnlijk ook kunnen) opgelost worden in overeenstemming met het VN-Handvest. Maar dat gebeurde niet, noch om een ​​oorlog te voorkomen, noch om een ​​vreedzame oplossing te bereiken nadien. Ook dit is een schending van het VN-Handvest.

Zonder rekening te houden met de zorgen van Rusland, werd de toetreding van Oekraïne tot de NAVO systematisch nagestreefd, niet zonder herhaalde provocaties. Het Westen schuwde het niet eens om de gewelddadige omverwerping van de legitiem verkozen (OVSE) Oekraïense president in 2014 te steunen, teneinde een regering te installeren die toetreding tot de NAVO gezind was.

Volgens Victoria Nuland, nu plaatsvervangend minister van Buitenlandse Zaken, hebben de VS deze omverwerping gefinancierd voor een bedrag van 5 miljard dollar; in werkelijkheid kan het veel meer geweest zijn. Ook dit is een grove schending van de soevereiniteit van een VN-lid en dus een schending van het VN-Handvest.

Na de recente uitspraken van Angela Merkel en François Hollande over de Minsk I- en Minsk II-overeenkomsten, rijst de vraag of deze ‘te goeder trouw’ tot stand zijn gekomen of dienden om voldoende tijd te winnen voor de militaire opbouw van Oekraïne. Aangezien deze overeenkomsten juridisch bindend werden door het besluit van de VN-Veiligheidsraad, zou dit een schokkende aanfluiting zijn van elk internationaal recht.

Toen Rusland in 2021 reageerde op het besluit van de NAVO om verder te gaan met de toetreding van Oekraïne tot de NAVO door troepen te verzamelen aan de grens met Oekraïne, deed het een nieuwe poging om tot een vreedzame oplossing te komen.

Dit leidde tot een reeks diplomatieke activiteiten, maar het Westen verwierp categoriek alle gesprekken over de toetreding van Oekraïne tot de NAVO. De Oekraïense regering reageerde in februari 2022 zelfs met massale bombardementen op de door pro-Russische rebellen bezette Donbas en zijn burgerbevolking.

Zelfs nadat de oorlog uitbrak, torpedeerde de NAVO, in het bijzonder de VS en Groot-Brittannië, alle vredesinspanningen. Reeds in de eerste week van maart 2022 trachtte de toenmalige premier van Israël, Naftali Bennet, te bemiddelen in een staakt-het-vuren tussen Rusland en Oekraïne.

Volgens een recent interview met Bennet toonden Rusland en Oekraïne grote belangstelling voor een snelle beëindiging van de oorlog en was een staakt-het-vuren binnen bereik. ”Maar zover kwam het niet”, aldus Bennet, “omdat de VS en Groot-Brittannië een staakt-het-vuren blokkeerden, en ik vond dat ze ongelijk hadden.”

De belangrijkste vredesinspanningen waren de Oekraïens-Russische vredesonderhandelingen. In de derde week van maart 2022, slechts een maand na het uitbreken van de oorlog, waren beide partijen erin geslaagd een overeenstemming te bereiken over de hoofdlijnen van een alomvattend vredesakkoord: Oekraïne zou ermee instemmen geen lid te worden van de NAVO en geen militaire bases van buitenlandse troepen op zijn grondgebied toe te staan, Rusland zou in ruil daarvoor de territoriale integriteit van Oekraïne erkennen en alle Russische bezettingstroepen terugtrekken.

Speciale regelingen voor de Donbas en de Krim werden voorzien. Een vredesconferentie, gepland op 29 maart 2022 in Istanbul, was bedoeld om over de resterende kwesties (zoals veiligheidsgaranties) te onderhandelen, in de hoop een ontwerp van vredesverdrag te bekomen, maar toen trok Oekraïne zich uit de vredesonderhandelingen terug onder druk van de VS en Groot-Brittannië. De Turkse minister van Buitenlandse Zaken Çavuşoğlu zou later over de mislukte vredesconferentie in Istanbul zeggen: ”Sommige NAVO-landen wilden dat de oorlog in Oekraïne voortduurde om Rusland te verzwakken.” Hoeveel levens, hoeveel lijden en hoeveel vernietiging konden er vermeden worden indien de NAVO in maart zijn gewicht in de schaal had gegooid ten voordele van de Oekraïens-Russische vredesinspanningen? Dat was tenslotte wat Oekraïne destijds wilde. In plaats daarvan torpedeerde de NAVO deze vredesinspanningen en draagt ​​daarom een groot deel van de schuld voor de vele slachtoffers en de verwoesting die de oorlog sindsdien heeft veroorzaakt. We moeten het Oekraïne nageven ​​dat het – in eerste instantie in ieder geval – naar vreedzame oplossingen heeft gezocht. President Zelenski heeft onmiddellijk na het uitbreken van de oorlog de Israëlische premier Bennet gevraagd om met Rusland te bemiddelen. Hij moedigde ook de Oekraïens-Russische vredesonderhandelingen aan die ongeveer tegelijkertijd waren begonnen. Nog tot 27 maart 2022 toonde Zelenski de moed om de voorlopige resultaten van de Oekraïens-Russische vredesonderhandelingen publiekelijk tegenover Russische journalisten te verdedigen – ondanks het feit dat de NAVO toen al op haar speciale top op 24 maart 2022 het besluit had genomen om zich -niet te verzetten tegen deze vredesonderhandelingen.  Uiteindelijk gaf Zelenski toe aan de druk van de NAVO en koos voor een voortzetting van de oorlog. Gezien de grote afhankelijkheid van Oekraïne van westerse financiële en militaire steun had hij waarschijnlijk +geen andere opties.  Het besluit om de oorlog voort te zetten heeft nu geleid tot de wijdverspreide vernietiging van Oekraïne, onmetelijk lijden van de bevolking aldaar en het verlies van grote delen van Oekraïens grondgebied. Op dit moment zou de onderhandelingspositie van Oekraïne veel slechter zijn dan in maart 2022. Dat kan de huidige houding van Zelenski verklaren, waarbij hij alles inzet op een totale overwinning op Rusland. Maar zelfs mocht dit überhaupt mogelijk zijn, zou een dergelijke overwinning een enorme menselijke kost en mogelijk de volledige vernietiging van Oekraïne met zich meebrengen. President Zelenski en de meeste van zijn medestrijders zullen zich inmiddels wel hebben gerealiseerd dat ze in maart/april beter niet naar hun nieuwe vrienden uit het Westen hadden geluisterd. Door toen de onderhandelde oplossing af te wijzen, betalen de Oekraïners nu met hun bloed voor een oorlog die de strategische belangen van de NAVO nastreeft. Het is misschien niet de laatste keer dat Oekraïners zich verraden zullen voelen.

De oorlog in Oekraïne bewijst dat het VN-Handvest onmisbaar is

Sinds het einde van de Koude Oorlog heeft het Westen, vooral de VS, herhaaldelijk de geldigheid van het VN-Handvest in twijfel getrokken. Het Handvest en het beginsel van ‘soevereine gelijkheid’ zijn niet verenigbaar met de aanspraak van de VS op hun exclusieve mondiale leiderschap.

In hun waarnemende rol als mondiale regelgever heeft de VS, volgens de US Congressional Research Service, sinds het einde van de Koude Oorlog 251 militaire interventies in andere landen uitgevoerd – de geheime CIA-operaties of de steun aan proxy-oorlogen niet meegerekend.

Er mag worden aangenomen dat vele, zo niet de meeste van deze interventies schendingen van het VN-Handvest waren. In bijna alle gevallen waren ze onsuccesvol en hebben ze alleen menselijk lijden, vernietiging, chaos en disfunctionele regeringen achtergelaten; democratieën zijn er nooit uit voortgekomen. Is Oekraïne nu voorbestemd om een ​​soortgelijk lot te ondergaan?

De oorlog in Oekraïne heeft de wereld dichter bij een nucleaire catastrofe gebracht dan enig ander conflict sinds het einde van de Koude Oorlog – misschien zelfs sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Dit zou ons allemaal pijnlijk bewust moeten maken van hoe belangrijk en zelfs onvervangbaar het VN-Handvest vandaag de dag nog steeds is voor het reguleren van de vreedzame betrekkingen tussen de lidstaten. Een vrijwillige overeenkomst tussen staten om hun conflicten vreedzaam op te lossen, is de enige manier die de mensheid nog rest om de wereldvrede te handhaven.

Het VN-Handvest was ooit een gigantisch geschenk aan de mensheid door de zegevierende machten van de Tweede Wereldoorlog: de VS, de toenmalige Sovjet-Unie, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Tegenwoordig hebben juist deze staten (of hun opvolgerstaten) zichzelf in die mate in diskrediet gebracht, dat van hen niet langer kan worden verwacht dat ze het VN-Handvest vernieuwen en beschermen.

De fakkel voor een vreedzame wereldorde gebaseerd op samenwerking, moet nu worden gedragen door andere landen als Brazilië, Argentinië en Mexico in Latijns-Amerika; door India, China en Indonesië in Azië; door Zuid-Afrika, Nigeria en Ethiopië in Afrika of Egypte en Saoedi-Arabië in het Midden-Oosten.

Als deze landen een grotere verantwoordelijkheid op zich zouden nemen voor het handhaven van de wereldvrede, zetten ze ook een belangrijke stap in de richting van een meer multipolaire en rechtvaardige wereld. Wat zou een betere manier zijn om dit te doen, dan terug te keren naar een mondiale vredesorde gebaseerd op het VN-Handvest en het principe van ‘de soevereine gelijkheid’ van al zijn leden?

Deze tekst verscheen op Economy and Politics. Vertaling Hanna Vandercammen.