Op de VTM was er eerder Special Forces: wie durft wint. Op de VRT is er nu Kamp Waes. Volgens Theo Francken is dat laatste programma de “beste reclame voor onze strijdkrachten ever.”

Het leger wordt weer hip gemaakt, zo lijkt het, want de trend beperkt zich niet tot programma’s die onder de categorie entertainment vallen. Ook in de duidingsprogramma’s is het leger alomtegenwoordig. In de Afspraak komt daar eens een oud-generaal vertellen dat er meer middelen nodig zijn en onlangs nog werd een aflevering van Terzake zowat gewijd aan het werven van reservisten.

De prijs van de vrijheid

Politici, opiniemakers en andere schermgezichten, allemaal lijken ze het erover eens te zijn dat er niet enkel meer aandacht maar vooral ook meer middelen naar het leger moeten gaan. Het militair budget in ons land moet van 1,1 procent van het BBP naar 2 procent van het BBP. Dat zal ons, zo rekende econoom Gert Peersman (UGent) uit, ongeveer 5 miljard euro of 1.000 euro per huishouden kosten.

In Denemarken offert men zelfs een vakantiedag op om meer te kunnen investeren in het leger

De trend is internationaal. De NAVO houdt haar grootste militaire oefeningen sinds het einde van de Koude Oorlog. De Europese Unie verschuift budgetten van investeringen in klimaat naar militaire investeringen. In Denemarken offert men zelfs een vakantiedag op om meer te kunnen investeren in het leger.

“We zijn naïef geweest”, zo verklaart Mette Frederiksen, de sociaaldemocratische eerste minister van Denemarken. “Zelfs als we de 2 procent van het BBP halen is dat nog niet genoeg”, aldus Frederiksen die stelt dat bespaard moet worden op sociale uitgaven om de groeiende investeringen in het leger te bekostigen. “Vrijheid heeft nu eenmaal een prijs”, zo stelt Frederiksen.

Begrip van en begrip voor

Dat vrijheid een prijs heeft, dat we naïef zijn geweest en dat Rusland zich klaarmaakt om nog meer landen binnen te vallen; die ideeën maken ook in ons land opgang. Centraal daarin staat de figuur van Vladimir Poetin, wiens onberekenbaarheid angst inboezemt.

Naïviteit is een slechte raadgever, maar angst is dat net zozeer. Net omwille van de gruwel die de oorlog in Oekraïne met zich meebrengt, is er meer dan ooit nood aan een rationele analyse van de oorzaken van deze oorlog. De oorlogskoorts die we vandaag zien, wordt aangewakkerd door de weigering om die analyse te maken.

Die weigering wordt verdedigd op basis van een verwarring tussen twee vormen van begrip. Men doet stelselmatig uitschijnen dat een goed begrip van de dynamieken die Poetin hebben doen besluiten deze oorlog te starten gelijk staat aan begrip voor de oorlogsmisdaden van Poetin.

Oorlogskoorts

In het boek Oorlogskoorts wagen Christophe Callewaert en Ludo De Brabandere zich wel aan die analyse. Nauwgezet analyseren ze de dynamieken die in Rusland een regime zoals dat van Poetin mogelijk hebben gemaakt, de oplopende geopolitieke spanningen en de interne spanningen in Oekraïne.

Zoals men voor de analyse van de Tweede Wereldoorlog gewoonlijk begint bij de vernedering van Duitsland na de afloop van de Eerste Wereldoorlog, zo beginnen Callewaert en De Brabandere hun analyse van de oorlog in Oekraïne bij het einde van de Koude Oorlog. Met de nodige diepgang en nuance schetsen ze de voorgeschiedenis van het conflict.

Bekeken als een strijd om macht en geld beschrijven zij de opbouw naar de oorlog in Oekraïne als een reeks neervallende dominostenen. Ze rationaliseren daarmee geenszins de gruwel van de oorlog, integendeel. Net vanuit het onbegrip voor de ellende als gevolg van de oorlog gaan ze op zoek naar begrip van de oorzaak ervan.

Wat vanuit de logica van de macht onvermijdelijk lijkt, is vanuit menselijk standpunt onoverkomelijk

Bekeken vanuit het perspectief van de machthebbers zou de oorlog in Oekraïne op haar beurt een dominosteentje kunnen zijn dat weer andere steentjes omver doet vallen, dat zien we nu al, met de stijging van de militaire budgetten. Des te verder we die weg opgaan des te meer datgene wat vanuit de logica van de macht onvermijdelijk lijkt vanuit menselijk standpunt onoverkomelijk zal zijn.

Laf

Onoverkomelijk is het nu al voor de mensen in Oekraïne. Het ‘winnen’ van de oorlog is het abstracte doel waartoe zij als middel worden ingezet. In werkelijkheid zijn er op de militaire industrie en enkele andere oorlogsprofiteurs na enkel verliezers.

De oorlog levert geen mooie beelden op zoals militaire reality-tv dat doet. Het is geen sprookje, geen epische strijd tussen Goed en Kwaad. Voor wie erin leeft is twee jaar oorlog niets meer dan dood, verderf en doffe ellende.

De Franse president, Emmanuel Macron, heeft zijn uitspraak over de mogelijkheid om naast wapens ook Westerse troepen naar Oekraïne te sturen ondertussen genuanceerd. Tegelijkertijd roept hij de Europese landen wel op om “geen lafaards te zijn”.

Hoe harder onze leiders oorlog willen voeren tegen Poetin, hoe meer ze erop beginnen te lijken

Het steeds sterker terugkerende idee dat het ‘moedig’ is om oorlog te voeren en dus ‘laf’ is om dat niet te doen, is opmerkelijk. Hoe harder onze leiders oorlog willen voeren tegen Poetin, hoe meer ze erop beginnen te lijken.

Democratische ruimte

Wie zich vragen stelt bij de oorlogslogica wordt eerst weggezet als naïef, vervolgens als laf en tenslotte beschuldigd van verraad.

Ook dat is een gevolg van de oorlogslogica. Wanneer je ervan uitgaat dat macht enkel beantwoord kan worden met een grotere macht en geweld enkel beantwoord kan worden met meer geweld; dan verdwijnt niet enkel elke ruimte voor onderhandelingen en diplomatieke oplossingen tussen landen. Dan verdwijnt ook steeds meer de ruimte voor democratisch debat binnen landen.

Waar je in Rusland in de gevangenis kan belanden wanneer je ervan beschuldigd wordt samen te spannen met ‘het Westen’, zijn vermeende banden met Rusland bij ons een argument om een klokkenluider zoals Julian Assange uit te leveren aan de VS, waar hij vervolgd zal worden.

Militarisering van de geesten

Als ik Macron hoor zeggen dat we niet ‘laf’ mogen zijn, dan maakt dat me bang. Volgens de oorlogslogica is dat een teken van zwakte, maar ik ben net bang voor die logica. Ik ben bang dat de militaire logica waarin gehoorzaamheid geboden en empathie een zwakte is, steeds verder doordringt in onze samenleving.

Ik ben bang van de militarisering van de geesten. Toen Abou Jahjah in 2017 verklaarde dat de Palestijnen het recht hebben om zichzelf te verdedigen, werd hij daarvoor ontslagen bij De Standaard. Vandaag interviewt men Belgen die naar Oekraïne trekken om te gaan vechten, Oekraïnestrijders zeg maar, zonder zelfs een kritische vraag te stellen.

Volgens de oorlogslogica is angst een teken van zwakte, maar ik ben net bang voor die logica

Ik heb schrik omdat ik zie hoe in de taal van onze gezagsdragers ‘zorgzaamheid’ steeds meer moet plaatsmaken voor ‘weerbaarheid’. En wat is die ‘weerbaarheid’ waar rechtse politici het steeds maar over hebben eigenlijk anders dan blinde gehoorzaamheid aan de macht? Waartoe dient het uiteindelijk anders, dan het legitimeren van een verschuiving van investeringen in het verzorgen van mensen naar investeringen in het doden van mensen?

Menselijk realisme

Wie ruimte wil om te investeren in sociale en ecologische noden, wie democratische ruimte en vrijheden wil behouden of uitbreiden, wie opkomt voor vrede en dus oorlog wil vermijden; alle progressieve krachten staan vandaag voor de uitdaging om een antwoord te bieden op de toenemende militarisering van onze samenleving.

Meegaan in de oorlogskoorts, zoals de Deense eerste minister, staat gelijk aan het begraven van elk links project. Als er iets als naïef of laf gezien moet worden, is het dat wel. Het is, zo schreef Thomas Decreus eerder al, namelijk “utopisch te denken dat je oorlog kan vermijden door middel van oorlog.”

“Om veilig te zijn moet se wereld ontwapenen, niet bewapenen”

Veiligheid nastreven door middel van nog meer bewapening is, zoals Lectrr terecht stelt, “dezelfde logica als de NRA die Amerikaanse scholen veilig wil maken door leerlingen te bewapenen.” Tegenover dat realisme van de wapenindustrie plaatst hij het realisme van het gezond verstand: “Laat u niets wijsmaken. Om veilig te zijn moet de wereld ontwapenen, niet bewapenen.”

De noodrem

“Wat moet nagestreefd worden”, zo stelde Decreus ook al eerder, “is vrede, een breuk met de oorlogslogica zelf en de orde die haar reproduceert. Die breuk bewerkstelligen is de enige realistische optie.”

Het zal niet eenvoudig zijn om die breuk te bewerkstelligen, maar het is naïef om te geloven dat een veilige wereld mogelijk is zonder. Wanneer de afgrond dreigt, biedt enkel de noodrem een uitweg. Wanneer de dominosteentjes onvermijdelijk richting oorlog lijken te vallen, komt het erop aan een duw in de andere richting te geven. We hebben niets te verliezen. We hebben een wereld te winnen.