Daarbovenop heeft Chili te kampen met een ongekende droogte die al vijftien jaar aanhoudt, veroorzaakt door klimaatverandering en verschijnselen zoals El Niño en La Niña. Nu de warme en drogere zuidelijke zomer voor de deur staat broeden de autoriteiten op noodplannen.

In Santiago en de omliggende regio nemen 72 procent van de grondwaterputten gestaag af. Het verschil tussen het beschikbare aanbod en de vraag bedraagt op dit moment 63,5 kubieke meter per seconde en zal tegen 2050 stijgen naar 92,1 kubieke meter per seconde.

Volgens Water Scenarios 2030, een innovatie-initiatief van Fundación Chile, een publiek-privaat samenwerkingsverband gericht op duurzame ontwikkeling, kan de bescherming van ecosystemen een oplossing bieden. Gerardo Díaz, duurzaamheidsmanager van Fundación Chile, benadrukt dat geen enkele oplossing wordt uitgesloten, maar dat de focus ligt op de natuur om de watercrisis het hoofd te bieden.

Wij bezochten verschillende plekken in en rond Santiago waar oplossingen worden verkend die gebaseerd zijn op natuurlijke processen.

Miyawaki-methode

In de landelijke gemeente María Pinto, op 40 kilometer van het centrum van Santiago, wordt met succes de techniek van de Japanse botanicus Akira Miyawaki geïmplementeerd. Deze methode kan de groei van inheemse bossen versnellen met een factor van tien. Bossen zorgen voor een betere waterinfiltratie en fungeren als mistvangers, wat voorkomt dat regenwater snel wegvloeit.

Deze Japanse methode spitst zich toe op natuurlijke vegetatie die zou groeien zonder menselijke tussenkomst. Maria José Valenzuela, milieudirecteur van de gemeente, legt uit dat het herstelproject zeven hectare omvat en wordt ondersteund door talloze vrijwilligers van het Liceo Polivalente, een gemeentelijke middelbare school.

Het project is een soort boslaboratorium waar de Miyawaki-techniek wordt ingezet als voorbeeld voor het herstel van overgebleven bossen in centraal Chili. Van belang zijn boomsoorten met bladeren die droogte kunnen doorstaan, omdat de opwarming van de aarde volgens Valenzuela nu al wordt gevoeld in de gemeente.

In Chili wordt meer dan 60 procent van de watervoorraad opgeslokt door de landbouw. De agroexportsector groeide er snel zonder al te veel regelgeving. “Maar veel landbouwbedrijven doen aan monocultuur, met avocado’s of fruitbomen, en laten het landschap achter als een dorre woestijn nadat ze de waterbronnen hebben opgebruikt. Het land is dan ook onvruchtbaar door het gebruik van chemicaliën”, zegt Valenzuela, een burgerlijk ingenieur gespecialiseerd in duurzaamheid en sociale ecologie.

Net als in de meeste plattelandsgebieden in Chili is ook María Pinto een territoriale wirwar zonder duidelijke ruimtelijke ordening. Ook worden er tal van ongeregelde waterputten aangeboord om zwembaden te vullen of gras te bewateren. De watervoorziening in Chili is grotendeels geprivatiseerd onder de dictatuur van Augusto Pinochet (1973-1990). Dit heeft waterrechten tot handelswaar gemaakt en publieke voorziening beperkt.

Ecologisch herstel in Curacaví

In de landelijke gemeente Curacaví, met zijn 33.000 inwoners 53 kilometer van Santiago verwijderd, bundelde de gemeenschap in 2018 de krachten om 14 hectare van een heuvel te herstellen die werd gebruikt als stortplaats. Na een brand verwijderden de bewoners in januari van dat jaar vijftig ton afval en organiseerden ze er een herbebossingsinitiatief, waarbij tot nu toe vijfduizend inheemse bomen zijn geplant.

Fabian Guerrero, directeur van het park, zegt dat er een Miyawaki-bos wordt voorbereid met inheemse soorten die met een hoge dichtheid en in een kleine ruimte worden aangeplant.

“We maken gebruik van druppel- en sprinklerirrigatietechnieken om water efficiënt te benutten. In het park zijn biologische tuinen, compostbakken, wandelpaden en rondleidingen voor studenten en gezinnen waarin we aanleren welke bomen geplant moeten worden, waar ze het best gedijen, welke meer schaduw geven of bestand zijn tegen de zon”, legt hij uit.

De gemeenschap heeft al zeven herbebossingsprojecten uitgevoerd en droomt van nog twee initiatieven: eigen watervoorziening, met een dam of vijver, en een kwekerij voor bomen, geneeskrachtige planten, groenten en bloemen.

“We willen een groene oase creëren waar mensen kunnen genieten van familie-uitjes, verbonden met de natuur, een plek om te reflecteren en bomen te leren kennen. Onze focus ligt op educatie en het leren verzorgen van bomen”, aldus Guerrero, een computerprogrammeur die zichzelf omschrijft als een “biologische boer met een passie en een liefde voor de natuur”.

Buren kunnen toegang krijgen tot biologische tuinen om te telen en te oogsten, aangezien het concept gemeenschappelijk is. Ze kunnen er ook bomen sponsoren.

Pro-waterinitiatieven in San Joaquín

San Joaquín, een gemeente met 94.000 inwoners ten zuidwesten van Santiago, is een van de armste gemeenten in de grootstedelijke regio. Verschillende waterprojecten worden er uitgetekend en twee parken worden er beschermd, terwijl een derde park, genaamd het Víctor Jara Overstromingspark, in 2025 gereed zal zijn.

“Dit park bevindt zich langs een kanaal dat lange tijd een last was voor Santiago vanwege industriële lozingen en onaangename geuren”, herinnert milieuingenieur Claudia Silva zich, die verantwoordelijk is voor milieubeheer en -controle in San Joaquín.

Het Overstromingspark is ontworpen om regenwater op te vangen en vast te houden bij zware regenval. Het omvat een vijver en beplanting die bestand is tegen overstromingen.

Een regentuin is aangelegd in Mataveri, een straat die bij elke regenbui onder water stond. Hierbij worden stenen verwijderd om water naar aanplanting af te voeren. Ook is er doorlaatbare bestrating aangebracht om regenwater op te vangen en de infiltratie te vergemakkelijken.

Prioriteit voor groene oplossingen

Water Scenarios 2030 toont ook aan dat een versnippering van het bestuursproces, waarbij meer dan 52 nationale instellingen betrokken zijn bij waterbeheer, een factor is die heeft bijgedragen aan de watercrisis.

“Onze visie is dat we moeten overstappen op oplossingen die op de natuur gebaseerd zijn”, zegt Diaz van Fundación Chile. “Dit omvat het behoud, herstel en bescherming van de ecosystemen die deel uitmaken van de watercyclus, zoals wetlands en inheemse bomen. Dit zal een grotere impact hebben op de watervoorziening, in minder tijd en tegen lagere kosten.”

Volgens de specialist is het van essentieel belang om eerst oplossingen in te voeren die gebaseerd zijn op de natuur en vervolgens het waterverbruik terug te brengen. Zo kan onder meer de landbouw efficiënter. Ook het gebruik van behandeld afvalwater of ontzilting behoort volgens hem tot de mogelijkheden. “Maar oplossingen gebaseerd op natuurbehoud zouden al de helft van het probleem kunnen oplossen”, concludeert hij.