Het boek Muiterij – Hoe Onze Wereld Kantelt is idealiter samen te lezen met De Ongelijkheidsmachine van Paul Goossens. Goossens schildert met een breed palet een groot historisch panorama over de strijd voor meer gelijkheid en rechtvaardigheid.

Muiterij stelt scherp op de actualiteit en de recente geschiedenis:

• hoe lonen en inkomsten uit arbeid achterop hinken op de inflatie en de welvaartskloof tussen rijk en arm een Grand Canyon is geworden;
• hoe Margaret Thatcher de recessie organiseerde om de vakbondsmacht in het Verenigd Koninkrijk te breken;
• hoe de energiecrisis een turbo zette op de winsten van de oliesector en de elektriciteitsproducenten;
• hoe de giganten van de fossiele brandstoffen het publiek voorlogen met een vals imago van groene transitie;
• hoe Cargill en andere mastodonten van de landbouw-en voedselsector hun machtspositie omzetten in fabelachtige winsten voor de aandeelhouders.

Het is maar een greep uit de overvolle mand aan voorbeelden van de scheefgetrokken verhoudingen in het huidige bestel.

Een citaat: “Aan de ene kant schabouwelijk grote winsten, aan de andere kant honger. De VN-Voedsel- en Landbouworganisatie FAO becijferde dat in 2022 een kwart miljard mensen in acute voedselonzekerheid zijn terechtgekomen, 65 miljoen meer dan het jaar voordien.¹ “In een wereld van potentiële overvloed sterft elke vijf seconden een kind jonger dan tien jaar aan honger of aan de directe gevolgen ervan” (p.24).

Geen lectuur waar je vrolijk van wordt maar dat betekent niet dat het al doem en verdoemenis is wat de klok slaat. De rode draad in het werk van Peter Mertens is zoals de titel het zegt Muiterij, verzet:

• het verzet van de Britse verpleegkundigen tegen de uitholling van hun loon en de afbouw van de openbare gezondheidsdienst, de National Health Service (NHS);
• het verzet van het Zuiden tegen de erfenis van het kolonialisme en de overheersing van het rijke Noorden;
• hoe de president van een arm Afrikaanse land in 1983 de wereld met verstomming sloeg toen hij weigerde de enorme schulden van zijn land aan de voormalige koloniale heersers terug te betalen (het kostte hem zijn leven, maar de geest van verzet zou blijven voortleven als de erfenis van Thomas Sankara, “de Afrikaanse Che Guevara.”)

En oproepen tot concrete actie: verzet tegen de “bezuinigingsfetisj” van de Europese Unie waar het neoliberale credo nog steeds opgeld maakt. Er is een industrieel plan voor de Unie nodig, met nieuwe publieke investeringen in energie, vervoer, glasvezelnetwerken, huisvestiging, infrastructuur. Investeringen zijn geen gewone uitgaven die je zo maar kan schrappen of aan de ketting leggen.

Thomas Sankara, 40 jaar later nog steeds niet vergeten. Foto: thomassankara.net

Elk hoofdstuk van Muiterij begint met een uit het leven gegrepen concreet geval waarna wordt uitgezoomd naar de structurele oorzaken en gevolgen. De Britse verpleegster Kath die na jaren werken in de zorg voor het eerst besluit te staken. Het zit haar hoog dat nog weinig jongeren een toekomst zien in de sector en ze ziet de NHS onder haar ogen naar de verdoemenis gaan.

Zoom uit naar de winter of discontent in het Verenigd Koninkrijk: miljoenen Britten komen in verzet omdat ze net boven of net onder de armoedegrens dreigen te vallen. Het aantal multimiljonairs groeit jaar na jaar aan terwijl de voedselbanken de aanvragen niet meer kunnen bijhouden.

Ook bij ons neemt de (verdoken) armoede spectaculair toe en zijn de voorbeelden daarvan te rapen. Denk aan de Denderstreek waar theatermaker en activist Dominique Willaert weken doorbracht en het vertrouwen van veel mensen – vaak ook Vlaams-Belang-stemmers – wist te winnen.

Hij vertelde me over de working poor die hem toevertrouwden hoe ze het einde van de maand halen: door thuis te blijven met een doktersbriefje omdat ze geen geld meer hebben om de benzine te betalen voor de rit naar het werk. Anderen blijven om dezelfde reden slapen in de auto².

Het verhaal van de Libanese winkelier Bazazo en de penibele toestand waarin hij is terecht gekomen is aanleiding om in de geschiedenis te duiken die tot de almacht van de Amerikaanse dollar heeft geleid: van Bretton Woods en de goudstandaard tot de hyperinflatie in Libanon die Bazazo de das heeft omgedaan.

Maar het verhaal leidt ook tot het verzet van de BRICS-landen (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) die 41 percent van de wereldbevolking uitmaken maar samen slechts 14,15 percent van de stemmen hebben in de organisaties die de touwtjes van de wereldeconomie in handen hebben: het Internationaal Muntfonds en de Wereldbank.

Hun pogingen om onder de dominantie van de greenback³ uit te komen maken conservatieve Amerikanen als de reactionaire Marco Rubio bloednerveus. De dollar is immers het middel bij uitstek om recalcitrante landen en regimes in het gareel te laten lopen.

Een boek over de actualiteit kon niet voorbij gaan aan het grootste gewapende conflict in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Het hoofdstuk over de oorlog in Oekraïne is een verademing in de niet aflatende stroom oorlogspropaganda die de gevestigde media op ons af laten komen.

Nee, Poetin is niet gek en de oorlog is niet op 24 februari 2022 begonnen. Mertens gaat terug tot 1991 (de val van de Sovjetunie en de uitverkoop van Ruslands economische basis door president Boris Jeltsin) om via de kantelmomenten 2000 (Poetin vervangt Jeltsin) en 2008 (belofte van NAVO-lidmaatschap aan Oekraïne en Georgië) tot het breukmoment van 2014 te komen.

Dat is het moment van de transformatie waarop Poetin van de goede dictator verandert in de slechte dictator. Vergeten is het moment waarop Guy Verhofstadt enthousiast na zijn eerste bezoek aan het Kremlin Poetin de hemel in prees als een man die zijn dossiers kent en met wie zaken te doen zijn.

Vergeten ook de lyrische beschrijving van George Bush jr die in Poetin een zielsgenoot had ontdekt en vergeten de zilveren manchetknopen die de Britse premier Tony Blair zijn boezemvriend Vladimir voor diens verjaardag cadeau had gedaan.

2014 was het jaar van de staatsgreep tegen verkozen Oekraiens president Janoekovitsj, in onze media steevast een marionet van Rusland genoemd. Victoria Nuland, de gezant van president Barack Obama, deelde koekjes uit aan de anti-Janoekovitsj betogers op het Maidan-plein in Kiev en onderhandelde intussen met de Amerikaanse ambassadeur over wie wel en wie niet in de volgende regering zou zitten.

Het vervolg is bekend: dodelijk geweld op de Maidan, vlucht van Janoekovitsj, een regering met een aantal extreemrechtse figuren, rehabilitatie van Oekraïense nazi-collaborateurs en oorlogsmisdadigers en ruim baan voor de neoliberale recepten en de uitverkooop van de Oekraïense landbouwsector.

Het stond in de sterren geschreven dat al deze “hervormingen” gepaard met een culturele oorlog tegen de Russische taal en cultuur totaal onverteerbaar zouden zijn voor het hoofdzakelijk Russischtalige Oosten van het land.

De opstand daar tegen de “Maidanregering” ontaardde al snel in de voorspelde burgeroorlog die uiteindelijk uitmondde in een internationaal conflict waarbij Rusland alle internationale normen en wetten met voeten trad met een militaire invasie en annexatie van grote brokken Oekraïens grondgebied.

Intussen is de oorlog zijn tweede jaar ingegaan en het einde is nog lang niet in zicht. Oorlogen die langer dan een jaar duren hebben de neiging heel lang aan te slepen, zo schrijft Mertens op gezag van het Zweedse Center for Strategic and International Studies dat alle gegevens van de oorlogen tussen 1946 en 2021 analyseerde.

Militaire analisten die de neiging hebben realistischer naar het fenomeen oorlog te kijken dan de meeste politici zien al evenmin een spoedig einde aan het bloedvergieten en de materiële verwoesting van Oekraïne.

De Amerikaanse oppergeneraal Mark Milley veroorzaakte eind vorig jaar ophef door te verklaren dat de oorlog in Oekraïne door geen van beide partijen gewonnen kan worden en dat de winter het moment kon zijn voor onderhandelingen.

En de Rand Corporation, de denktank van het Pentagon, noemde in een uitgebreid rapport het voortzetten van de oorlog niet in het belang van de Verenigde Staten. Het heeft niet mogen baten en intussen is ook de hoop van Oekraïne en de NAVO op een beslissend lente-offensief vervlogen.

Muiterij is zoals gezegd een handleiding bij de huidige tijd maar wie in dat 133 bladzijden tellende werk een exhaustief overzicht had verwacht zal wellicht ontgoocheld zijn. Gigantische problemen zoals de planeetbedreigende klimaatcrisis en de deels daarmee gepaard gaande migratieproblematiek komen slechts zijdelings aan bod.

Vooral dat laatste is jammer omdat extreemrechts met succes het thema van migratie heeft gekaapt met een racistische retoriek die in grote mate door de gevestigde partijen is overgenomen. Het antwoord van links daarop is helaas niet altijd even duidelijk al staan militanten van de PVDA stevig in de praktijk met bewonderenswaardige pogingen om vluchtelingen en migranten op te vangen en hun rechten te verdedigen.

Maar het zou interessant zijn te vernemen hoe de globale strategie van links eruit ziet om met het fenomeen om te gaan en extreemrechts het gras voor de voeten weg te maaien. Misschien het thema voor een volgende boek van Peter Mertens?

Peter Mertens. Muiterij – Hoe onze wereld kantelt. EPO, Antwerpen, 2023, 240 pp. ISBN 978 9462 6745 23

Deze recensie werd overgenomen van het Salon van Sisyphus.

Notes: