Dat stuk van het Midden Oosten is  de speelbal van grote imperialistische machten (Rusland, de VS en de EU) en lokale ambitieuze en would-be imperialisten (Turkije van Erdogan, maar evengoed de regimes in Syrië, Irak en verder). Zij gebruiken miljoenen inwoners en vluchtelingen als onderpand in een uitzichtloos spel van macht en tegenmacht.

Staes kiest ervoor om niet de bekende discours van de onderzoekers (de specialisten over de regio, over godsdienst of politiek), noch de politieke strategen aan het woord te laten en hun opinies en plannen tegenover elkaar te zetten. Hij spreekt met de lokale mensen, die het allemaal meemaken en als speelbal van die experts en politici hun leven zien kapot gaan in de eindeloze miserie van hun bestaan als vluchteling; Die verhalen zijn schrijnend en vaak bijzonder direct.

Het omfloerste en vaak ook bijzonder weinig realistische van de theorieën en politieke standpunten wordt bijna elk hoofdstuk letterlijk aan flarden geschoten door de rauwe realiteit van mensensmokkel, van uitbuiting en brutaal wapengeweld waarin miljoenen mensen moeten leven in dit deel van de wereld. Staes verwijst soms naar een of andere uitspraak van een EU politicus of van een zelfverklaarde expert in België (Mark Elchardus) over de vermeende zondvloed aan vluchtelingen die het welvarende oude continent zou ondergaan en waar ‘de limieten echt wel bereikt zijn’. Dat zijn summiere verwijzingen, maar in de verhalen die hij weergeeft over de regio zelf en het dagelijkse gevecht dat onschuldige mensen daar dagelijks moeten voeren om gewoon in leven te blijven of een beetje veiligheid te kunnen garanderen zijn het vertelseltjes van verwende en bewust verwend gehouden onwetende opinievormers die elk moreel niveau missen. Nogmaals, Staes voert die discussie niet: hij wil enkel laten zien en horen hoe miljoenen mensen moeten leven als speelbal van oorlogsstokers en grote verdieners in wapen- en smokkelhandels.

Willem Staes wil enkel laten zien en horen hoe miljoenen mensen moeten leven als speelbal van oorlogsstokers en grote verdieners in wapen- en smokkelhandels

Mensensmokkel blijkt voor velen de enige voorhanden zijnde weg om aan de lokale ellende te ontkomen, waarna men dan vaak terechtkomt in een groeiend klimaat van haat tegen vluchtelingen in de welstellende wereld waarheen men ontkomt. Die mensen krijgen inderdaad meer en meer haat te verduren voor wat ook voor hen een noodlot is, in de eigen regio én in wat ze als het beloofde land zzagen: ze hebben dit niet gezocht of gewenst, maar zijn speelbal van het feit dat ze toevallig in die regio van oeverloze miserie zijn geboren.

Internationale verdragen (van de VN en andere organisaties) worden genegeerd of bewust verkracht en de slachtoffers hebben dan bovendien meestal geen gezicht. Staes doet een moedige poging om minstens enkelen in deze kapotte regio van de wereld een gezicht en een woord te geven. Het boek pakt je daarom ook. Tegelijk geeft het natuurlijk geen uitweg. Dat kan echter geen verwijt zijn: het feit dat de stemmen van de kleine mensen, slachtoffers van de geopolitiek in vele cenakels waarover het nieuws het wel heeft, hier tenminste een forum krijgen is belangrijk en dat werk wordt moedig en volgehouden gedaan door de auteur.

Voor wie een realistisch beeld wil krijgen van wat het betekent om vandaag als vluchteling te moeten leven is dit een bijzondere aanrader. Het gaat immers over mensen, en die kant van het politieke verhaal wordt al te vaak over het hoofd gezien. Een bijzonder woord van lof ten slotte voor de auteur die hiermee ook een moedig boek schreef. Hopelijk vindt het weerklank, ook in de salondiscussies die onze media zo graag als nieuwsgaring willen voorschotelen.

Niemandsland, een reis dwars door de Syriëregio verscheen bij Ertsberg, 288 p., ISBN: 9789464750300